خطر تخریب بیخ گوش مسجد تاریخی

نادر نینوایی- دوازدهم مرداد‌ماه به شکل شبانه اقداماتی جهت تخریب بخش‌های داخلی مسجد تاریخی کازرونی از سوی هیات امنای این مسجد شکل گرفت.
با حضور بهنگام کنشگران و دوستداران میراث فرهنگی و خبر‌دار شدن یگان اداره میراث فرهنگی، در نهایت با صدور اخطار قانونی و کتبی به اعضای هیات امنای این مسجد، تاکید کردند که هرگونه دخل و تصرف و عملیات ساختمانی در بنای آن غیرقانونی است.
به تازگی اما فیلمی در شبکه‌های اجتماعی منتشر و در آن ادعا شد که به دلیل پلمب شدن مسجد کازرونی در اصفهان، نمازگزاران پشت درِ بسته این مسجد و در خیابان نماز خواندند.
اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان اصفهان، اما مطالب منتشرشده در شبکه‌های اجتماعی درباره پلمب کردن مسجد کازرونی توسط این اداره کل را تکذیب کرد.
فرمانده یگان حفاظت اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی اصفهان انتشار این عکس‌ها را اقدامی در جهت جریحه‌دار کردن احساسات مردم و پیشبرد اهداف هیات امنای مسجد دانست.
شرح ماجرا
مسجد کازرونی یکی از مساجد معاصر اصفهان در محله عباس‌آباد این شهر است که در اواخر پهلوی اول و اوایل پهلوی دوم توسط علی‌اکبر کازرونی بنا شد. این مسجد وقف نیست و در تملک خانواده کازرونی قرار دارد، اما در سال‌های اخیر برخی اعضای هیات امنای مسجد به دنبال نوسازی آن هستند.
کارشناسان پیشکسوت حوزه میراث فرهنگی معتقدند که این مسجد تداوم معماری گذشته و دوره ‌گذار آن است و باید حفظ شود.
معماری دوره ‌گذار و حفظ تداوم معماری گذشته، چرخش هنرمندانه شبستان رو به قبله و آثار کاشی‌کاری و خطاطی نستعلیق از ویژگی‌های بارز این اثر تاریخی است که در سال‌های اخیر بیم تخریب آن، اعتراض کنشگران و فعالان میراث فرهنگی را در پی داشته است.
سرهنگ علی بابایی فرمانده یگان حفاظت اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اصفهان گفته است که مدارک به دست آمده از به‌کارگیری ۱۱ کارگر تحت بیمه مسوولیت یک کارفرما به مدت ۳۶۵ روز برای انجام کار در مسجد کازرونی حکایت دارد و به نظر می‌رسد این اقدام برای انجام عملیات ساختمانی وسیع در این بنا بوده است.
با این حال، اجرای عملیات تخریب این بنا با اطلاع‌رسانی مردم محله عباس‌آباد (جایی که مسجد در آن واقع شده) و حضور ماموران یگان حفاظت اداره کل میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان با همکاری ماموران شهرداری و نیروی انتظامی، در همان گامِ نخست متوقف شد.
آن‌طور که در گزارش‌های رسانه‌ای آمده، این مسجد بخشی از خاطره جمعی مردم اصفهان را در خود محفوظ دارد و افراد بلندآوازه‌ای همچون حاج‌آقا‌رحیم ارباب استاد علم فقه، حاج‌میرزا‌علی آقای‌شیرازی از عرفای نامدار و حاج‌شیخ‌حسن نجف‌آبادی از علمای بزرگ در محراب این مسجد نماز اقامه می‌کردند.
همه این ویژگی‌ها موجب شده است تا به عقیده کارشناسان، این اثر واجد ارزش تاریخی و ثبت در فهرست آثار ملی کشور باشد.
جریحه‌دار کردن احساسات مردم
به تازگی فیلمی در شبکه‌های اجتماعی منتشر و در آن ادعا شد که به دلیل پلمب شدن مسجد کازرونی در اصفهان، نمازگزاران پشت درِ بسته این مسجد و در خیابان نماز خواندند. پیرو انتشار این فیلم، سرهنگ‌علی بابایی فرمانده یگان حفاظت اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی اصفهان اظهار کرد: بررسی‌های میدانی همکاران یگان حفاظت و نیروی انتظامی حاکی است یکشنبه‌شب درهای مسجد کازرونی کاملا باز بوده و هیچ مانعی برای تردد نمازگزاران وجود نداشته است.
وی افزود: انتشار تصویری در شبکه‌های مجازی مبنی بر پلمب مسجد کازرونی توسط اداره کل میراث فرهنگی استان و اجبار نمازگزاران ارجمند برای اقامه این فریضه الهی در خیابان، آن هم در گرمای تابستان، باعث تاسف و تاثر است. این اقدام در جهت جریحه‌دار کردن احساسات مردم و پیشبرد اهداف هیات امنا انجام شده است.
بابایی یادآور شد: در وهله اول پلمب اماکن مقدسی همچون خانه خدا از نظر قانونی و اخلاقی برعهده سازمان میراث فرهنگی نیست و انتشار تصاویر در قبل، نشان‌دهنده تخلیه مشکوک مسجد در نیمه‌شب جمعه، سیزدهم مردادماه توسط هیات امنا به بهانه تعمیرات آن هم در نیمه‌شب با حضور بیش از ۱۰ نفر کارگر بوده است.
وی تصریح کرد: همکاران یگان حفاظت بامداد روز سیزدهم مردادماه با حضور ماموران شهرداری و نیروی انتظامی با تنظیم صورتجلسه رسمی و صدور اخطار قانونی و کتبی به عنوان ضابط قضایی به اعضای هیات امنای این مسجد، صرفا تاکید کردند که هرگونه دخل و تصرف و عملیات ساختمانی در بنای این مسجد غیرقانونی است.
بابایی افزود: با این وصف کلید‌داران این بنای مقدس هیات امنا هستند و اختیار ورود و خروج به این مسجد با آنان بوده و هیچ‌گونه پلمبی نشده است. با این وصف اختیار هرگونه برخورد قانونی با آنان به واسطه عدم رعایت شئونات نمازگزاران با نهادهای قانونی همچون اداره کل اوقاف و اداره کل امور مساجد استان است.
گفتنی است در برخی رسانه‌ها گفته شده در سال‌های اخیر هیات امنای مسجد کازرونی قصد نوسازی این مسجد را داشته‌اند، اما اداره کل میراث فرهنگی به سبب ارزش‌های تاریخی این بنا مخالف تخریب و نوسازی آن بودند؛ این در حالی است که اهالی محله عباس‌آباد، جایی که مسجد در آن واقع است، با نوسازی این بنای مذهبی مخالف هستند.
اهمیت حفظ اصالت بنا
بناهای تاریخی و واجد ارزش دارای اصالت بوده و براساس قوانین حوزه میراث، هرگونه مرمت و دخل و تصرف در آنها باید با نظارت میراث فرهنگی باشد.
دکتر عبدالرضا مهاجری‌نژاد- عضو هیات علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی- در خصوص اهمیت مسجد کازرونی به «جهان‌صنعت» گفت: به هر صورت این بنا یا ثبت شده یا واجد ارزش ثبت است و در هر دو صورت به لحاظ قانونی باید نگهداری و حفاظت شود و وقوع تخریب در آن جرم حساب می‌شود. به نظر می‌رسد یک عده آدم خودسر دارند این کار (تخریب) را انجام می‌دهند، اما توجه داشته باشید که هیچ‌کس حق ندارد در اصالت بنا و ماهیت بنا تغییری ایجاد کند. در واقع به نظر می‌رسد اینها یکسری گروه‌ها هستند که این اقدام را انجام و جولان می‌دهند. وظیفه و اختیارات هیات امنا چه بنا مذهبی باشد یا غیرمذهبی، ایجاد تغییر در اصالت بنا نیست. حتی ساختمان‌های مربوط به دانشگاه‌ها و نهادهای دیگر که ثبت ملی شده‌اند، خود این نهادها حق دخالت و تغییر در اصالت بنا را ندارند.
وی افزود: می‌خواهم بگویم این وظیفه میراث فرهنگی است که در مواردی که اصالت بنای تاریخی به خطر می‌افتد دخالت کند و از همه مهم‌تر به نظرم مسائل این حوزه باید به سمت قانون برود. قانون جزایی (در این خصوص) مشخص و روشن است و هیچ تعارضی نیز بین قواعد جزایی و شرعی وجود ندارد؛ اتفاقا قوانین عرفی کشور برگرفته از قوانین شرعی هستند.
مهاجری‌نژاد خاطرنشان کرد: متاسفانه در این مدت سازمان‌های مردم‌نهاد حوزه میراث فرهنگی کارکردشان را از دست داده‌اند و همین امر نیز یکی از دلایلی است که موجب شده تخریب‌ها افزایش یابد. در واقع سازمان‌های مردم‌نهاد قدرت مانور لازم را ندارند. در نظر داشته باشید وقتی امکان واکنش رسانه‌ها و نشان دادن عکس‌العمل به راحتی فراهم نباشد، این دست مسائل نیز پیش می‌آیند. به نظرم ماجرای تخریبی که سال گذشته در حمام خسرو‌آغا اصفهان روی داد نیز بی‌شباهت به ماجرای این روزهای مسجد کازرونی نیست.
این باستان‌شناس ضمن اشاره به ضعف‌های فرهنگی در زمینه حفاظت از آثار تاریخی به «جهان‌صنعت» گفت: وقتی یک سفرنامه‌نویس خارجی نظیر «فرد ریچاردز» می‌گوید که فرهنگ ایرانیان به این شکل است که بناهای گذشتگان را خراب کنند، پس می‌توان گفت تخریب آثار تاریخی در کشورمان سبقه تاریخی دارد. شما وضعیت خیابان ولیعصر تهران را ببینید و بناها و بافت‌های تاریخی اروپا را هم مشاهده کنید. آنها از ساختمان‌های قرون وسطی از گذشته تا به حال به خوبی مرمت و حفاظت کرده‌اند، اما در کشور ما تخریب می‌شود، بنابراین تفاوت فرهنگی نیز در این خصوص وجود دارد.
مهاجری‌نژاد در خاتمه گفت: به نظرم وقتی جرمی (در رابطه با تخریب بنایی تاریخی) انجام می‌شود باید برخورد قانونی به تبع آن اتفاق بیفتد. در نهایت باید بگویم شاید ضعف کارکرد اجرایی و ضعف سازمان‌های مردم‌نهاد باعث شده که برخی جسارت به خرج دهند و اقدام به تخریب بناهای تاریخی کنند.