4 - 08 - 2022
خانههای قدیمی متروکه بلای جان بافت تاریخی
نادر نینوایی- یکی از آسیبهای جدی که بافتهای تاریخی کشور را تهدید میکند وجود انبوه خانههایی است که متروکه رها شدهاند. این خانههای متروکه علاوه بر آنکه خود به دلیل رسیدگی نکردن هر روز آسیبهای بیشتری دیده و بیش از پیش تخریب میشوند؛ به سبب ریزش دیوارها، نم پس دادن به خانههای مجاور و علل دیگر میتوانند زمینه تخریب خانههای تاریخی که در مجاورتشان قرار گرفته را نیز فراهم کنند.
در واقع کسی که خانه خود را متروکه رها کرده نه تنها زمینه تخریب خانه قدیمی و یا تاریخی خود را ایجاد کرده بلکه در نگاهی وسیعتر موجب تخریب کل بافت تاریخی منطقه میشود.
اثر مخرب خانههای متروکه در سیل اخیر در مناطقی همچون یزد و تفت نشان داد که در صورتی که قانونی مشخص برای رسیدگی به خانههای متروکه و تعمیر و مرمت آنها ایجاد نشود ادامه وضعیت فعلی میتواند آسیبهای جدی برای بافتهای تاریخی ایران ایجاد کند.
وسعت بالای بافت تاریخی کشور
شهرهای بسیاری در ایران دارای مناطق تاریخی ارزشمند هستند که با عنوان بافت تاریخی از آنها یاد میشود. بافت تاریخی شهرهای ایران عمدتا در هسته مرکزی شهرها قرار دارد و منطبق با مراکز اصلی تجاری و ارتباطی در شهرها است. خانههای قدیمی و تاریخی، مساجد، مدارس، آب انبارها، بازارها و گذرها و نیز میدانها از مشخصههای چنین بافتهایی هستند.
وزارت مسکن و شهرسازی بر اساس درخواست سازمان میراث فرهنگی طرح حمایت و حفاظت از بافت تاریخی را برای ۱۶۸ شهر کشور تصویب کرد. پیرو درخواست سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، در جلسه ۲۷ مهر ماه ۱۳۹۴ شورای عالی شهرسازی و معماری کشور، محدوده بافت فرهنگی- تاریخی ۱۶۸ شهر کشور تعیین و ابلاغ شد و همچنین مقررات عمومی برای محافظت از بافتهای تاریخی شهرهای کشور تعیین شد.
باوجود آنکه میتوان از حجم بالای بافت تاریخی کشور به عنوان ظرفیتی بالقوه برای توسعه گردشگری مبتنی بر میراث فرهنگی استفاده کرد اما وجود انبوه خانههای تاریخی و قدیمی رهاشده در این بافت موجب شکلگیری یک بمب ساعتی در بافتهای تاریخی شده و بیم آن میرود که این خانههای بدون سکنه زمینهساز تخریب کل بافت تاریخی منطقه خود شوند.
خطر خانههای رهاشده برای بافت تاریخی
سیل اخیر در یزد و تفت نشان داد که خانههای قدیمی رهاشده و خالی از سکنه بیشترین آسیب را به بافت تاریخی و خانههای تاریخی مجاور خود وارد کردند.
به گفته معاون پایگاه میراث جهانی یزد، بیشتر خسارتهای سیل اخیر یزد در بخشهای غیرمسکونی و مجهولالمالک بافت تاریخی بوده است که کسی در آنها ساکن نبوده است. این در حال است که در خانههای مسکونی چون قبلا اقدامات حفاظتی به ویژه روی بام و ناودان را انجام داده بودند، عموما آسیبی ندیدهاند.
دکتر ذاتالله نیکزاد فارغالتحصیل دکترای حفاظت و مرمت آثار تاریخی در پاسخ به پرسش «جهانصنعت» در خصوص آسیبهایی که خانههای رها شده و خالی از سکنه به بافت تاریخی وارد میکنند با اشاره به سیل اخیر در یزد گفت: «یک بخشی از خرابیهایی که در بافت تاریخی یزد در سیل اخیر شکل گرفته به دلیل وجود خانههای متروکه و رهاشده است.
در این خانهها کار مرمتی صورت نگرفته، سکونت جریان نداشته و رسیدگی لازم در خصوص آنها صورت نگرفته است.
قاعدتا این نوع خانهها و واحدهای متروکه میتوانند باعث بروز خرابی در اطراف خود شوند. بنابراین سیل میتواند از طریق این خانههای متروکه وارد شده و در خانههای اطراف خرابی به بار بیاورد.»
نباید از نظر دور داشت که در بسیاری از موارد مالکان خانههای قدیمی و تاریخی به عمد خانه خود را خالی از سکنه میگذارند تا با تخریب دورهای آن طی چند سال زمینه ساخت و ساز مجدد را فراهم کنند.
باتوجه به شرایط پیچیده فعلی به نظر وجود دادگاهی ویژه برای رسیدگی به تخلفات صاحبان خانههای تاریخی یکی از الزماتی است که باید مورد توجه مسوولان امر قرار گیرد.
معضل نبود دادگاه تخصصی میراث فرهنگی
مساله مهمی که زمینه تخریب بسیاری از خانههای تاریخی کشور را فراهم کرده است و باعث شده بسیاری تعمدا خانه تاریخی خود را بدون رسیدگی و سکونت رها کنند نبود «دادگاه میراث فرهنگی» در کشور است. در واقع جای خالی دادگاهی که بهطور ویژه وظیفه بررسی پروندههای خانههای تاریخی و عملکرد مالکان آنها را داشته باشد و بتواند با نظر کارشناسی رای صادر کند به شدت احساس میشود.
در حال حاضر عموما نهادی که در مسائل مربوط به خانههای تاریخی در نقش میانجی ظاهر میشود و حکم نهایی را صادر میکند، دیوان عدالت اداری است که شرح وظایف آن بعضا مقتضی مسائل مرتبط با میراث فرهنگی نیست و شاید شناخت دقیق و کارشناسانهای نیز از بافت و خانههای تاریخی نداشته باشد.
باتوجه به نبود دادگاه ویژه میراث فرهنگی در این ایام هر روز اخباری در خصوص در خطر تخریب قرار گرفتن بناهای ارزشمند تاریخی کشور به گوش میرسد.
نباید از نظر دور داشت که بسیاری از کشورهای جهان ارزش معنوی و اقتصادی خانهها و بافت تاریخی خود را درک کرده و با احیا، توسعه و تعریف کاربریهای فرهنگی و گردشگری در خانههای تاریخی زمینه ایجاد اشتغال و درآمدزایی را فراهم کردهاند. در واقع در این کشورها با در نظر گرفتن چنین سیاستی در کنار توسعه گردشگری با لحاظ کردن حساسیتهای موجود، بناهای تاریخی را حفظ کرده و مانع از تخریب و آسیب دیدن آنها میشوند.
اگرچه براساس قانون، امکان تخریب املاکی که در فهرست آثار ملی به ثبت رسیدهاند سلب شده است، اما به نظر این موضوع برای حفظ و رسیدگی به خانههای تاریخی و بافت تاریخی کشور کافی نیست.
در نهایت باید گفت اگر وزارت میراث فرهنگی به واقع قصد دارد اقدامی عملی و مفید برای احیای بافت تاریخی و حفظ آن صورت دهد بیشک میباید در گام نخست اقدامی برای خانههای تاریخی رهاشده و خالی از سکنه صورت دهد و با ایجاد سازوکاری مشخص برای رسیدگی به آنها جلوی بروز تخریب در بافت تاریخی کشور را بگیرد.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد