جزئیاتی از معدنی که حریم «تخت‌جمشید» را شکست

مستندات و نامه‌نگاری‌های موجود از دهه‌های ۷۰ و ۹۰ نشان می‌دهد کارخانه سنگ‌شکن شهرداری مردوشت با تایید اداره میراث فرهنگی این شهرستان در سال ۱۳۷۵ در کوه مهر (رحمت) و در حریم تخت‌جمشید آغاز به کار کرده و در میانه دهه‌۹۰ پس از ارائه گزارش تخلفات آن و با پیگیری‌های فراوان، متوقف شده و در حالی که قرار بود معدن و کارخانه آن تعطیل و فعالیت آن به خارج از حریم کوه مهر (رحمت) منتقل شود، اما اخیرا فعالیتش را از سرگرفت. یک پژوهشگر میراث فرهنگی می‌گوید: اکنون محوطه این کارخانه بسیار بزرگ‌تر شده و حریم درجه‌۲ تخت‌جمشید نیز شکسته شده است.
سیاوش آریا، پژوهشگر و کنشگر میراث فرهنگی در شرح ماجرای راه‌اندازی کارخانه سنگ‌شکن در حریم تخت‌جمشید، به ایسنا گفت: قرارداد کارخانه سنگ‌شکن شهرداری شهرستان مَرودشت در سال ۱۳۷۵ خورشیدی با رعایت ضوابط میراث فرهنگی و بدون گودبرداری و با عملیات ساده به مدت چندماه فعالیت و با توافق اداره میراث فرهنگی و گردشگری استان فارس با شهرداری شهرستان مَرودشت بسته شد. در سال‌های بعد کارخانه سنگ‌شکن با سرپیچی از تعهدات خود و با زیرپا گذاشتن ضوابط میراث فرهنگی، کارخانه را گسترش داده و آغاز به گودبرداری‌هایی تا عمق ۳متری کرد که چشم‌انداز «کوه مهر» (رحمت) را خدشه‌دار کرد و به آن آسیب رساند.او اضافه کرد: دست‌درازی‌های کارخانه سنگ‌شکن در همین‌جا پایان نیافت و در سال‌های بعدی همه ضوابط و قانون‌های میراث فرهنگی را زیرپا گذاشت و کارخانه را گسترش داد و گودبرداری و خاک‌برداری‌های گسترده‌ای را در دامان کوه مهر که خود دارای ضوابط میراث فرهنگی است و در ثبت جهانی «پارسه» (تخت‌جمشید) به آنها اشاره شده است، آغاز کرد و آسیب‌های برگشت‌ناپذیری را به کوه مهر وارد آورد. در تیرماه سال ۱۳۹۴خورشیدی در بازدید میدانی و گزارشی جامع به تخلف‌های کارخانه سنگ‌شکن پرداخته و از مسوولان پایگاه جهانی پارسه (تخت‌جمشید) و میراث فرهنگی استان (فارس) و کشور خواستار پیگیری و برچیدن آن شدم. خوشبختانه با همکاری مدیریت وقت پایگاه جهانی پارسه و همکاری میراث فرهنگی استان همان سال‌ها از ادامه کار کارخانه جلوگیری شد و برپایه نامه‌ها و اسناد بنا بود کارخانه برچیده و وسایل و ادوات آن گردآوری شود.این کنشگر میراث فرهنگی افزود: با این همه، به‌تازگی کارخانه سنگ‌شکن از غفلت پایگاه جهانی پارسه سوءاستفاده کرد. آنچه سبب شگفتی و نگران‌کننده بود، آن است که محوطه کارخانه بسیار بزرگ‌تر شده و با دست‌درازی به (حریم) یادمان‌های تاریخی و ملی در دامان کوه مهر کار خود را آغاز کرده است. باید دانست در پیرامون و نزدیکی همین کارخانه، ما با آثار تاریخی فراوانی که به ثبت ملی نیز رسیده‌اند رو‌به‌رو هستیم که همگی بخشی از حریم میراث جهانی پارسه به‌شمار می‌آیند. آثاری همانند آرامگاه‌ها و گوردخمه‌های هخامنشی، پساهخامنشی و ساسانی و سنگ‌نبشته پهلوی ساسانی و معدن‌های هخامنشی و ساسانی و تپه‌های ارزشمند تاریخی و یک دژ تاریخی را می‌توان در پیرامون کارخانه دید و جست‌وجو کرد.او با بیان اینکه حریم درجه دو میراث جهانی پارسه یا همان تخت‌جمشید در راستای خط طولی کوه وَرجاوند مهر با راه‌اندازی دوباره کارخانه سنگ‌شکن شکسته شد، اظهار کرد: بر پایه ضوابط میراث جهانی پارسه و قانون‌های میراث فرهنگی، هرگونه معدن‌کاوی، گودبرداری، راه‌اندازی کارگاه و تاسیسات صنعتی و کوره‌های آجرپزی، تسطیح زمین‌های کشاورزی و دفن و رهاسازی زباله در حریم درجه دو میراث جهانی پارسه ممنوع بوده و متخلف تحت پیگرد قانونی قرار می‌گیرد. از سویی، ضوابط اختصاصی کوهستان مهر به روشنی هرگونه دخل‌وتصرف از جمله معدن‌کاوی، انفجار، گودبرداری، جنگل‌کاری، نصب دکل برق و غیره و ساخت ساختمان که سبب تغییر توپوگرافی و چشم‌انداز عمومی کوه شود را ممنوع کرده است.
این پژوهشگر میراث فرهنگی همچنین یادآور شد: همه آثار و بناهای تاریخی موجود در محدوده حریم‌های سه‌گانه پارسه، نقش رستم، شهر استخر، نقش قهرمانان (نقش رجب) مشمول ضوابط حفاظتی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی است.
هرچند علیرضا عسکری‌چاوردی، مدیر پایگاه جهانی تخت‌جمشید پس از انتشار خبر فعالیت دوباره معدن سنگ‌شکن مرودشت در کوه مهر و در حریم تخت‌جمشید به ایسنا گفت که «با پیگیری‌های انجام‌شده فعالیت این معدن متوقف و در محاکم قضایی پیگیری می‌شود»، اما با توجه به اینکه مستندات و نامه‌نگاری‌هایی که در سال‌های گذشته انجام شده، نشان می‌دهد این معدن که فعالیت آن در سال ۱۳۹۵ متوقف شده، قرار بود به‌طور کامل تعطیل و به خارج از حریم کوه مهر منتقل شود، اما نه‌تنها در این سال‌ها اقدامی برای جابه‌جایی آن صورت نگرفته که پس از یک دوره توقف، فعالیت خود را از سرگرفته است.
سیاوش آریا، کنشگر میراث فرهنگی نیز تاکید کرد: کارخانه سنگ‌شکن در دامان کوه مهر و حریم درجه‌دو میراث جهانی پارسه در غفلت مسوولان و با تخلف‌های آشکار، آثار تاریخی و مهم‌تر از آن، کوه وَرجاوند مهر را می‌بلعد و نابود می‌کند و آسیب‌های برگشت‌ناپذیری را برجای می‌گذارد. بنابراین جا دارد مسوولان میراث فرهنگی استان و پایگاه پارسه مطابق با پیگیری‌ها و توافق‌های پیشین برای برچیدن و جابه‌جایی کامل این کارخانه به موضوع ورود کرده و از ادامه کار آن برای همیشه جلوگیری کنند، چراکه زیست‌بوم زیبای منطقه که بخشی از زیبایی کوه مهر به‌شمار می‌آید تاکنون آسیب فراوانی دیده است.