جای خالی دانشگاه در سیاستگذاری‌های گردشگری

نادر نینوایی- جامعه دانشگاهی چکیده و نمودی از نخبگان یک ملت بوده و طبیعی است که باید از این پتانسیل در تمام حوزه‌ها از جمله در حوزه‌های میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی به نحو احسن استفاده شود. با این وجود متاسفانه در تاریخ معاصر ما دانشگاه در مرحله تصمیم‌سازی و سیاستگذاری آنطور که باید و شاید دیده نشده است؛ موضوعی که تاحدودی نیز مساله‌ای فرهنگی است و جای کار دارد.
مطمئنا توجه ساختار سیاسی به دانشگاه امری است که در صورت تمرکز بر آن و استفاده از توان نخبگان دانشگاه در زمینه تدوین لوایح و قوانین و در امر سیاستگذاری می‌تواند بسیار راهگشا باشد و زمینه را برای بهبود شرایط در تمام عرصه‌ها از جمله در عرصه‌های سه‌گانه وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی فراهم کند.
لزوم توجه به دانشگاه
احسان میراب‌زاده، پژوهشگر و نویسنده، درخصوص اهمیت توجه به پژوهش‌های دانشگاهی در حوزه‌های میراث ‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی به «جهان‌صنعت» گفت: شکل‌گیری نگاه ملی به میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی هرچند شرط لازم برای توسعه و تحول در صنعت گردشگری است اما کافی نیست.
وی ادامه داد: دانشگاه است که با زبان علمی و بهره‌مندی از مطالعات، پژوهش‌ها و انواع تحلیل‌ها می‌تواند شرط کافی را در اختیار سیاستگذاران (مجریان) و قانونگذاران قرار دهد و این صنعت را به سمت استفاده از فرضیات، تحقیقات و تجربیات علمیِ تخصصی و بینارشته‌ای در سطح بین‌المللی و داخلی در مسیر گردشگری پایدار سوق دهد. به نظرم، تحول در صنعت گردشگری بدون هردوی این شروط و همچنین مشارکت جدی ذی‌نفعان به‌ویژه بخش خصوصی محقق نخواهد شد.
ضعف در توجه به دانشگاه
این پژوهشگر و نویسنده درخصوص وضعیت توجه به متخصصان علمی و پژوهشگران در حوزه‌های میراث ‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی گفت: آنچه اکنون در نظام سیاستگذاری، برنامه‌ریزی و اجرا در صنعت گردشگری شاهدیم غیر از فقدان نگاه ملی، فقدان یا در حالت خوش‌بینانه ضعف در توجه به دانشگاه، متخصصان علمی و پژوهشگران و نیز ذی‌نفعان است. مواردی نیز که بر تئوری استوار شده مانند قانون برنامه هفتم توسعه، فاقد پشتوانه علمی محکم است.
وی درخصوص نتایج و پیامدهای این وضعیت ابراز داشت: نتیجه آنکه، گردشگری ایران فاقد چشم‌اندازی متناسب با علم و تجربه روز جهان و شرایط منطقه و سرزمینمان است و به همین دلیل مشاهده می‌کنیم که هم از همسایگانمان جامانده‌ایم و هم فرمان گردشگری هرازگاهی به سمتی منحرف می‌شود. به عنوان مثال یک روز درگیرِ نگاه فرهنگی می‌شود و آنچنان این نگاه غلبه می‌کند که تا چشم برهم می‌زنیم می‌بینیم که نتیجه‌ای جز هزینه‌زا بودن و آسیب به میراث فرهنگی ایران نداشته است؛ در حالی که گردشگری جزو بزرگ‌ترین صنایع جهان با 10درصد از کل اشتغال جهانی است و تمرکز در صنعت گردشگری بر جنبه اقتصادی آن (با رعایت اصول گردشگری مسوولانه و رویکرد گردشگری پایدار) است.
نمونه‌های موفق استفاده از دانشگاه
میراب‌زاده در توضیح اینکه کدام کشور نمونه موفق عمل برمبنای استفاده از دانشگاه و در عین حال نگاه اقتصادی موفق در حوزه گردشگری است، گفت: یک نمونه موفق از نگاه علمی را می‌توان در کشورهایی با میراث فرهنگی غنی همچون فرانسه دید که از دهه 70میلادی به بعد بسیاری از کاخ‌ها و بناهای تاریخی ارزشمند خود را تبدیل به مراکز اقامتی و گردشگریِ دارای بازدهی اقتصادی کرده و از این طریق، میراث فرهنگی‌اش را حفاظت کرده است.
وی افزود: البته که نظارت دولت بر مرمت و نگهداری آثار تاریخی به عنوان سرمایه ملی، یک اصل است و شاهدیم که اروپا در این خصوص بسیار سختگیرانه عمل می‌کند اما خروجی مجموعه چشم‌انداز، قوانین و سیاست‌های اجرایی گردشگری آنها از جمله همین برون‌سپاری‌ها منجر به حفظ و احیا و نگهداری این آثار توأم با رونق درآمدزایی از محل بازدید گردشگران و حضور فرانسه در جایگاه برترین مقصد گردشگری جهان در سال 2024 شده است. ایتالیا نیز جایگاه قابل‌قبولی در جهان دارد. ترکیه نیز چنین است و مثال‌ها بسیارند.
اهمیت سیاستگذاری‌های راهبردی گردشگری
سیاستگذاری‌های راهبردی گردشگری در دنیای امروز دارای اهمیتی مضاعف شده است.
میراب‌زاده درخصوص اهمیت این سیاست‌ها گفت: سیاستگذاری‌های راهبردی گردشگری دقیقا همان نقطه‌ای است که نیازمند نگاه علمی و تخصصی است. گردشگری در دنیا به سطحی از دانش و تجربه رسیده که نیازی نیست ما بیاییم و چرخِ آن را از نو اختراع کنیم. کافی است نگاهی به راهِ رفته بیندازیم و در آن تأمل کنیم و بپذیریم که گردشگری علم است و در شاخه علوم انسانی قرار می‌گیرد و ترسیم هر چشم‌انداز و تدوین هر برنامه اجرایی در غیاب دانشگاه و بدون مشارکت جدی ذی‌نفعان بخش خصوصی محکوم به شکست است و علم گردشگری، امروز بر محور گردشگری پایدار می‌چرخد.
این پژوهشگر و نویسنده حوزه میراث ‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی افزود: به نظر می‌رسد فاصله موجود میان دانشگاه و وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی منجر به کم‌اثرشدن تلاش‌های دولتمردان در تبیین لزوم نگاه ملی به گردشگری شده است و ادامه این روند نیز دانشگاه را نسبت به جهت‌گیری آموزشی به سمت تغییر و تحول در گردشگری پایدار بی‌انگیزه خواهد کرد.
وی تاکید کرد: «این اتفاق در حالی است که همسایگان ما در شمال و جنوب (ترکیه، امارات‌متحده عربی، عربستان‌سعودی، قطر و…)، با سرعت اهداف تعیین‌شده خود را در صنعت گردشگری پشت‌ِسر می‌گذارند. قدم‌های آنها چنان محکم بوده است که تجربه‌ای که در اختیار گردشگران گذاشته‌اند، اکنون تبدیل به الگو و بخشی از تاریخ علم گردشگری در قرن معاصر شده است.»
با توجه به عرصه رقابتی موجود در منطقه توجه به نگاه آکادمیک و در عین حال اقتصادمحور به گردشگری و صنایع‌دستی امری حیاتی است. به نظر می‌رسد در صورت برنامه‌ریزی دقیق و استفاده از ظرفیت‌های موجود بتوان از پتانسیل‌های موجود در این بخش استفاده کرده و با به‌کارگیری بیشتر و هدفمندتر جامعه علمی کشور، در برنامه‌ریزی‌ها زمینه را برای توسعه گردشگری و صنایع‌دستی و نیز بهره‌گیری اصولی از میراث فرهنگی در جهت توسعه صنعت گردشگری کشور فراهم کرد.