جاماندن از قافله صادرات نفت

گروه انرژی- در روزهایی که قیمت نفت از مرز ۱۲۰ دلار در هر بشکه بالاتر می‌رفت، نه‌تنها شرکت‌های نفتی مثل آرامکو به سودهای عجیب و غریب دست یافتند، بلکه درآمد مالی برخی کشورهای نفتخیز هم رکوردهای تازه‌ای زدند، اما این شرایط برای ایران که دارای چهارمین منابع نفتی دنیاست، در دسترس نبود. در واقع هزینه فرصتی که از دست رفت، شاید به این سادگی‌ها قابل جبران نباشد.
روسیه که یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت است، در شرایط طلایی قیمت‌های بالای نفت به دلیل شرایط ناشی از تحریم‌ها و جنگ سودی برابر عربستان سعودی نبرد، اما اوضاع برای عربستان سکه بود. در آخرین گزارش‌هایی که منتشر شد، افزایش درآمد آرامکو عدد ۳۲۶ میلیارد دلاری را نشان داد که نشان از رشد چشمگیر سود خالص این شرکت به میزان ۱۶۱ میلیارد دلار داشت، یعنی حدود ۵/۱۳ میلیارد دلار سود در ماه. این شرایط رویایی فقط مختص عربستان نبود، عراق هم به سودهای قابل توجهی دست یافت.کشوری که در همسایگی با ایران و با داشتن ۵ میدان نفتی مشترک در ایران حالا نه‌تنها در فروش نفت وضعیتی بسیار بهتر از ایران دارد، بلکه توسعه میادین در این کشور با سرعت بالایی در حال انجام است.
طبق گزارش‌های منتشرشده، درآمد نفتی عراق که در سال ۲۰۲۱ حدود ۷۵ میلیارد دلار بود، در سال ۲۰۲۲ از مرز ۱۱۵ میلیارد دلار عبور کرده، یعنی به‌طور متوسط ماهانه ۵/۹ میلیارد دلار که بالاترین درآمد نفتی چهار سال اخیر این کشور محسوب می‌شود.
این ارقام را در کنار درآمدهای صادراتی ایران قرار بدهیم- حتی اگر به صورت دقیق هم اعلام شود- فاصله بسیار است. آنطور که منابع رسمی خارجی اعلام کرده‌اند، میزان درآمد صادرات نفت ایران در سال ۲۰۲۱ حدود ۷/۳۸ میلیارد دلار بوده که این رقم برای سال ۲۰۲۲ به حدود ۵۸ میلیارد دلار رسیده است، این یعنی درآمد ماهانه ایران از فروش نفت حدود ۸/۴ میلیارد دلار بوده که تقریبا نصف فروش نفت عراق و حدود ثلث سود خالص شرکت آرامکو است.
از قافله نفت جاماندیم
اولین دلیل کاهش صادرات نفت، تحریم‌های سفت و سخت آمریکاست و پس از آن سختی‌های انتقال پول به ایران. هر دوی این موانع راهکار دیپلماسی دارد که هنوز تکلیف آن مشخص نیست. حتی اگر توافق برجام احیا شود، باز هم به نسبت همسایه غربی در توسعه میادین عقب‌تر هستیم.
مرتضی بهروزی‌فر کارشناس حوزه انرژی در این رابطه می‌گوید: اگر تحریم لغو شود و شرایط ایران روبه‌راه‌شده و ارتباط‌مان با کشورهای دنیا برقرار شود، مسلما عراق برای جذب سرمایه و حضور شرکت‌های بزرگ نفتی قابل مقایسه با ایران نخواهد بود.
او با اشاره به قراردادهای نفتی عراق با شرکت‌های بزرگ و برنامه‌های تولید بلندپروازانه و تاثیر آن بر تولید و بازار ایران اظهار کرد: عراق بعد از سال ۲۰۰۳ و فروپاشی دولت صدام و افتادن روی ریل توسعه و پیشرفت از تمام امکانات و شرکت‌های معتبر دنیا استفاده می‌کند تا تبدیل به یک کشوری شود که متناسب با ذخایری که دارد جایگاه خود را بالا ببرد و خود را به عنوان یک تولیدکننده بزرگ در دنیا معرفی کند.وی افزود: عراق در این مدت جای دومی ایران در اوپک را از آنِ خود کرد، به طوری که اکنون ایران تبدیل به پنجمین کشور تولیدکننده در اوپک شده است و باوجود اینکه میزان ذخایر این کشور روی کاغذ از ما کمتر است اما با توجه به دسترسی به تکنولوژی و تجهیزات و دانش فنی روز، برنامه دارد که تولید خود را به شدت اضافه کند، هرچند به عربستان نخواهد رسید ولی فاصله خود را با ایران تا حد زیادی افزایش می‌دهد. عراق کشوری است که هرچند اکنون نیاز به واردات گاز از ایران دارد اما پیش‌بینی می‌شود تا ۳، ۴ سال آینده نه‌تنها نیاز به واردات نداشته باشد، بلکه تبدیل به کشور صادرکننده گاز به صورت ال‌ان‌جی احتمالا به بازارهای اروپایی هم بشود.این کارشناس حوزه انرژی با اشاره به تاثیر افزایش تولید عراق بر ایران تصریح کرد: هر قدر حجم تولید بقیه رقبا بیشتر شود جا برای دیگر کشورها تنگ‌تر خواهد شد، بنابراین اگر مشکل تحریم حل شود و ایران بخواهد نفت خود را وارد بازار کند مسلما با وجود رقبای سرسخت کار دشواری پیش‌رو خواهد داشت، از طرف دیگر در نظر داشته باشیم که عراق کشوری است که ۸ سال با ایران در جنگ بوده بنابراین هر قدر تقویت شده و قدرتمندتر شود و جایگاه خود را در بازار نفت ارتقا دهد، در آینده می‌تواند برای ما از نظر امنیتی مشکل‌ساز شود. چون الزاما در روی همین پاشنه امروز نمی‌چرخد که به یاد داشته باشند ما در مبارزه با داعش و بازسازی کشورشان و بسیاری مسائل دیگر کمک کردیم.
وی در ادامه با اشاره به شرایط بعد از تحریم ایران در رقابت نفتی با عراق گفت: اگر تحریم لغو شود و شرایط ایران روبه‌راه شده و ارتباط‌مان با کشورهای دنیا برقرار شود؛ مسلما عراق برای جذب سرمایه و حضور شرکت‌های بزرگ نفتی قابل مقایسه با ایران نخواهد بود، چون ایران هم دسترسی بیشتری به آب‌های آزاد دارد و از طرفی هم کشوری است با جمعیت بیشتر و امکانات بهتر، همچنین در نظر داشته باشیم عراق کشوری است که فرقه و عشیره‌گرایی در آن به شدت رواج دارد و زمینه برای رشد عقاید افراطی بیشتر است. اما در هر حال در شرایط فعلی قطعا عراق ترجیح داده می‌شود.به گفته وی، در هر حال باید گفت عراق برای رسیدن به ۷ تا ۸ میلیون بشکه تولید در روز مشکل چندانی نخواهد داشت و حتی برنامه‌هایی در دست اجرا دارد که تبدیل به صادرکننده بزرگ گاز هم بشود.این کارشناس انرژی تاکید می‌کند: متاسفانه عراق جای ایران را به عنوان دومین تولیدکننده گرفته و فعلا این جایگاه را حفظ خواهد کرد، زیرا وقتی کشوری زودتر وارد بازار می‌شود راحت‌تر فروش داشته و مشتری‌های پر‌وپا‌قرص‌تری خواهد داشت، حال که ما چند سال از بازار دور بوده‌ایم و در صورت بازگشت قرار نیست همان شرکت و کشورهای قبلی دوباره از ما خرید کنند، زیرا بالاخره جای ما را گرفته‌اند و برای ورود مجدد باید استراتژی خاص خودمان را داشته باشیم، بنابراین مسلما بازاریابی در رقابت با تولیدکنندگان قدرتمندتر یا عراقی که به تولید ۷ میلیون بشکه در روز می‌رسد برای ما حتی با ۵ میلیون بشکه تولید هم بسیار سخت خواهد بود.