تیشه بر ریشه تاریخ

نادر نینوایی- برای آنکه یک ملت قدر داشته‌هایش را بداند، باید با ارزش، قدر و منزلت آنچه که دارد آشنا باشد. تا زمانی که جامعه‌ای نداند که میراث فرهنگی، تاریخ و تمدنش چه مزیت‌ها و اهمیتی برای آن جامعه و کشور دارد، پاسدارش نخواهد بود. مادامی که تفاوت کاوش علمی در باستان‌شناسی و تخریب آثار به واسطه کلنگ غارتگران آشکار نشود، درک اهمیت حفاظت از آثار و محوطه‌های تاریخی برای مردم ممکن نیست.
در همین یک هفته اخیر دستگیری حفاران غیرمجاز در کهگیلویه و بویراحمد و گیلان خبرساز شد، تا بار دیگر با این واقعیت رو‌به‌رو شویم که وضعیت حفاظت از محوطه‌های تاریخی کشور به هیچ‌وجه مطلوب نیست. از سوی دیگر باید اذعان داشت که ناآشنایی مردم با اهمیت میراث تاریخی و حفاظت از این آثار، حفاری غیرمجاز و گنج‌یابی را در نگاه بخش بزرگی از جامعه نهایتا به تخلفی کوچک تقلیل داده است.
راه مقابله با این معضل، فرهنگ‌سازی در رسانه‌ها خصوصا صداوسیما و البته تمرکز بر ارائه آموزش‌های موثر در مدارس برای آشنایی کودکان و نوجوانان با اهمیت و قدر و منزلت میراث فرهنگی و تمدنی کشور است.
دستگیری جویندگان گنج در گیلان
هجدم دی‌ماه فرمانده یگان حفاظت میراث فرهنگی گیلان با اشاره به انهدام ۲۵باند حفاران غیرمجاز در استان گفت: در جریان حفاری‌های غیرمجاز از ابتدای امسال تاکنون ۱۴۹حفار شناسایی و دستگیر و به مراجع قضایی معرفی شدند؛ خبری که بار دیگر رواج نگران‌کننده حفاری‌های غیرمجاز در کشور و پررنگ بودن تب گنج و دفینه‌یابی را آشکار کرد.
سرهنگ محمد علی‌پور با اشاره به دستگیری حفاران غیرمجاز در استان گیلان طی ۹ماه نخست امسال اظهار کرد: در جریان حفاری‌های غیرمجاز از ابتدای امسال تاکنون ۱۴۹حفار شناسایی و دستگیر و به مراجع قضایی معرفی شدند.
وی با اشاره به تشکیل ۷۹فقره پرونده قضایی برای حفاران غیرمجاز افزود: در ۹ماه نخست امسال طی اجرای عملیات‌های گشتی ۳۸دستگاه فلزیاب در استان ضبط و توقیف شد.
فرمانده یگان حفاطت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان گیلان با ذکر اینکه تبلیغ، خرید و فروش فلزیاب در فضای مجازی بدون اخذ مجوز ممنوع است، گفت: در راستای برخورد با افراد متخلف از ابتدای امسال با سه مورد فروش و تبلیغ فلزیاب در فضای مجازی برخورد شده است.
علی‌پور با اشاره به انهدام ۲۵باند حفاران غیرمجاز در استان گفت: در راستای حفاظت از آثار تاریخی استان، پایش و برنامه مراقبت از آثار تاریخی به صورت مستمر و منظم انجام می‌گیرد و از ابتدای سال تاکنون ۱۷‌هزار و ۸۷۹مورد سرکشی از آثار تاریخی توسط ماموران یگان حفاظت استان به صورت مشترک با نیروی انتظامی، نماینده دستگاه قضایی و دیگر نهادها انجام شده است.
وی با اشاره به اینکه براساس موادی از فصل نهم قانون تعزیرات، هرگونه حفاری غیرمجاز، خرید و فروش اشیا و اموال فرهنگی تاریخی جرم محسوب شده و ضمن ضبط اشیا و اموال مرتبط، مجازات حبس و جریمه نقدی در پی دارد، تصریح کرد: چنانچه حفاری در اماکن و محوطه‌های تاریخی که در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است یا در بقاع متبرکه و اماکن مذهبی صورت گیرد، علاوه‌بر ضبط اشیای مکشوفه و آلات و ادوات حفاری، مرتکب به حداکثر مجازات مقرر محکوم می‌شود. فرمانده یگان حفاظت میراث فرهنگی گیلان گفت: هموطنان و دوستداران آثار ارزشمند تاریخی می‌توانند گزارش‌های خود را با حفظ امانتداری به سامانه خبری به شماره تلفن ۰۹۶۶۲ اعلام کنند تا همکاران ما در کمترین زمان پس از بررسی و تایید صحت گزارش با هماهنگی نیروی انتظامی و دستور قضایی به محل مراجعه کنند.
دستگیری گنج‌یابان در بویراحمد
چنانچه تصور می‌کنید حفاری غیرمجاز و گنج‌یابی امری محدود است، کاملا در اشتباه هستید. در همین یک هفته گذشته افزون بر مورد گیلان که ذکر آن رفت، شهرستان بویراحمد هم با حفاری غیرمجاز سوداگران گنج و دفینه مواجه شد.
شانزدهم دی‌ماه، فرمانده انتظامی شهرستان بویراحمد از کشف یک دستگاه گنج‌یاب و دستگیری دو نفر متهم در این شهرستان توسط پاسگاه انتظامی جوکار خبر داد.
سرهنگ بهمن گرجیان در تشریح این خبر گفت: برابر اعلام گزارشات مردمی در بخش جوکار منطقه تنگ آسیاب مبنی بر تردد مشکوک و حضور افرادی که به دنبال زیرخاکی بودند، ماموران پاسگاه انتظامی جوکار به محل اعزام و در حین گشت‌زنی در سطح حوزه استحفاظی به یک دستگاه خودرو به رنگ سفید مشکوک شدند و خودرو را متوقف کردند.
وی افزود: ماموران ضمن هماهنگی قضایی در بازرسی از خودرو یک دستگاه فلزیاب مارک گیلسون به همراه متعلقات و یک دستگاه لپ‌تاپ کشف و ضبط کردند.
فرمانده انتظامی شهرستان بویراحمد تصریح کرد: متهمان به همراه اموال مکشوفه جهت سیر مراحل قانونی به یگان و خودرو به پارکینگ انتقال داده شد و متهمان پس از تشکیل پرونده به مرجع قضایی معرفی شدند. به گزارش «جهان‌صنعت» به نقل از پایگاه اطلاع‌رسانی پلیس، گرجیان بیان کرد: برخورد قاطع با سوداگران میراث فرهنگی در دستور کار پلیس است و شهروندان می‌توانند موارد مشکوک را از طریق پل ارتباطی ۱۱۰ به پلیس اطلاع دهند.
ریشه‌های رواج گنج‌یابی
در توضیح علل و ریشه‌های ترویج گسترده گنج‌یابی در کشور باید توجه خود را به ضعف‌های فرهنگی و علمی در جامعه و در کنار آن وضعیت نامساعد معیشتی مردمی معطوف کرد. مجموع این شرایط موجب شده تا برخی گنج‌یابی را به عنوان ابزاری برای ارتقای وضعیت مالی خود تصور ‌کنند.
محمدرضا زاهدی، رییس اداره اموال فرهنگی تاریخی اداره کل موزه‌های کشور معتقد است: در خیلی از موارد وقتی مردم به یک اثری برخورد می‌کنند متاسفانه این دیدگاه وجود دارد که آثار کشف شده را متعلق به خودشان می‌دانند و انتظار دارند از آن نفع ببرند، مانند اتفاقی که در دهه۸۰ در جیرفت رخ داد، بر اثر سیلاب بخشی از قبرهای باستانی هویدا شد و مردم برای برداشتن اشیای تاریخی به آن منطقه هجوم بردند و با وجود نیروی‌های انتظامی و امنیتی کسی نتوانست جلوی آنها را بگیرد چراکه مردمی که در آن منطقه بودند به دلیل شرایط اقتصادی که داشتند معتقد بودند کشف این آثار یک‌ جور لطف خدا به آنهاست و ما باید از آن نفع ببریم، متاسفانه در آن سال محوطه باستانی جیرفت تخریب شد و بخش عمده‌ای از آثار به ‌صورت غیرقانونی از کشور خارج شد، البته بعدتر تعداد زیادی از آنها طی اقدامات وزارت میراث فرهنگی به کشور برگردانده شد.
وی درخصوص لزوم آگاهی دادن به مردم گفت: «همانطور که گفتم مشکلات اقتصادی سبب شد تا مردم در جیرفت به آثار باستانی هویدا‌شده هجوم بیاورند، حتی اسم محوطه‌ها را گذاشته بودند تپه پراید، برای اینکه هر یک شی سنگ صابونی که درمی‌آوردند دلال همان نزدیکی محوطه باستانی از آنها معادل با ارزش یک پراید چیزی حدود ۶‌میلیون تومان می‌خرید. بعد از آرام شدن ماجرا آقای مجیدزاده در آنجا کاوش‌شان را شروع کردند. نمونه خطی که در جیرفت به ‌دست آمده از سومر کهن‌تر است، به طوری که حالا باید دیدگاه‌مان را عوض کنیم که بین‌النهرین آغاز‌کننده تمدن نبوده بلکه آغاز تمدن در جیرفت در جنوب شرق ایران بوده که این اتفاق بزرگی برای ایران است. آقای مجیدزاده تعریف می‌کردند که بعد از حفاری هر روز غروب به یک روستا مراجعه می‌کردند، در جمع اهالی روستا اطلاعاتی مربوط به محوطه باستانی و اشیای کشف شده را به اطلاع مردم می‌رساندند. اینکه جیرفت چه اهمیت تاریخی‌ای دارد، آقای مجیدزاده هم می‌گفت وقتی ما این توضیحات را به مردم روستا می‌دادیم موقع برگشت می‌آمدند و اشیایی که خودشان حفاری قاچاق کرده بودند را به ما تحویل می‌دادند. الان همان اشیا در موزه جیرفت جمع‌آوری شده است، در واقع اطلاعات دادن و آگاهی دادن به مردم سبب شد تا بخش زیادی از اشیای تاریخی تحویل میراث فرهنگی داده شود.»
لزوم توجه به دو نکته
درخصوص رواج گسترده گنج و دفینه‌یابی در ایران و آسیبی که از این محل به آثار تاریخی کشور وارد می‌آید باید به دو نکته توجه داشت؛ نخست آنکه آگاهی‌بخشی و آشنا کردن مردم با اهمیت حفظ میراث فرهنگی، خصوصا در جوامع محلی نزدیک به محوطه‌های تاریخی، اهمیت ویژه‌ای داشته و باید به آن عنایت داشت و دوم آنکه وضعیت بعد معیشتی می‌تواند زمینه‌ساز گرایش به خلاف باشد و در این میان شاید گرایش به گنج و دفینه‌یابی به سبب احتمال رسیدن به پول هنگفت و یک شبه از فقر رها شدن بیشتر است.
با توجه به این وضعیت، افزایش آگاه‌سازی در خصوص اهمیت میراث فرهنگی، مبارزه با فقر خصوصا در جوامع محروم کشور و در نهایت بازنگری در قوانین مرتبط با حفاری غیرمجاز برای بالا بردن بازدارندگی، می‌تواند تصمیماتی راهگشا باشد و انتظار می‌رود مسوولان و قانونگذاران کشور به این موارد توجه ویژه داشته باشند.