تولید رانتی موبایل نباید اتفاق بیفتد

دهه‌های پشت‌سرهمی را با این مبارزه پشت‌سر گذاشته‌ایم که هرگاه قرار است کالای صنعتی تازه‌ای تولید شود، سرمایه‌گذاران شرط می‌گذارند که باید واردات آن کالا متوقف شود یا اینکه تعرفه واردات در ارتفاعی بایستد که قیمت کالای وارداتی کمتر از قیمت کالایی که در داخل تولید می‌شود قرار گیرد. این شرط که در دنیای امروز جایی ندارد و منسوخ شده است هنوز در ایران دیده می‌شود. تجربه نشان داده که چنین شرطی به معنای رانت‌سازی و احتمالا فساد خواهد بود.
علیرضا کلاهی‌صمدی، رییس کمیسیون صنعت اتاق ایران معتقد است: با ممنوعیت واردات، اعمال تعرفه‌های غیرعادی و توزیع رانت، تولید داخلی فاقد ارزش‌افزوده خواهد بود و به بیراهه می‌رود. رییس کمیسیون صنعت اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران گفت: برای خروج از باتلاق فعلی اقتصاد، باید منابع محدود مدیریتی و مالی کشور براساس اولویت‌های درست، به شکل بهینه تخصیص داده شوند.
کلاهی‌صمدی در نشست بررسی سیاست‌های دولت در زمینه داخلی‌سازی صنعت موبایل، ادامه داد: ما در روند 60ساله، مسیری برعکس مسیر کشورهایی مانند کره و تایوان را در پیش گرفتیم و به‌جای سیاست‌های صادرات‌محور، سیاست‌های جایگزین واردات را دنبال کردیم.
او با بیان اینکه در مسیر توسعه صنعتی استراتژی درستی نداشته و زنجیره‌های ارزش را به‌درستی توسعه نداده‌ایم، افزود: نتیجه این امر صنعت غیر‌رقابت‌پذیر با بهره‌وری پایین است. کلاهی‌صمدی اظهار کرد: باید بپذیریم در صنایعی که لب فناوری هستند و تغییرات محصول سریع و انقلابی دارند، (مثل خودرو) نمی‌توانیم حرفی برای گفتن داشته باشیم. رییس کمیسیون صنعت اتاق ایران با بیان اینکه ورود به هر صنعتی که نتواند صادرات‌محور باشد، عاقلانه نیست، ادامه داد: ما در خودروسازی و حتی قطعه‌سازی حرفی برای گفتن نداریم. خودروسازی ما قطعا سفاهت است؛ وقتی خودرو ساخته شده و آماده رانندگی را می‌آوریم شارجه و بعد با کمک چند کارگر هندی سپر، رینگ و لاستیک و چراغ آن را باز کرده و با کانتینر وارد کشور می‌کنیم تا دوباره قطعات متصل شوند، سفاهت است؛ ساخت موبایل داخلی هم بدون شک همین مسیر را می‌رود.کلاهی‌صمدی گفت: برخی با شعار تولید داخل، 8برابر نزدیک‌ترین رقیب خود تخصیص ارز داشته‌اند که باید دستگاه مربوطه‌ای که تخصیص ارز داشته در این زمینه شفاف‌سازی کند.او تاکید کرد: تولید داخلی با ممنوعیت واردات، اعمال تعرفه‌های غیرعادی و توزیع رانت به بیراهه می‌رود و به تولید محصول فاقد ارزش منجر خواهد شد. ما با این نوع حمایت به نام تولید داخلی مشکل داریم.
کلاهی‌صمدی گفت: باید نظام مشوق‌های تولید بازنگری شود و به این نحو تغییر کند که مشوق‌ها به‌جای تمرکز بر راه‌اندازی خط تولید، متوجه تداوم تولید رقابت‌پذیر و صادراتی شود.
در این نشست، افخمی یکی از نمایندگان معاونت علمی ریاست‌جمهوری با دفاع از داخلی‌سازی صنعت موبایل گفت: منظور از تولید مونتاژ نیست، اما هیچ تولیدکننده صددرصدی هم در هیچ کالایی وجود ندارد. همه بازیگران به‌اندازه‌ درصدی که می‌توانند در زنجیره ارزش نقش‌آفرینی کنند، می‌توانند خود را تولیدکننده بدانند.او با اشاره به مسیری که چین برای نفوذ به زنجیره ارزش جهانی موبایل طی کرده است، ادامه داد: نقطه شروع آنها مونتاژ و برندینگ بود و کم‌کم و به تولید برخی قطعات اقدام کردند. بنابراین این نگرش‌ها که برای تولید داخل باید تعرفه واردات بالا برود یا ابتدا باید قطعه‌سازی انجام شود، همه غلط است.
افخمی افزود: نظر ما این است که باید دو یا سه ODM (تولیدکننده طرح اصلی که محصولی را طراحی و تولید می‌کند و در نهایت توسط شرکت دیگر برای فروش تغییر نام داده می‌شود) داشته باشیم.او اظهار کرد: برای داخلی‌سازی صنعت موبایل در ایران، گام اول برندسازی است. به این شکل که گوشی تماما خارجی اما با برند داخلی داشته باشیم. در این صورت 20‌درصد صرفه‌جویی ارزی ایجاد خواهد شد. افخمی گفت: گام بعد، سرهم‌بندی قطعات نیمه‌کامل (SKD) و قطعات کاملا منفصل از هم (CKD) است. برای SKD حدود 16 دانش مختلف باید احصا شود که به مونتاژ و داخلی‌سازی کمک خواهد کرد. CKD نیز بین 300 تا 700‌هزار تیراژ نیاز دارد و در اینجا هم 24دانش باید احصا شود. او افزود: گام بعدی طراحی است که در افق دوساله باید آن را دید و به یک‌میلیارد تیراژ نیاز دارد. گام بعد از آن هم قطعه‌سازی است که باید آن را در افق پنج‌ساله دید. احمدزاده دیگر نماینده معاونت علمی ریاست‌جمهوری هم با تشریح سیاست این معاونت برای تولید داخل موبایل، گفت: از نظر تخصیص منابع جدید به تولید موبایل باید بگویم که برخی اعداد مطرح شده درست نیست و در این رابطه حداکثر، 200 یا 300‌میلیارد تومان منابع داده شده است. حبیب‌الله اسدی، نایب‌رییس انجمن موبایل، تبلت و لوازم جانبی ایران هم با بیان اینکه این انجمن از تولید باکیفیت دفاع می‌کند، گفت: از تولید باکیفیت باید حمایت شود اما حمایت باید منجربه محدودیت و انحصار نشود. تولید باید رویکرد صادرات‌محور داشته باشد. عضو دیگر این انجمن هم با بیان اینکه در حال حاضر به ارزش 900‌میلیون ‌دلار گوشی آیفون واردشده و به فروش می‌رسد، گفت: در مورد تولید، یکی از مطالبات ما این است که تعریف شود که تولید یعنی چه. این برای اعضای انجمن ما روشن نیست. چطور در حالی که به 30شرکت داخلی مجوز تولید داده شده، شما می‌گویید با سه شرکت می‌توان کار را انجام داد.
روش منسوخ شده
یک کارشناس صنعتی در باره داستان ساخت موبایل در ایران گفت: چندسال پیش در دولت اول محمود احمدی‌نژاد این بحث مطرح و حتی گفته شد باید موبایل ملی داشته باشیم. در آن سال‌ها منابعی به چند شرکت داده شد اما سرنوشت آن منابع و نیز سرنوشت تولید موبایل داخلی معلوم نشد. باید از این داستان پند بگیریم و یادمان باشد قرار نیست همه کشورها همه کالاها را بدون توجه به مزیت نسبی تولید کنند. در حالی که شرکت‌های کوه‌پیکر آمریکایی، چینی و کره‌ای با تولید میلیونی و حضور چندده‌ساله بازار موبایل را تقسیم کرده‌اند تاسیس شرکت‌هایی که برای رقابت با غول‌های تکنولوژی جهان نیازمندی‌‌های ژرف دارد مقرون‌به‌صرفه است؟ به نظر می‌رسد باید در این‌باره بسیار محتاط عمل شود و نهاد دولت نباید منابع گران‌قیمت را به شرکت‌هایی بدهد که نمی‌توانند با غول‌ها رقابت کنند و تنها به سودهای رانتی می‌اندیشند. همانطور که در بالا توضیح داده شد توسعه صنعت از مسیر داخلی کردن تولید یا نظام جایگزینی واردات جایی در اندیشه و عمل اقتصادی ندارد و نباید در این
مسیر بیفتیم.