تولد دوباره برای نفت

هستی عبادی- صنعت نفت از کمبود سرمایه‌گذاری رنج می‌برد. مساله‌ای که از همان روزهای ابتدایی دولت سیزدهم و پیش از آن در اواخر دولت دوازدهم از سوی دو وزیر- بیژن زنگنه و جواد اوجی- مطرح شد. اوجی همان ماه‌های اول حضورش در وزارت نفت گفته بود که صنعت نفت نیاز به دست‌کم 250‌میلیارد دلار سرمایه‌گذاری دارد. اگرچه آنچه در نهایت دولت سیزدهم در خشکسالی سرمایه‌گذاری انجام داد، ایجاد کنسرسیومی از بانک‌ها برای اجرای یک پروژه بود، اما طرح‌های دیگر ناکام از توسعه ماندند.
با تغییر دولت و تشکیل دولت چهاردهم، انتظار این است که صنعت نفت به عنوان صنعتی پیشرو در اقتصاد ایران، حداقل درباره طرح‌های توسعه‌ای بیشتر مورد توجه قرار بگیرد. به گفته کارشناسان باید وزیری پای این کار باشد که توانایی حل‌وفصل کردن مشکلات این صنعت از جمله یافتن راه‌هایی برای سرمایه‌گذاری باشد. البته که جذب سرمایه خارجی نیازمند رفع تحریم‌هاست و شاید در نگاه نخست باید انتظار داشت که در رویکرد کلی دولت چهاردهم سیاست تعاملی خود را با دنیا در پیش بگیرد تا اقتصاد هم به دنبال آن از انفعال خارج شود.
فرزین سوادکوهی، کارشناس انرژی در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» مهم‌ترین و فوری‌ترین اقداماتی که لازم است برای نفت در دولت چهاردهم صورت بگیرد، را تشریح کرده است. مشروح این گفت‌و‌گو را می‌خوانیم.
در آستانه تشکیل دولت چهاردهم و معرفی وزیر نفت، از نظر شما مهم‌ترین و اساسی‌ترین مشکلات در صنعت نفت چیست؟
صنعت نفت که منظور ما نفت، گاز، پتروشیمی، حوزه پالایش و سایر بخش‌های مربوط به این صنعت است، دست‌کم یک‌دهه گرفتار مشکلات بسیاری است. طبیعی است اولین کاری که دولت جدید می‌تواند انجام بدهد، حل‌وفصل این معضلات باشد. صنعت نفت ما به لحاظ توسعه‌ای بسیار عقب مانده است. طی سال‌های گذشته خیلی درجا زدیم و بعضا مصائب بیشتری برای این صنعت ایجاد شد؛ از جا ماندن از پیشرفت‌های تکنولوژی گرفته تا عقب‌ماندگی در توسعه میادین مشترک. امروز میادین نفتی ما نیاز به یک تغییر سیاست توسعه‌ای دارد که بسیار حیاتی است و عاملی برای بازیابی و توانمند کردن بخش تولید نفت خواهد شد. مشخص است که این‌کار نیاز سرمایه‌گذاری بوده که از عهده دولت خارج است. طبیعتا سرمایه‌گذاری بخش خصوصی می‌تواند بسیار گشایش‌گر باشد، اما تمام سال‌های گذشته به دلیل انحصاری که از سوی نهادهای حاکمیتی بر این صنعت اعمال شد، هیچ‌وقت این اتفاق به شکل مطلوب نیفتاد. امروز چاه‌های نفتی ما دچار مشکلات بسیار بزرگی هستند و بسیاری از منابع به همین شکل در حال از دست رفتن هستند چون رسیدگی خاصی به میادین نفتی به‌خصوص چاه‌های حفرشده نداشتیم‌. آنچه که مشخص است اینکه اگر به همین شیوه پیش برویم، همین منابع باقیمانده را هم از دست خواهیم داد. این مساله درمورد چاه‌های گازی هم صدق می‌کند؛ اصولا افت فشار و کاهش تولید در چاه‌های نفتی و گازی یک مشکل طبیعی است که در همه جای جهان اتفاق می‌افتد ولی دیگر کشورها با به کارگیری آخرین دستاوردهای تکنولوژی‌شان تلاش می‌کنند که بیشترین بهره را از چاه‌ها ببرند در حالی که ما در سال‌های گذشته در این زمینه کارهای چندان قابل‌قبولی نکردیم. تنها به آنچه که موجود است قناعت کردیم که نتیجه‌اش تولید ضعیف امروز است.
تولد جدید نفتی
این روزها گزینه‌های مختلفی برای تصدی وزارت نفت معرفی می‌شود. به‌نظر شما وزیر نفت جدید باید چه اقداماتی را در اولویت کاری خود قرار بدهد؟
ما کشوری هستیم که در روزگاری تولید نفت و گازمان قابل‌قبول بود ولی امروز با افت شدید منابع روبه‌رو هستیم. نقش خودمان را در بازارهای جهانی از دست داده‌ایم، مثل اقتدارمان در اوپک. طبیعتا اولین انتظار این است که دولت جدید این اقتدار را به صنعت نفت ایران برگرداند. درواقع وزارت نفت دولت چهاردهم و وزیر نفت جدید باید جامع‌الاطراف باشد؛ یعنی در عین اینکه به توسعه صنعت نفت می‌اندیشد و این مسیر حرکت می‌کند، باید در دیپلماسی اقتصادی هم از خود هوشمندی نشان دهد و پنجره‌های ارتباطی ما را با کشورهای صاحب تکنولوژی و سرمایه باز کند. در این صورت می‌توان انتظار داشت که امکان سرمایه‌گذاری در صنعت نفت کشور فراهم شود. تا زمانی که این اتفاق نیفتد و ما از تخصص ویژه در این صنعت استفاده نکنیم باز هم گرد همان دایره باطل سالیان گذشته خواهیم چرخید. فقط نفت نیست که مشکل دارد، در حوزه گازی هم مشکلات بسیاری داریم؛ این ناترازی بزرگی که امروز با آن مواجهیم در فرآورده‌ها هم هست. امروز با ناترازی بنزین مواجه هستیم. واقعیت امر این است که ما به دلیل اینکه استراتژی حوزه انرژی را ترسیم نکردیم و چیزی به عنوان نقشه راه برای خودمان قائل نشدیم، مشخصا دچار درجازدن شده‌ایم که این می‌تواند به اقتصادی که به شدت وابسته به درآمدهای نفتی است، ضربه بزند. در چنین اقتصادی نمی‌توانیم تولید کم داشته باشیم، نمی‌توانیم تولید سنتی داشته باشیم و به یکی، دو مشتری در سطح جهان بسنده کنیم. در این اقتصاد نباید فقط همه فکر و ذکر بر تولید سوخت آن هم با چنین کیفیت پایینی باشد و فقط بخواهد جریان مصرف داخلی را پیش ببرد. وزارت نفت دولت چهاردهم باید توسعه را اولویت قرار دهد. در موضوعات پرسنلی هم باید به شدت دقیق کار کند. بخش‌های رفاهی پرسنل‌ها رسیدگی اساسی نیاز دارد. نیروی انسانی ما در اثر همین بی‌توجهی‌ها در حال مهاجرت به کشورهای همسایه است. در حالی که در سال‌های اخیر تعداد بسیار زیادی نیروی غیرمتخصص جذب صنعت نفت شده‌اند که عموما سفارش جریان‌های سیاسی هستند. این افراد نه‌تنها هیچ کارکردی برای این صنعت ندارند، بلکه هزینه‌های بخش اجرایی را بالا برده‌اند. در مقابل افراد متخصص کنار گذاشته شده‌اند که باید مجددا از کارشناسان دعوت به همکاری شود و به آنها دلگرمی داده شود. بنابراین صنعت نفت نیاز به یک تولد جدید است.
ناترازی بنزین همانطور که شما هم اشاره کردید، به‌تدریج درحال بحرانی شدن است. قیمت پایین عرضه بنزین در مقابل واردات گران، هزینه‌های بسیاری به بودجه کشور تحمیل کرده است. اخیرا آقای پزشکیان هم به این موضوع اشاره کرد که ما بنزین را 40‌هزار تومان می‌خریم ولی 1500‌تومان می‌فروشیم. برخی می‌گویند این سخن به معنای پیش‌درآمد افزایش قیمت بنزین است. آیا مشکل با افزایش قیمت بنزین حل خواهد شد؟
البته برخی کارشناسان هم بر این باورند که آنچه آقای پزشکیان درباره قیمت بنزین مطرح کرده مشورت پرخطایی است که برخی مشاورانش به او گفته‌اند. ماخذ و منشأیی درباره اینکه بنزین 40تومانی را 1500تومان می‌فروشیم مشخص نشده است. اینکه ایشان براساس چه اطلاعاتی این بحث را مطرح می‌کند، یک بحث است و اینکه گفته شده برای بنزین امسال باید 8‌میلیارد دلار هزینه شود، موضوعی دیگری بوده که در جای خود عجیب است. البته شکی نیست که باید برای جبران ناترازی بنزین از بودجه عمومی دولت هزینه شود، اما تصمیم برای واقعی کردن قیمت سوخت به این آسانی نیست. درست است که تولید بنزین در پالایشگاه‌ها بسیار پرهزینه است و عدد روشن و مشخص آن سالی 100‌میلیارد دلار بود که عدد بسیار کمرشکنی است، اما باید در نظر داشت که افزایش قیمت بنزین هم تبعات اجتماعی درپی دارد. هرگونه دست بردن در قیمت سوخت می‌تواند تبعات اجتماعی و سیاسی بدی ایجاد کند و کشور را به آشفتگی بکشاند.
همه کارشناسان اذعان دارند که همین مبلغ می‌توانست از این بخش خارج شده و به بخش توسعه کشور تزریق شود و آن بخش را دچار یک تحول اساسی مثبت می‌کرد، اما متاسفانه ما همچنان داریم براساس الگوهای سابق پیش می‌رویم. من فکر می‌کنم که اگر آقای پزشکیان هوشمندانه‌تر در حوزه نفت به‌خصوص در بخش پالایش و تامین سوخت کشور شخصی را انتخاب کند که بتواند اقدامات درستی را انجام دهد، این عدد و رقم‌ها برای‌مان شفاف‌تر خواهد شد. هنوز هم کسی نتوانسته برآورد کند که ما در طول سال واقعا چقدر برای بنزین وارداتی پرداخت می‌کنیم. متاسفانه در دولت سیزدهم همه اینها در ‌هاله‌ای از ابهام قرار گرفت و شفافیت کنار رفت و هیچ‌وقت رسانه‌ها و مطالبات مردمی به جایی نرسید؛ معاونت‌های وزارت نفت مثل شرکت ملی پالایش و پخش هربار مردم را به مصرف کمتر تشویق کرد و فقط اعداد مصرف را افزایشی عنوان کرد. اینکه ما هربار مقصر افزایش مصرف سوخت و هزینه‌های آن را مصرف‌کننده بدانیم، مشکلی از ما حل نخواهد کرد، ولی واقعیت این است که مشکل قیمت‌گذاری بنزین در جای دیگری است؛ لزوما در وزارت نفت یا مجلس نیست. وقتی به‌خصوص در صنعت خودروسازی دچار مشکلات عدیده‌ای هستیم و انحصاری که در تولید خودرو در ایران وجود دارد و ممنوعیتی که واردات خودروها با تکنولوژی روز دارد باعث شده که مردم هیچ حق انتخابی برای خرید خودرو با مصرف و آلایندگی کمتر نداشته باشند، معلوم است که مصرف همچنان روند صعودی دارد. تا این انحصار برداشته نشود و حق انتخاب مشتری گستردگی پیدا نکند، همچنان دور این دایره باطل خواهیم چرخید و هر روز هم مصرمان افزایشی خواهد شد و مشکلات ناشی از آن مثل آلایندگی بیشتر می‌شود. اضافه کردن سالی یک‌میلیون خودرو به ناوگان حمل و نقل و در مقابل هیچ خودرویی از رده خارج نشود، مطمئنا دچار مشکلات بدتری خواهیم شد. این باعث می‌شود ما در قیمت‌گذاری و واقعی‌سازی قیمت سوخت هم دچار موانع بیشتری شویم.