توسعه بدون گردشگری هرگز!

احسان میراب‌زاده*
«هیچ برنامه توسعه‌ای برای ایران، بدون گردشگری به نتیجه نخواهد رسید»، این جمله‌ای مبالغه‌آمیز نیست بلکه حقیقتی است براساس اقلیم، تاریخ، فرهنگ، هنر و مردم‌شناسی در ایران که تمام فعالان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی باید بکوشیم تا در جزء‌جزء قوای سه‌گانه و حتی در میان خودمان فهمیده شود. در نظام سیاستگذاری و برنامه‌ریزی کشور ما عدم فهم گردشگری، مشکل که نه! بلکه معضل است و حتی در میان فعالان صنفی نیز، گاه این معضل مشاهده می‌شود. اگر فهم گردشگری شکل بگیرد آنگاه گردشگری به یک اولویت ملی نزد مردم و سیاستگذاران تبدیل خواهد شد و در این صورت می‌توان امیدوار بود که گردشگری به یک بخش تاثیرگذار در اقتصاد ملی تبدیل شود.
پیش‌بینی شورای جهانی گردشگری و سفر این است که سهم گردشگری در تولید ناخالص داخلی جهانی تا سال ۲۰۳۲ به نرخ متوسط سالانه 8/5‌درصد برسد که بیش از دو برابر 7/2‌درصد پیش‌بینی شده برای اقتصاد است. این پیش‌بینی رشد چشمگیر سهم گردشگری در تولید ناخالص جهانی را می‌توان با این مثال توضیح داد که در گردشگری از آب می‌شود کره گرفت! اما جایگاه ایران به عنوان دهمین کشور جهان از نظر جاذبه‌های تاریخی، طبیعی و فرهنگی (میراث ملموس)، پنجمین کشور جهان از نظر میراث ناملموس، نخستین کشور جهان از نظر شهرها و روستاهای جهانی صنایع‌دستی و یکی از سه کشور برتر جهان از نظر تنوع رشته‌های صنایع‌دستی، در صنعت گردشگری جهان کجاست؟ و آیا ما باور داریم که در صنعت گردشگری ایران می‌شود از آب کره گرفت؟
هدفگذاری برای رسیدن به 15‌میلیون گردشگر ورودی در پایان قانون برنامه پنجم در مقایسه با یک‌میلیارد و 300‌میلیون نفر گردشگر بین‌المللی سال 2023 که تا پایان سال قانون برنامه، احتمالا به 2‌میلیارد نفر نزدیک می‌شود نشان می‌دهد که سقف انتظارات سیاستگذاران و برنامه‌ریزان از صنعت گردشگری کوتاه است، فهم گردشگری در ارکان قوای سه‌گانه شکل نگرفته و هنوز این صنعت به یک اولویت ملی تبدیل نشده و البته دستیابی به همین سقف انتظارات نیز مشروط به تامین بسیاری از عوامل و زیرساخت‌هاست که در این مجال نمی‌گنجد.از آنجایی که گردشگری یکی از صنایع خدماتی است، علاوه بر اینکه درآمد ارزی حاصل از این صنعت، بخشی از توليد ناخالص داخلی کشور ميزبان محسوب می‌شود، افزایش تعداد گردشگران می‌تواند موجب افزایش سرمایه‌گذاری مستقيم خارجی برای سرمایه‌گذارانی شود که به دنبال مکانی امن برای سرمایه‌گذاری می‌گردند. گردشگری همچنین می‌تواند تصویر مثبتی از ایران به جهانیان نشان دهد. هرچند ما امروز نیازمند تلاش و هزینه و اجماع ملی برای رفع ایران‌هراسی هستیم اما پای گردشگران که به ایران برسد، هرکدام بسان رسانه‌ای برای رفع ایران‌هراسی عمل خواهند کرد و از جایی به بعد (درصورت تبدیل شدن صنعت گردشگری به اولویت ملی و داشتن برنامه‌ای جامع) از مرحله «ایران‌هراسی» عبور خواهیم کرد و با گردشگری به مرحله «ایران دوستی» خواهیم رسید. گردشگری چنین قدرتی را دارد.براساس گزارشی که توسط شورای جهانی گردشگری و سفر منتشر شده است و برمبنای تجزیه و تحلیل هزینه مسافران و اشتغال بخش گردشگری، پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۲، پکن با 28/77‌میلیارد‌ دلار قدرتمندترین شهر جهان از نظر سهم گردشگری در تولید ناخالص داخلی و پس از آن، شانگهای با 88/70‌میلیارد‌ دلار و پاریس با 15/49‌میلیارد‌ دلار سومین مقصد شهری قدرتمند در جهان باشند (پاریس، هم‌اکنون اول است). اما جایگاه تهران، شیراز، یزد، اصفهان، رشت، تبریز، کیش، چابهار، شوش، اورامانات، بیستون، بم، مشهد و بسیاری دیگر از شهرها و روستاهای ایران و میراث جهانی کشورمان در صنعت گردشگری جهان کجا خواهد بود؟ و چگونه سهم شهرهای ما در تولید ناخالص داخلی از محل گردشگری افزایش می‌یابد؟ آن هم در حالی که دو همسایه شمالی و جنوبی ما (ترکیه و امارات‌متحده عربی) در جهان حرف جدی برای گفتن دارند و حتی سایر کشورهای منطقه نظیر عربستان سعودی، قطر و عمان، صنعت گردشگری را به اولویت ملی تبدیل کرده‌اند.امروزه دوبی در همسایگی جنوبی ما در خلیج‌فارس شهری است که بیشترین میزان هزینه توسط هر گردشگر در مقیاس جهانی در آن انجام می‌شود و این به دلیل هدفگذاری حاکمان این کشور در ایجاد زیرساخت‌های گردشگری (حمل‌ونقل و…)، بازارهای خرید، نمایشگاه‌ها و جشنواره‌های بین‌المللی، خدمات سفر، سرمایه‌گذاری خارجی، تسهیلات مالیاتی و بانکی برای اشتغالزایی، تسهیل شاخص‌های آزادی اقتصادی در بخش گردشگری، تامین امنیت عمومی و برندینگ جهانی امارات‌متحده عربی در صنعت گردشگری است.پاسخ به دو سوال فوق برای ایران، غیر‌از الگوبرداری از آنچه در امارات‌متحده عربی و ترکیه با موفقیت تجربه شده، در عدم وجود تحریم، رفع ایران‌هراسی، آزادی مبادلات مالی بین‌المللی، وجود اینترنت بدون فیلترینگ و تامین امنیت کسب‌وکارها نهفته است که شرط لازم‌ هستند اما باز هم کافی نیستند. باید به مزیت‌های ایران و هر شهر یا روستا نیز توجه کرد که تنوع شگفت‌انگیز اقلیم (میراث طبیعی)، میراث فرهنگی، میراث ناملموس، صنایع‌دستی و هنرهای سنتی، تنوع فرهنگی، تنوع قومی و حتی تنوع طعم و مزه (گردشگری خوراک و نوشیدنی) همراه با روحیه مهمان‌نوازی، در کشور ما به مثابه یک شتاب‌دهنده عمل خواهد کرد و ایران را مستعد انواع گردشگری موجود در جهان نظیر گردشگری فرهنگی، تاریخی، اکوتوریسم، طبیعت‌گردی و ساحلی، روستایی، خوراک و نوشیدنی، زیارتی، سلامت، ماجراجویی، تفریحی و… می‌کند.
همه چیز اما از باور در ذهن آغاز خواهد شد. اینکه باور کنیم در ایران، توسعه بدون گردشگری اتفاق نمی‌افتد و گردشگری بدون اولویت ملی به یک بخش تاثیرگذار در اقتصاد ملی تبدیل نمی‌شود و اولویت ملی بدون فهم گردشگری به دست نمی‌آید.
* پژوهشگر و نویسنده میراث فرهنگی
گردشگری و صنایع‌دستی