توسعه اشتغال صنعتی با صادرات غیر‌نفتی

محمدرضا عابدین*
بیکاری غیرارادی، معضلی است که برای دهه‌ها دامن جمعیت و در پی آن بازار کار ایران را فرا گرفته است. این معضل در کنار مشکلات اقتصادی، موجب مشکلات اجتماعی و حقوقی برای افراد و خانوارها نیز شده و حل آن به یکی از دغدغه‌های اصلی سیاستمداران کشور تبدیل شده است. از راه‌حل‌های مناسب برای برون‌رفت از این مساله، توسعه صادرات غیرنفتی کشور است. افزایش صادرات ایران و به ویژه صادرات غیرنفتی می‌تواند بر افزایش تولید داخلی موثر بوده و به دنبال آن موجبات افزایش اشتغال در کشور را فراهم آورد. به ویژه این مساله درخصوص به کارگیری جوانان و نیز بانوان جویای کار که با بیکاری عمیق‌تری مواجهند، از اهمیت بیشتری برخوردار است اما بحث اصلی آن است که اگر تمامی ظرفیت‌های صادراتی کشور به کار گرفته شود، این اقدام چگونه می‌تواند به رفع مشکل بیکاری بخش‌های اقتصادی کمک کند؟ جهت یافتن پاسخی نزدیک به حقیقت، برخی مطالعات مهم انجام شده در این خصوص، مورد توجه قرار گرفته و پیشنهادهای منتج از آنها برای راهنمایی و مشاوره به تصمیم‌گیران اقتصادی کشور در حوزه اشتغال ارائه می‌شود.
نتایج حاصل از چنین مطالعاتی نشانگر آن است که به‌کارگیری کامل ظرفیت‌های صادراتی، بر توسعه اشتغال کشور دارای تاثیری مثبت است. ضمن آنکه افزایش واردات نیز نمی‌تواند کاهش اشتغال را در حد چشمگیری سبب شود. به عبارت دیگر، افزایش عمومی و متقارن تجارت خارجی، اعم از صادرات و واردات، تهدیدی برای رشد اشتغال صنعتی کشور نیست. این امر، حتی موجبات بهبود اشتغال نیروی کار کشور را نیز فراهم می‌آورد.براین اساس، به مقامات تصمیم‌گیر کشور در امور اعطای حمایت‌های تجاری اعم از حمایت‌های سیاستگذارانه، مالی و مالیاتی و سایر مصادیق حمایت تجاری، به‌خوبی می‌توان اطمینان داد که با طراحی سیاست‌ها و استراتژی‌های مناسب جهت توسعه صادرات به‌ویژه در بخش‌های دارای ظرفیت بلااستفاده صادراتی بالاتر و نیز حرکت به سمت آزادسازی تجاری، امکان نیل به رشد بیشتر اشتغال در کشور به خوبی فراهم است. در واقع سیاستگذاران اقتصادی کشور می‌توانند از رشد صادرات به‌عنوان ابزاری برای تقویت اشتغال و در پی آن رشد فراگیر و پایدار کشور کمک بگیرند.گفتنی است که هرچند به‌کارگیری ظرفیت‌های صادراتی، منجر به افزایش اشتغال می‌شود اما این تاثیر در تمامی بخش‌های اقتصادی و به ویژه در گروه‌های مختلف صنعتی کشور یکسان نیست. بررسی‌ها نشانگر آن است که صنایعی چون توليد پوشاك و منسوجات، صنایع غذايي، مبلمان و كفش در زمره صنایعی هستند که با افزایش صادرات غیرنفتی، بیشترین تاثیر در افزایش اشتغال کشور در آنها بروز می‌کند.با توجه به اینکه اثر به‌کارگیری ظرفیت‌های بلااستفاده صادراتی بر اشتغال در صنایع گوناگون، متفاوت است بنابراین لازم است سیاستگذاران با عنایت به اهمیت هر گروه فعالیت صنعتی ( یا حداقل با دسته‌بندی کردن آنها)، اقدامات راهبردی و درصورت لزوم حمایتی متناسب با هرکدام را در پیش گیرند.اقدام صحیح در انجام هدایت‌ها (وحمایت‌ها)ی مناسب از صنایع کشور مبتنی بر اهمیت تاثیرگذاری به‌کارگیری ظرفیت بلااستفاده صادراتی هر یک از گروه‌های فعالیت صنعتی بر اشتغال صنعتی کشور می‌تواند کمک مناسبی در جهت کاهش بیکاری و بهبود اشتغال به‌ویژه اشتغال صنعتی کشور باشد.درخصوص اقدامات راهبردی صحیح، دولت باید تدابیر مناسبی اندیشیده و از اعمال محدودیت‌های تجاری خودداری کند. در این خصوص لازم است تا اقدامات تجاری دولت، منظم شده و از پیش به عموم اعلام شود.در نهایت لازم است تمهیدات مناسبی جهت بهبود سطح فناوری تولیدات صادراتی کشور که در حال حاضر عمدتا صنایعی متکی و بر پایه نفت هستند، اندیشیده شود.
* عضو هیات علمی موسسه مطالعات
و پژوهش‌های بازرگانی