توریسم خاورمیانه زیر سایه جنگ

نادر نینوایی- هشدارهای جهانی سفر به خاورمیانه هر روز تشدید می‌شود و تاکنون 11کشور از شهروندان خود خواسته‌اند در بحبوحه افزایش تنش‌ها از سفر به برخی کشورهای منطقه از جمله لبنان خودداری کنند.
آلمان، آمریکا، بریتانیا، هلند، نروژ، بلژیک و دانمارک از جمله کشورهای گردشگرفرستی هستند که از اتباع خود خواسته‌اند برخی مناطق پرخطر در خاورمیانه خصوصا لبنان را ترک کنند.
افزون بر این، وجود تنش‌ها و احتمال بروز جنگ باعث اختلال در سفرهای هوایی شده است. درواقع خطوط هوایی ناچار شده‌اند جهت اجتناب از ورود به حریم هوایی پرخطر، مسیر پروازها را تغییر دهند.
پیش از این هم برخی شرکت‌های هواپیمایی مانند ایر ایندیا، برنامه پروازها را به شکلی متفاوت از گذشته تنظیم کرده و حتی مسیرهای خاصی را به تل‌آویو تعلیق کرده‌اند.
این تغییرات در مسیرهای هوایی منجربه افزایش هزینه‌های عملیاتی و زمان‌های طولانی‌تر پروازها شده است و البته توقف نداشتن در محدوده پرخطر خاورمیانه، لزوم سوخت‌گیری اضافی در مسیرهای بین غرب و جنوب آسیا را ضروری ساخته است.
مسیر متفاوت کشورهای منطقه
در شرایطی که لبنان، رژیم صهیونیستی و ایران در ماه‌های اخیر به شدت درگیر تنش بوده‌اند و صنعت توریسم آنها از این جریانات متاثر شده است اما مصر، امارات متحده عربی و عربستان توانسته‌اند تا حد زیادی خود را از تنش دور کرده و روند مساعد برای صنعت توریسم را دنبال کنند.
در واقع جذابیت پایدار منطقه خاورمیانه و تلاش‌های استراتژیک این کشورها برای جذب مسافران و دوری از تنش‌ها، شرایط متفاوتی را برای آنها رقم زده است.
فرودگاه بین‌المللی دوبی، قطب کلیدی اتصالات بین‌المللی با جابه‌جایی بیش از ۸۶‌میلیون مسافر در سال‌جاری میلادی رشد 7/31‌درصدی نسبت به سال قبل داشته است. به‌طور مشابه، فرودگاه بین‌المللی حمد نیز با جا‌به‌جایی بیش از ۴۵‌میلیون مسافر رشد 5/28‌درصدی داشته و پیشرفت قابل‌توجهی را نشان داده است.
این آمار بر ظرفیت خاورمیانه جهت حفظ و حتی گسترش صنعت گردشگری و مسافرت هوایی با وجود اختلالات احتمالی ناشی از درگیری‌های منطقه‌ای، تاکید می‌کند.
انعطاف‌پذیری این فرودگاه‌های بزرگ و بخش وسیع‌تر سفر بسیار مهم است، به‌ویژه اینکه آنها ابهامات ناشی از تشدید تنش‌ها بین اسرائیل و ایران را برطرف می‌کنند. با وجود این، با توجه به شرایط کنونی به نظر می‌رسد هم مسافران و هم سهامداران صنعت باید مراقب باشند و به طور مستمر چشم‌انداز ژئوپلیتیکی منطقه را به درستی ارزیابی کنند.
درآمد شایان توجه مصر با وجود تنش‌ها
در چندماه اخیر با حمله رژیم صهیونیستی به کنسولگری کشورمان در سوریه و به دنبال آن پاسخ موشکی و پهپادی ایران و پس از آن ترور رهبر حماس در تهران، موجی از تنش‌های آسیب‌زا برای صنعت توریسم منطقه خاورمیانه را دربر گرفته است.
با این همه بخش گردشگری مصر در میان این چالش‌ها به درآمدهای بی‌سابقه‌ای دست یافته است. درواقع بخش گردشگری مصر با رکورد 15‌میلیارد‌ دلار درآمد گردشگری در سال 2023 به رکورد جدیدی رسید که با افزایش 40‌درصدی تعداد گردشگران در هفت‌ماهه اول سال ۲۰۲۴ تقویت شد.
این کشور به شکل بلندپروازانه اهدافی را برای میزبانی از 30‌میلیون گردشگر تا سال 2028 برای خود تعیین کرده است.
صاحب‌نظران معتقدند این رشد ناشی از سرمایه‌گذاری‌های قابل‌توجه در زیرساخت‌های گردشگری و تلاش‌های هماهنگ برای بهبود تجربه کلی گردشگری است و مصر را به عنوان یک کشور پیشرو در صنعت توریسم خاورمیانه معرفی می‌کند.
وضعیت امیدوار‌کننده عربستان
چندماه تنش منطقه‌ای باعث نشده که گردشگری عربستان هم افول چندانی داشته باشد، برگزاری حج‌تمتع و عمره و برنامه‌های این کشور برای جذب گردشگران بین‌المللی با تبلیغات گسترده جهانی، برای گردشگری این کشور راهگشا بوده است.
عربستان سعودی در 6‌ماهه نخست سال ۲۰۲۴ مجموعا توانسته 60‌میلیون گردشگر بین‌المللی و داخلی داشته باشد و این گردشگران در این دوره 1/38‌میلیارد‌ دلار در نیمه اول سال هزینه کردند.
عربستان برای جذب سالانه 150‌میلیون گردشگر برنامه‌ریزی کرده و امیدوار است ظرف یک‌دهه به این هدف دست یابد. این کشور باوجود تمام تنش‌های این یک‌ساله بر تبدیل صنعت گردشگری به دومین صنعت این کشور پس از نفت تاکید دارد.
پیامدهای تیره و تار گسترش تنش‌ها
تا همین حالا هم بالاگرفتن تنش‌ها تاثیرات منفی نسبی خود را روی تمام کشورهای منطقه گذاشته است. در این میان برخی کشورها نظیر لبنان و رژیم صهیونیستی از این موضوع بیشتر متضرر شده‌اند و برخی کشورهای دیگر نظیر امارات متحده عربی و مصر تاثیرات کمتری پذیرفته اند.
با وجود این، پیامدهای منفی تنش و جنگ بر گردشگری و سفر به صورت عام و کلی غیرقابل انکار است. با توجه به اینکه متداول‌ترین شکل سفر برای حمل‌و‌نقل گردشگران در سفرهای بین‌المللی استفاده از خطوط هوایی است، بروز درگیری‌های جنگی در یک کشور منجربه اختلال در خطوط هوایی کشور درگیر جنگ می‌شود و این امر ضربه مهلکی بر بازار گردشگری کشور وارد می‌آورد.
بروز اختلالات به سبب تنش‌ها ممکن است ماه‌ها و حتی سال‌ها به‌طول بینجامد و این امر می‌تواند به نوبه خود منجربه از دست دادن بخش بزرگی از گردشگران خارجی و داخلی شود و حتی این خطر وجود دارد که بازار از دست رفته دیگر برگشت‌پذیر نباشد.
خطر افزایش تنش‌ها بر آینده بازار توریسم
تنش‌آفرینی‌های تل‌آویو و دمیدن در آتش جنگ و عناد می‌تواند پیامدهای منفی نگران‌کننده‌ای برای گردشگری کل منطقه و ایران به همراه داشته باشد.
در شرایطی که ایران از سال‌ها قبل با چالش‌های ناشی از موج ایران‌هراسی در کشورهای غربی رو‌به‌رو است، افزوده‌شدن سایه جنگ و تنش بر منطقه می‌تواند دافعه مضاعفی برای توریسم ایران ایجاد کند.
از سوی دیگر تشدید بالقوه تنش‌ها میان اسرائیل و ایران می‌تواند بر ثبات کل منطقه تاثیر بگذارد و افزایش ریسک ژئوپلیتیکی ممکن است باعث شود مسافران در برنامه‌های خود برای سفر به خاورمیانه تجدیدنظر کنند و از تعداد کلی بازدیدکنندگان این منطقه به‌شدت کاسته شود.
برای عبور از این وضعیت مدیریت بحران از سوی کشورهای منطقه و تنوع بخشیدن به پیشنهادات گردشگری می‌تواند از جمله راهکارهای سازنده باشد. افزون بر این، تقویت فرآیندهای بازاریابی برای جذب گردشگر و خویشتنداری همه طرف‌های درگیر از افزایش تنش‌ها، می‌تواند برای صنعت گردشگری خاورمیانه مفید ارزیابی شود.