تنوع‌بخشی اقتصادی یا ورزش‌شویی

سعودی‌ها قصد دارند با دلارهای نفتی یک استراتژی جدید رقم بزنند

گروه بین‌الملل- در حالی فصل جدید رقابت‌های لیگ فوتبال عربستان قرار است به تازگی آغاز شود که پس از کریستیانو رونالدو برنده پنج توپ طلا که سال گذشته به النصر پیوست، حالا کریم بنزما بهترین بازیکن جهان در سال ۲۰۲۲، انگولو کانته ستاره چلسی، سادیو مانه و جردن هندرسون نیز با صرف مبالغی هنگفت به لیگ فوتبال عربستان سعودی اضافه شده‌اند. مطابق برآوردهای انجام‌شده تیم‌های حاضر در لیگ امسال تاکنون بیش از ۴۸۰ میلیون دلار هزینه کرده‌اند و عربستان را در زمره بزرگ‌ترین هزینه‌کنندگان برای فوتبال در جهان قرار داده‌اند.
طبق گزارشی که به تازگی مجله اکونومیست منتشر کرده، هزینه برای لیگ فوتبال عربستان، تنها بخشی از سرمایه‌گذاری روی ورزش است که از سوی محمد بن سلمان ولیعهد این کشور طی سال‌های اخیر در دستور کار قرار گرفته؛ در واقع مساله بسیار فراتر از فوتبال بوده و اکنون سعودی‌ها در بخش‌های دیگر نظیر گلف، مسابقات اتومبیل رانی فرمول یک، بوکس و سایر ورزش‌ها، پول‌های زیادی خرج کرده‌اند.
در این رابطه هر چند سرمایه‌گذاری هنگفت عربستان روی ورزش به گفته برخی از کارشناسان به منظور تنوع‌بخشی به اقتصاد و مدرنیزاسیون کشور بوده، اما در مقابل برخی از منتقدان معتقدند که چنین هزینه‌هایی شست‌وشوی ورزشی به منظور پاک کردن وجهه سیاه عربستان در زمینه حقوق بشر است. با این حال چنین تحلیل‌هایی این واقعیت را پنهان نمی‌کند که سعودی‌ها در حال تغییر چهره ورزش جهان و خارج کردن انحصار و مدیریت آن از دست صاحبان غربی هستند، چراکه شواهد نشان می‌دهد معاملات ورزشی توسط نهادهای دولتی از جمله صندوق سرمایه‌گذاری عمومی، صندوق سرمایه‌گذاری مستقل و حتی غول نفتی آرامکو انجام شده و تاکنون حداقل ۱۰ میلیارد دلار برای برخی رشته‌های ورزشی در این کشور هزینه شده است.
به عنوان مثال در سال ۲۰۲۱، سعودی‌ها تحت یک کنسرسیوم مشترک، تیم لیگ برتری نیوکاسل انگلیس را با رقمی معادل ۳۹۱ میلیون دلار خریداری کردند. همچنین در حالی که گفته می‌شود عربستان خود را برای میزبانی بازی‌های جام جهانی ۲۰۳۰ آماده می‌کند، سرمایه‌گذاری روی مسابقات جهانی گلف و فرمول یک نیز از سوی دولت این کشور در دستور کار قرار دارد. حتی گفته می‌شود که آنها قصد داشتند سال گذشته با مبلغی در حدود ۲۰ میلیارد دلار، کل امتیاز مسابقات فرمول یک را خریداری کنند. علاوه بر این همزمان با مسابقات معتبر تنیس و بوکس، عربستان سعودی با وجود آب و هوای گرمسیر خود، میزبان بازی‌های آسیایی زمستانی در سال ۲۰۲۹ شده است.
رقابت و درآمدزایی
برخی از ناظران معتقدند که انگیزه سعودی‌ها برای هزینه‌های هنگفت در ورزش به خاطر رقابت با کشورهایی نظیر قطر و امارات است که یکی از آنها سال گذشته میزبان جام جهانی بوده و دیگری نیز مالک باشگاه منچسترسیتی است. فارغ از این جنبه گفته می‌شود که سعودی‌ها سال‌هاست در سطح جهانی روی ورزش سرمایه‌گذاری کرده‌اند و حالا قصد دارند با پولی که صرف می‌کنند تیم‌های خود را داشته باشند.
از این رو آنها با سرمایه‌گذاری‌های عظیمی که در راستای چشم‌انداز ۲۰۳۰ انجام داده‌اند قصد دارند با یک تیر، چند نشان بزنند. نخست بحث تنوع‌بخشی به اقتصاد و عبور از اقتصاد نفتی است.
از سوی دیگر همزمان با کسب درآمد از رویدادهای ورزشی، این نوع اقدامات نوعی تلاش برای تغییر چهره منطقه‌ای است که با افراط‌گرایی و درگیری عجین شده است، از این رو ریاض تلاش می‌کند که در خط مقدم این تغییر چهره قرار بگیرد و از مزایای دیپلماسی عمومی آن استفاده کند.
ورزش می‌تواند به عنوان مکانیسمی جهت تکمیل اصلاحات اجتماعی بن سلمان نیز کارایی زیادی برای وی داشته باشد، چراکه ۷۰ درصد از جمعیت عربستان زیر ۳۵ سال بوده و علاقه زیادی به رویدادهای ورزشی دارند.
شمشیر دولبه مدیریت دولتی
هر چند برخی از ناظران معتقدند که تاکنون کشورهای عربی خلیج‌فارس نشان داده‌اند در مدیریت باشگاه‌ها و تیم‌های ورزشی موفق عمل کرده‌اند مانند روندی که نیوکاسل، منچسترسیتی و پاری‌سن‌ژرمن تاکنون طی کرده‌اند، اما ورود دولت و نهادهای سعودی مانند آرامکو به عرصه ورزش، ممکن است این عرصه را به بخشی از سیاست و سیستم حامی دولت تبدیل کند. علاوه بر این ممکن است هزینه‌های هنگفت عربستان برای فوتبال به سرنوشت چین دچار شود؛ جایی که هزینه‌های زیاد برای جذب ستارگان و مربیان بزرگ آن‌طور که تصور می‌شد جوابگو نبود. در این میان نمونه‌هایی از سرمایه‌گذاری موفق در ورزش وجود دارد، مانند هند که سال گذشته حق پخش مسابقات کریکت را به مبلغ ۶ میلیارد دلار فروخت و تبدیل به دومین لیگ ورزشی پردرآمد پس از NFL آمریکا شد. با این حال کارشناسان یک نکته را درخصوص هند مورد تاکید قرار می‌دهند؛ اینکه در هند حدود ۴/۱ میلیارد نفر عاشق کریکت هستند و سعودی‌ها برای جذب مخاطب به هیچ عنوان نمی‌توانند در این زمینه وارد رقابت شوند. مساله بعدی این است که عادی‌سازی موضوع نقض حقوق بشر از سوی عربستان در لوای ورزش با واکنش افکار عمومی و نهادهای حقوق بشری مواجه می‌شود. استفاده از ورزش از سوی نظام‌های خودکامه سابقه‌ای دیرینه دارد که یکی از نمونه‌های آن میزبانی جام جهانی ۱۹۳۴ ایتالیا از سوی موسولینی و المپیک ۱۳۹۶ از سوی آلمان نازی است. به همین دلیل از آنجا که عربستان سابقه تاریکی در زمینه حقوق بشر و رقم زدن یک فاجعه انسانی در جنگ یمن دارد، برخلاف تصور رایج، چندان مسیر ساده‌ای به منظور شست‌وشوی ورزشی و استفاده از رویدادهای ورزشی جهت تطهیر چهره خود ندارد. به عنوان مثال در یک نمونه پیشنهاد ادغام مسابقات گلف pga Tour-liv سر و صدای زیادی در آمریکا ایجاد کرده، به طوری که اکنون وزارت دادگستری این کشور در حال ارزیابی این موضوع است که آیا قوانین ضدتراست نقض شده است یا خیر؟
سعودی‌ها نیز احتمالا به چنین مواردی واقف هستند؛ به همین دلیل حضور پررنگ آنها در عرصه ورزش جهانی، اهرمی جهت تغییرات گسترده در این بخش در اختیار آنها قرار داده است. برای مثال در این رابطه صندوق‌های مستقل و خصوصی جدیدی در مقیاس بزرگ در این کشور تشکیل شده که در سال ۲۰۲۱ در حدود ۵۱ میلیارد دلار در زمینه ورزش سرمایه‌گذاری کرده‌اند. به همین دلیل است که سعودی‌ها اکنون تمام تلاش خود را می‌کنند که با دلارهای نفتی یک استراتژی جدید را رقم بزنند؛ استراتژی‌ای که تنوع‌بخشی به اقتصاد، دیپلماسی عمومی، جذب سرمایه، جذب مخاطب و در نهایت تطهیر چهره سیاه حقوق بشری این کشور را به صورت یکجا برای آنها فراهم کند.