تر و خشک را با هم نسوزانید

مهدیه بهارمست- بحث حضور مهاجران افغانستانی در ایران موضوع جدیدی نیست اما همواره یکی از موضوعات مهم و معمولا در سرخط خبرهاست. اما به تازگی هشدار جدی و تند معاون استاندار تهران، صدای منتقدان زیادی را برانگیخته است. مهدی باب الحوائجی معاون استاندار تهران و فرماندار ویژه ری در ویدئویی که از او در فضای مجازی منتشر شده، درباره برخورد با اتباع غیرمجاز می‌گوید:« امروز مقابله کردن با اتباع غیرمجاز در شهرستان ری، مثل مقابله کردن در جنگ است. مثل زمانی است که اسلحه به دست گرفتند بچه‌های ما و رفتند و شهید شدند. اطراف خانواده‌های ما مین‌گذاری شده، مین‌گذاری اخلاقی، اجتماعی، اقتصادی و … است.» باب الحوائجی خطاب به مدیران ری گفت: «بیدار شوید. اتباع مجاز هنجارشکن در شهرستان ری هم ۱۰۰درصد وجود و حضورشان تهدید است.» اما آیا واقعا افغانستانی‌ها یک تهدید محسوب می‌شوند؟! پاسخ این سوال را کمتر کسی به صراحت بیان می‌کند زیرا انگشت تبعیض نژادی به سوی او روانه می‌شود. اما در واقعیت حضور برخی افغانستانی‌ها در ایران پیامدهای منفی بسیاری مانند افزایش سرقت، گاها تجاوز و … ایجاد کرده است. این حجم از پناهجویان مستاصل و بیکار همانند بمب ساعتی‌اند که نه تنها جامعه را با معضلات پیچیده و چالش‌زا روبه‌رو می‌کند بلکه خطر آن می‌رود که در آینده‌ای نزدیک، پیامدهای کنترل‌ناپذیری را به جامعه تحمیل کنند. همین قضیه برای شهروندان نگرانی‌های جدی ایجاد کرده است. این نگرانی‌ها در تابستان سال گذشته شدت بیشتری پیدا کرد. برای نمونه آمار بالای زایمان‌های اتباع افغانی در برخی بیمارستان‌های کشور حیرت افکار عمومی را در پی داشت. برخی رسانه‌ها ابتدای شهریور گذشته از ۳۰۰زایمان و تولد شهر کوار در نزدیکی شیراز صرف یک ماه خبر دادند، این در حالی بود که از پاییز ۱۴۰۱ فقط ۳‌مورد زایمان ایرانی در آن منطقه رخ داده و ۲۹۷‌مورد آن مربوط به اتباع افغانستان بوده است. در اوایل شهریور همان سال هم یکی از پرستاران بیمارستان فرقانی قم مدعی شد که از ۲۸زایمانی که در ۲۴ساعت در آن بیمارستان رخ‌داده ۱۹مورد مربوط به اتباع افغان بوده است. یک روز بعد یک خبرنگار قمی با استناد به منابع محلی مدعی شد ۳۰ تا ۳۵‌درصد زایمان بیمارستان‌های قم مربوط به اتباع افغانستانی است. البته اکبر زارعی مدیرکل اتباع و مهاجران خارجی قم در همان زمان در مصاحبه‌ای این آمار را خلاف واقع دانست و گفت که نرخ تولد اتباع در قم نسبت به جمعیت ساکن آنها روال طبیعی دارد.
حضور ۸‌میلیونی افغانستانی‌ها در ایران
موضوع مهاجران افغان اما این روز‌ها یکی از مهم‌ترین مباحث مطرح‌شده در افکار عمومی و فضای مجازی است. گفته می‌شود استان‌های کرمان، قم، اصفهان، البرز، تهران و سیستان‌و‌بلوچستان و خراسان رضوی بیشترین شمار اتباع این افغان را در خود جای‌داده‌اند. براساس اعلام اداره کل اتباع و مهاجرین خارجی خراسان رضوی، مشهد بعد از تهران دارای بیشترین شمار مهاجران خارجی است و نزدیک به ۴۰۰هزار تبعه خارجی دارای مدارک شناسایی و اقامت شامل کارت آمایش، گذرنامه، گذرنامه خانواری و برگه سرشماری هستند که مشخصات آنها در سامانه سیام وزارت کشور ثبت شده است و به عنوان اتباع قانونی در مشهد اقامت دارند. همچنین حدود ۳۰۰هزار تبعه خارجی فاقد مدرک هویتی در مشهد شناسایی شده‌اند که افراد دارای گذرنامه با تاریخ منقضی شده نیز در این میان هستند و به عنوان اتباع غیرمجاز تلقی می‌شوند که البته در ماه‌های قبل حدود ۱۰۰‌هزار نفر از این تعداد به کشورشان بازگردانده شدند اما بعضی کاربران نوشته‌اند برخلاف آمارهای رسمی تعداد مهاجران افغانستانی بیشتر است. کاربری به نام «بهار» در قالب یک رشته‌توئیت از حضور گسترده افغانستانی‌ها در شهر ری روایت کرده است. او نوشت: «رستوران‌های شهر ری، غذاهای افغانی دارن! در ایستگاه مترو، ده‌ها افغانی و غذاهای افغانی می‌فروشن در بازار شهر ری، لباس‌های افغانی سوغات افغانی و خوراکی‌های افغانی فروخته می‌شه! چرا گذاشتید یه منطقه تاریخی و اصیل تهران کاملا افغانی‌نشین بشه؟!هویت شهر ری، اصالت شهر ری، آدم‌های شهر ری به راحتی آب خوردن تغییر کردند! این تغییر بافت جمعیتی شهر ری ظلم بزرگی به مردم تهران و ایران بود.» اگرچه چنین ادعای تایید رسمی ندارد ولی به نظر می‌رسد این آمار پر بیراه هم نباشد زیرا سرپرست اداره‌کل امور اتباع و مهاجرین خارجی استانداری تهران نیز چندی پیش گفته بود که تعداد اتباع غیرمجاز جمع‌آوری‌شده از تفرجگاه‌های استان در نوروز امسال نسبت به سال قبل سه‌برابر شده است. با اینکه برخی مسوولان از سه‌برابر شدن آمار گردآوری اتباع سخن می‌گویند اما اشاره‌ای به افزایش تعداد تیم‌های گشت نمی‌کنند. معلوم نیست این افزایش ناشی از تلاش بیشتر ماموران است یا ناشی از افزایش بی‌رویه تعداد اتباع غیرمجاز. اگر تلاش ماموران بیشتر شده، این سوال مطرح می‌شود که چرا این تلاش خیلی دیر آغاز شده و چرا همان سال گذشته این جدیت به کار گرفته‌نشده است و اگر تعداد اتباع غیرمجاز افزایش یافته که این افزایش تعداد گردآوری دیگر مایه فخرفروشی و خوشحالی نیست. نکته‌ای که از سخنان این مقام مسوول و دیگران برداشت می‌شود، این است که هیچ آمار قابل‌اتکایی در مورد ورود اتباع غیرمجاز و توزیع آن در کشور نداریم. گفتنی است فرماندار ری از راه‌اندازی مرکز تخصصی غربالگری اتباع و مهاجران خارجی در روزهای آتی خبر می‌دهد که مشکل نبود اطلاعات مستند و امکان نظارت را رفع خواهد کرد.
اخراج یک میلیون و ۳۰۰‌هزار افغانستانی
در همین‌باره احمد وحیدی وزیر کشور نیز گفته بود:«اتباع غیرمجاز باید از ایران خارج شوند، اتباع جدید را نمی‌پذیریم و اتباعی که مجاز هستند و در کشور می‌مانند براساس نیازمندی‌های اعلام‌شده دستگاه‌ها به نیروی کار خواهند بود و بر این اساس ساماندهی خواهند شد. در حال حاضر اطلس شغلی توسط وزارت کار تهیه شده و استان‌های مختلف براساس نیازشان ارزیابی می‌کنند که در هر استان چقدر به نیروهای کار اتباع خارجی نیاز دارند؛ طبیعتا در سطحی که مورد نیاز هست، در کشور خواهند ماند و مابقی باید به کشورهای خودشان بازگردند. بیش از یک‌میلیون و ۳۰۰‌هزار نفر به کشورهای خود برگشتند اما یک اشکالی داریم و اینکه برخی از این افراد از طریق مرزها دوباره وارد ایران می‌شوند بنابراین دستگاه‌ها مجبور می‌شوند دوباره آنها را به کشورهای خود برگردانند. موارد متعددی داریم که از ایران خارج و پس از مدتی مجدد وارد کشورمان شدند. قوانین ما کفایت لازم برای برخورد با کسانی که غیرمجاز و برای بارها به کشور می‌آیند را ندارد و باید از طریق مجلس شورای اسلامی قوانین مربوط به برخورد با کسانی که برای چندمین بار وارد کشور می‌شوند، اصلاح شود تا از طریق قانونی بتوانیم مانع ورود آنها به کشور شویم.» یکی از نکات مهم مطرح‌شده از سوی وحیدی اذعان به ضعف قانون در برخورد با اتباعی است که برای چندمین بار اقدام به ورود غیرقانونی به ایران کرده‌اند؛ آنچه دقیقا محل نقد بسیاری از صاحبنظران حوزه اتباع، مطالبه مردم و رسانه‌های کنشگر در حوزه اتباع است اما آنچه در اظهارات وحیدی محل نقد است، محول کردن یکی از اصلی‌ترین وظایف وزارت کشور در قبال اتباع خارجی به مجلس است. این در حالی است که معلوم نیست این بحث در اولویت چندم مجلس است. با این حال اگر آمار ۸میلیون اتباع افغانستان مبنا قرار بگیرد، باز هم معلوم نیست هر ۸‌میلیون تن برای ایران تهدید محسوب می‌شوند یا تعدادی که احرازهویت ندارند!؟
سازوکار روشنی برای افغانستانی‌ها وجود ندارد
دکتر سیامک زندرضوی جامعه‌شناس و آسیب‌شناس اجتماعی با اشاره به فقدان آمارهای رسمی از جمعیت افغانستانی‌ها در ایران به «جهان‌صنعت» گفت: به نظرم بحث افزایش جمعیت افغانستانی‌های در کشور هنوز راستی‌آزمایی نشده است زیرا همیشه رقم‌هایی بین ۲ تا ۵‌میلیون نفری را از مسوولان مربوطه شنیدیم اما هرگز سیستمی را طراحی نکردند تا مهاجران افغانستانی احراز هویت و در آمار ثبت شوند چراکه در ساختار غیررسمی ایران نقل و انتقال افغانستانی‌ها از مرزهای شرقی به کشور تجارت پر سودی است. به همین دلیل تاکنون سازوکار روشنی برای ورود آنها هرگز طراحی نشده است.
وی افزود: البته بحث ما بیشتر مهاجران بدون مدارک است که تعدادشان هم مشخص نیست. این موضوع دو دلیل دارد؛ یکی اینکه خود اتباع برای دریافت مدرک اقدام نکرده‌اند. دیگر اینکه به نظر می‌سد در کشور ما هم تمایل چندانی برای دادن مدارک به مهاجران وجود ندارد. به‌عنوان مثال در سال گذشته سازمان ملی مهاجرت شروع به یکپارچه‌سازی مدارک هویتی مهاجران قانونی حاضر در کشور کرد تا یک نظام داده‌ای یکسان ایجاد کند اما چون نهادهای صادرکننده مدرک به مهاجران متنوع‌اند، همکاری لازم را با این سازمان نداشته‌اند و تا به امروز، هنوز‌ که هنوز است مدارک هویتی مهاجران یکپارچه نشده است بنابراین این موضوع دوطرفه است. در نتیجه تعداد افرادی که توانستند برای فرزندان خود شناسنامه بگیرند نسبت به جمعیت اصلی آنها بسیار محدود است. با اینکه طبق دستوری قرار شد، فرزندان افغانستانی‌ها را در مدارس بپذیرند اما به دلایل زیادی این کار به صورت کامل محقق نشده است. به همین دلیل جمعیت زیادی از کودکان افغانستانی خارج از فضای آموزشی زندگی می‌کنند. آمار بی‌سوادی در آنها افزایش پیدا کرده و تعداد انجمن‌های مردمی که به آنها آموزش می‌دهند بسیار محدود است. دکتر زندرضوی با اشاره به اینکه بسیاری از کسانی که اکنون دارند اخراج می‌شوند، بار اول‌شان نیست، بیان کرد: برخی از آنها برای چندمین بار است که به ایران می‌آیند و برمی‌گردند. در واقع مهاجرت چرخشی دارند. به همین دلیل باید به صورت مستقل بررسی کرد که چرا افغانستانی‌ها از از مرزهای مجاز هم به ایران می‌آیند و احراز هویتی از آنها ثبت نمی‌شود. این در حالی است که باید از بدو ورود همه افغانستانی‌ها ثبت هویت شوند و همچنین مانند یک انسان ورود آنها به راحتی پذیرفته شود چراکه همین موضوع تجارت سیاهی را که در ایران رقم زده نابود می‌کند. یک افغانستانی با ۵۰۰‌هزار تومان از ایران خارج می‌شود اما هنگام برگشت باید ۱۰‌میلیون تومان هزینه کند، همین موضوع واقعه را نشان می‌دهد.او اخراج اتباع را یک راه‌حل دم‌دستی برای حل موقتی این مساله می‌داند و معتقد است در این میان کودکان اتباع آسیب‌پذیرترین گروه هستند و در ادامه اظهار کرد: کودکی آنها در حال از بین رفتن است. از سرزمین خودشان به سرزمینی دیگر مهاجرت کرده‌اند و به قدر کافی تحت فشار و آسیب هستند. طبیعتا اخراج از ایران، آنها را متوجه آسیب‌های بیشتری خواهد کرد. متاسفانه سازمان‌های بین‌المللی هم در ایران مشارکت کمی دارند. در تامین هزینه‌های تحصیل و تامین هزینه‌ بهداشت و نگهداری کودکان مشارکت کمی کرده‌اند و همین موضوع هم قابل بررسی است.این آسیب‌شناس اجتماعی گفت: با این حال اظهاراتی در خصوص جمعیت افغانستانی‌ها اشتباه است زیرا هنوز تمام شماری کامل و جامعی از آنها انجام نگرفته است. از طرفی ورود به دانشگاه برای آنها دشوار است زیرا ملزم به پاسپورت افغانستانی است اما بسیاری از این افراد نسل دوم و سومی هستند که در ایران متولد شدند و هرگز افغانستان را ندیدند. بنابراین برخلاف هجمه‌هایی که به مردم افغانستان وارد شده است، دولت ایران باید حق شهروندی آنها را مانند تمام کشورهای جهان به آنها اعطا کند. چه‌بسا این روزها خانواده‌های افغانستانی خواهان ادامه تحصیل فرزندان خود در ایران هستند، آنها امید دارند که با امکان سوادآموزی زندگی و حق شهروندی آنها در ایران تسهیل پیدا کند بنابراین به‌نظرم چنین امری حداقل خواسته انسان‌هایی است که برای ادامه زندگی خود به ایران پناه آورده‌اند و نباید آنها را نادیده گرفت.