تراژدي تلخ بلوط

«جهان‌صنعت»- دیروز تصاویری از ریشه کندن و نابودی یک درخت 700ساله در استان فارس در فضای مجازی منتشر شد، این در حالی است که قطع درختان به بهانه‌های مختلف ازجمله ساخت‌وساز به موضوعی رایج در شهر فارس تبدیل شده که نگرانی زیادی برای شهروندان ایجاد کرده است. این درخت 700ساله بلوط توسط پیمانکار سازمان راهسازی برای ساخت جاده جدید در سکوت خبری از ریشه کنده و نابود شده است. با توجه به این گزارش بی‌اهمیتی سازمان منابع طبیعی به این تخریب و نابودی درخت بومی منطقه که از ارزش زیادی برخوردار است مورد انتقاد و واکنش‌های فعالان محیط‌زیستی قرار گرفته چراکه براساس مطالعات سازمان بهداشت جهانی 92‌درصد جمعیت جهان در معرض آلودگی خطرناک هوا قرار دارند و با توجه به سرعت یافتن شهرنشینی میزان آلودگی به سرعت در حال افزایش است اما یک عمل ساده یعنی کاشت درخت وجود دارد تا مدیران شهرداری بتوانند با کمک آن گرمای طاقت‌فرسا و آلودگی هوا را تا حدی کاهش دهند. موضوع درختان قطع شده برای پروژه‌های عمرانی نگرانی تمام شهروندان است و این نگرانی زمانی بیشتر می‌شود که شهروندان شاهد قطع درختان در سایر نقاط شهر جهت احداث زیرگذر و مواردی از این دست هستند. به گفته مسوولان مربوطه قطع درختان توسط آنها با اتخاذ تدابیر است اما برخی شهروندان نیز جهت دستیابی به منافع شخصی دست به قطع یا خشکاندن درختان می‌زنند که قطع درختان مجتمع‌های تجاری در مناطق مختلف شهر از اینگونه اقدامات است و این امر با توجه به ماده 77 قانون شهرداری‌ها نقض آشکار قانون و مستلزم جریمه‌های سنگین است. حال شهروندان خواستار پاسخگویی این سازمان درخصوص دلایل خود برای صدور این مجوز هستند. این در حالی است که در بسیاری از شهرهای جهان برای حفظ گونه‌های ارزشمند مسیر پروژه‌های توسعه‌ای را تغییر می‌دهند تا حیات این درختان ارزشمند حفظ شود اما در ایران این گونه‌ها بدون توجه به ارزش تاریخی و توسعه و حفظ آن اقدام به از ریشه کندن آن می‌کنند. برای کاشت و به ثمر رساندن یک درخت حداقل صد سال زمان لازم است، علاوه بر اینکه چه مزیت‌هایی برای پاکسازی هوا، جلوگیری از خیزش گردوغبار و ایجاد تعادل دمای هوا در زمستان و تابستان دارد. به نظر می‌آید باید برای حفاظت از این ‌گونه‌های ارزشمند قوانین سختگیرانه و بازدارنده بیشتری در نظر گرفته شود. همین سال گذشته بود که 6‌هزار اصله درخت بلوط به بهانه جاده‌سازی در «تنگ بولحیات» منطقه دشت ارژن از بین رفت که جایگزینی برای آن وجود ندارد. بررسی‌ها نشان می‌دهد جنگل‌های بلوط عامل اصلی پاکسازی ریزگردها و جلوگیری از خشکسالی است، با این وجود هنوز برخی از مناطق این موضوع را نادیده گرفته‌اند و اقدام به حذف این گنجینه طبیعت می‌کنند. قطع بیش از ۶‌هزار درخت عمدتا کهنسال بلوط برای احداث ۸کیلومتر جاده در «تنگ بوالحیات» کازرون فارس، نمونه‌ای از آن است. یکی از دلایل اصلی خشکسالی در کشور همین تخریب جنگل‌هاست. به استناد آمار جنگل‌های بلوط زاگرس مسوول مستقیم تولید ۴۰‌درصد آب شیرین کشور بوده و هر هکتار جنگل بلوط سالانه بیش از 5/‏2تن ریزگرد را تصفیه می‌کند. این گنجینه بزرگ که از شمال غرب کشور به سمت جنوب شرق و در نوار غربی کشور پوشش جنگلی مهمی را ایجاد کرده، در حکم یک گنج بزرگ طبیعی است که متاسفانه طی سال‌های اخیر با کمترین توجه به آن یکی از بزرگ‌ترین فجایع زیست‌محیطی برای استان‌های غربی و جنوبی رقم زده ‌شده است. قاره اروپا که شاید بتوان گفت کوچک‌ترین قاره جهان بوده، اقدامات جالبی در این زمینه انجام داده است. مثلا برای عبور جاده از جنگل تا حد امکان از پل‌های بزرگ استفاده ‌شده تا اکوسیستم یک جنگل و منطقه طبیعی حفظ شود. جنگل‌شناسان می‌گویند، درخت بلوط با جذب رطوبت بالا موجب تقویت پوشش گیاهی، تولید اکسیژن، تنظیم چرخه آب، تقویت اکوتوریسم و در نهایت حفاظت از زیستگاه، پناهگاه گونه‌های جانوری شده و نقش مهمی در تولید آب شرب در کشور دارند.
ارزش هر درخت بلوط ۲۰۰‌ هزار دلار
به گفته سرپرست سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور درباره اهمیت جنگل‌ها و پوشش گیاهی در حفظ منابع آبی کشور، از ۳۰‌میلیون هکتار عرصه‌های زاگرس، نزدیک به ۶‌میلیون هکتار آن جنگل است و این جنگل‌ها همچنان که اشاره شد ۴۰‌درصد آب شیرین را تامین می‌کنند. علاوه بر این درختان و گیاهان اکسیژن تولید می‌کنند که حیات روی زمین به آن وابسته کامل است و درختان بالغ نسبت به درختان کوچک‌تر اکسیژن بیشتری تولید می‌کنند. یک درخت راش بالغ می‌تواند در یک سال اکسیژن کافی برای حمایت از ۱۰نفر تولید کند و نتایج تحقیقات نشان می‌دهد که یک درخت بزرگ می‌تواند اکسیژن کافی برای یک روز و برای چهار نفر تولید کند. هر درخت بلوط به گفته کارشناسان نزدیک به ۲۰۰‌هزار دلار ارزش دارد. اگر این مبلغ برای ۶‌هزار اصله درخت در نظر گرفته شود که پارسال قطع‌شده بود، یعنی ۶۰‌هزار ‌میلیارد تومان تنها برای پروژه جاده‌ای بوده که فقط ۸کیلومتر طول دارد. این سوال مطرح است در شرایطی که برای حفظ جنگل و پوشش گیاهی تلاش زیادی در سراسر دنیا انجام می‌شود و کشور با مشکلات عمده خشکسالی، فرونشست و فروچاله بر اثر کمبود منابع آب و انواع ریزگردها روبه‌رو است، چرا این موضوع جدی گرفته نمی‌شود. اقدامات دانش‌بنیان انجام شده نشان می‌دهد که می‌توان از بلوط به عنوان نان، غذا و حتی دارو استفاده کرد، بلوط بیش از ۵۰خاصیت شناخته شده داشته و در درمان بسیاری از بیماری‌ها تاثیر دارد. طبق گزارش‌های منتشرشده تاکنون بیش از ۵۰محصول از بلوط تولید شده و حاکی از آن است که صادرات میوه بلوط خود به تنهایی ‌می‌تواند زمینه‌ساز اشتغال و توسعه اقتصادی مناسب برای مردم بومی ساکن مناطق با پوشش جنگلی بلوط باشد. اگرچه اقدامات مناسبی برای افزایش عرصه جنگلی کشور انجام شده اما بی‌شک قطع درختان در واقع محروم کردن کشور از حیات سبز و همچنین بهره‌مندی از حیات جانوری و گیاهی نجات‌بخش زندگی انسانی است.
تراژدی غم‌انگیز
محمد ‌هاشمی، کارشناس محیط‌زیست درخصوص تبعات قطع درختان بلوط استان فارس به «جهان‌صنعت» گفت: قطع درختان بلوط در استان فارس موضوع جدیدی نیست. پارسال برای ساخت تنها 8کیلومتر جاده، بیش از 6‌هزار درخت بلوط قطع شد. متاسفانه این رخداد تلخ در تنگ بوالحیات اتفاق افتاده است. البته این تمام ماجرا نبود و احداث دوربرگردان این جاده هم که هنوز به پایان نرسیده، با ورود ماشین‌آلات نزدیک به ۱۰درخت چندین ساله بلوط و بادام کوهی قطع شد و نشان می‌دهد که ادامه این پروژه با قطع تعداد بالایی درخت به غیر از ۶هزار درختی که قبلا از بین رفته، همراه خواهد بود. البته این اولین و آخرین قتل‌عام درختان ارزشمند استان فارس نبوده و نیست.
وی افزود: حالا که یک درخت بسیار ارزشمند 700ساله را از ریشه کندند، باز هم به همین مقدار دل خوش نباشید. قطعا در روزهای آینده شاهد قطع درختان بیشتری خواهیم بود. این در حالی است که برخلاف تصورات درختان کهنسال نقش مهمی در تصفیه هوا، کنترل گردوغبار و تعادل اقلیمی دارند، به همین دلیل نباید آنها را به خاطر ساخت‌وساز جاده‌ای قطع کرد.
این کارشناس محیط‌زیست بیان کرد: در تمام جهان برای درخت بلوط یا هر درخت دیگری ارزش قائل هستند. آنها برای عبور جاده از جنگل تا حد امکان از پل‌های بزرگ استفاده‌ می‌کنند تا اکوسیستم یک جنگل و منطقه طبیعی حفظ شود اما در ایران اولین چیزی که به ذهن‌شان می‌رسد قطع درخت بیچاره است. تردیدی نیست که هیچ‌یک از ما نمی‌توانیم بپذیریم که ارزش یک درخت با ارزش جان انسان برابر است. در همین حال نمی‌توان از اهمیت یک درخت در حفظ زندگی انسان چشم‌پوشی کرد. به همین دلیل حفظ طبیعت با کمترین دستکاری و ایجاد راه‌های ارتباطی یکی از بهترین اقدامات در این زمینه است. در بسیاری از مکان‌ها هم جاده‌ها همچنان به صورت دوطرفه و باریک باقی مانده و رانندگی در این مکان‌ها با حداکثر قوانین نظارتی راهنمایی و رانندگی سرعت آهسته، مکان‌های خدماتی و رفاهی و غیره ادامه دارد. در نقاطی که امکان ساخت پل وجود ندارد، جاده‌ها برای حفظ تعادل محیط‌زیست فنس‌کشی شده‌اند یا راه‌های طبیعی برای ارتباط اکوسیستم طبیعی طراحی شده است. هنگامی که در وسط یک منطقه مانند جنگل، کوه یا بیابان جاده احداث می‌شود در عمل یک اکوسیستم به دو یا چند قسمت تقسیم شده و موجودات طبیعی برای دسترسی به آب، غذا و پناهگاه با مشکل روبه‌رو می‌شوند. در این حالت یا ناچارند از جاده عبور کنند و با خطر تصادف روبه‌رو باشند یا به دلیل دست نیافتن به منابع آب و غذای لازم از بین بروند. این موضوع حتی در مورد درختان و گیاهان هم صادق است. درخت بلوط با جذب رطوبت بالا موجب تقویت پوشش گیاهی، تولید اکسیژن، تنظیم چرخه آب، تقویت اکوتوریسم و در نهایت حفاظت از زیستگاه و پناهگاه گونه‌های جانوری شده و نقش مهمی در تولید آب شرب در کشور دارد.
او ادامه داد: مساحت جنگل‌های بلوط فارس 840‌هزار هکتار بوده که تاکنون بیش از 75‌درصد آن خشک شده است. در سال گذشته یک‌ میلیون و 100‌هزار هکتار از جنگل‌های بلوط استان فارس در مقابل خشکسالی، ارزیابی و پایش شده‌اند. علت اصلی پدیده خشکیدگی درختان بلوط با اینکه خشکسالی است اما استفاده از آب‌های زیرزمینی، سوسک ریشه‌خوار و دیگر آفات از جمله عوامل ظهور پدیده خشکی در بین درختان بلوط است. اگرچه در این سال‌ها عوامل انسانی یکی از مهم‌ترین علت‌های مرگ درختان بلوط بوده است. با این تفاسیر مسوولانی که درختان را قطع می‌کنند حتی پاسخگوی شهروندان نیز نیستند. آنها بدون هیچ اطلاع قبلی درختان را قطع می‌کنند و نارضایتی شهروندان برایشان اهمیتی ندارد.