تداوم تنش در روابط تهران- واشنگتن

گروه سیاسی- کمتر از یک هفته تا پایان سال ۱۴۰۲ خورشیدی باقی است و روابط پرتنش تهران-واشنگتن کماکان در «موقعیت حساس کنونی» قرار دارد؛ وضعیتی که البته از بیش از ۴ دهه پیش و به‌ویژه پس از روزی که شماری از دانشجویان و جوانان انقلابی به سفارت ایالات متحده در تهران حمله کردند، کارکنان آمریکایی این سفارتخانه را بازداشت کردند و تا ۴۴۴ روز بعد نیز آنها را در گروگان خود نگاه داشتند. هرچند پیشینه این خصومت تاریخی بود و روابط ایران و آمریکا از سال‌ها و حتی دهه‌ها پیش از آن واقعه تاریخی ۱۳ آبان‌ ۵۸ همواره ناآرام بود، اما تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی در بهمن‌ماه ۵۷، دست‌کم دولت‌های حاکم بر تهران و واشنگتن، آن تنش تاریخی را مدیریت می‌کردند و در مقاطعی حتی این روابط را تا سطوحی رفیع و چشمگیر ارتقا داده بودند. با این همه پس از انقلاب اسلامی و مشخصا پس از آنچه در نیمه آبان‌ماه ۵۸ رقم خورد، این روابط در وضعیتی تازه قرار گرفت؛ وضعیتی که در تمامی سال‌ها و دهه‌های بعد، همواره حساس و بحرانی باقی ماند و اگرچه در حدود یک دهه گذشته با آغاز مذاکرات هسته‌ای و مشخصا امضای برجام توسط دولت‌های روحانی و اوباما در ایران و آمریکا، رفته‌رفته رو به ثبات گذاشت، اما با خروج دونالد ترامپ از برجام و متعاقبا پایان یافتن دولت روحانی و روی کار آمدن ابراهیم رییسی، سطح تنش بالاتر رفت و در برخی مقاطع، حتی در آستانه تنش‌هایی جدی‌تر قرار گرفت. شرایطی که به‌ ویژه از نیمه سال جاری، در پی عملیات «طوفان‌الاقصی» حماس به نقاطی از شهرک‌های اسرائیلی مجاور باریکه غزه و متعاقبا لشکرکشی ارتش اسرائیل به فلسطینیان ساکن غزه، هم‌زمان با شعله‌ور شدن آتش جنگ غزه و تشدید تنش میان اسرائیل و گروه‌های مقاومت، روابط ایران و آمریکا نیز تحت‌الشعاع قرار گرفت و در مقاطعی در همین چند ماه گذشته، کار به جایی رسید که برخی ناظران از احتمال در گرفتن جنگی تمام‌عیار و مستقیم میان دو کشور سخن گفتند.
هرچه بود البته این تنش به نحوی مدیریت شد، اما به ‌ویژه پس از آغاز عملیات حوثی‌های یمن علیه کشتی‌های اسرائیلی و کشتی‌هایی که از مسیر دریای سرخ به‌سوی اسرائیل می‌رفتند، بار دیگر سطح نزاع و اختلافات تهران- واشنگتن بالا رفت و شرایطی را رقم زد که حاصلی جز تنش و تلاطم در روابط دو کشور در پی نداشت. در این اوضاع، میانه هفته‌ای که گذشت، یک روزنامه آمریکایی در گزارشی مدعی شد که ایران و آمریکا از چندی پیش، مذاکرات محرمانه‌ای را آغاز کرده‌اند تا مگر به توافقی نسبی دست یابند و بتوانند اوضاع متلاطم حاکم بر دریای سرخ و کشتیرانی بین‌المللی را مدیریت کنند.
آن‌طور که فایننشال‌تایمز مدعی شده آمریکا و ایران در ژانویه، یعنی دی‌ماه اخیر مذاکرات درباره تنش‌های دریای سرخ را آغاز کرده‌اند؛ مذاکراتی که البته به ‌طور غیرمستقیم و به میزبانی عمان انجام می‌شود، مذاکراتی که بنابر ادعای فایننشال‌تایمز با این هدف از سوی کاخ سفید پیشنهاد و آغاز شده تا مگر به‌زعم این روزنامه آمریکایی بتوانند «با استفاده از نفوذ تهران روی حوثی‌ها، حملات به کشتی‌ها در دریای سرخ را متوقف کنند». فایننشال‌تایمز ادعا کرده این مذاکرات که طی آن واشنگتن، نگرانی‌هایی را نسبت به برنامه هسته‌ای ایران ابراز کرده، نخستین مذاکرات میان دو کشور در ۱۰ ماه اخیر محسوب می‌شود؛ مذاکراتی که از جانب آمریکایی‌ها توسط «برت مک‌گِرک» در قامت مشاور خاورمیانه کاخ سفید و «آبرام پالی» نماینده ویژه آمریکا در امور ایران هدایت می‌شود و به‌ باور نویسنده فایننشال‌تایمز نشان‌دهنده آن است که دولت جو چگونه در حال استفاده از کانال‌های دیپلماتیک کنار عوامل بازدارنده نظامی است تا بتواند به تنش‌زدایی در خاورمیانه کمک کند.
این در حالی است که بنابر ادعای این نشریه آمریکایی، یکی از منابع اعلام کرده این مذاکرات شامل انجام اقدامات مورد نیاز برای جلوگیری از یک جنگ گسترده‌تر بوده و دور دوم این مذاکرات نیز قرار بود در ماه فوریه با حضور برت مک‌گِرک برگزار شود، اما زمانی که مشاور خاورمیانه کاخ سفید به تلاش‌های آمریکا برای ایجاد یک توافق میان اسرائیل و حماس پیوست تا جنگ در غزه متوقف شود، مذاکرات به تعویق افتاد. این خبرگزاری آمریکایی مدعی شده که یکی از مقامات ایرانی به این خبرگزاری گفته است: «ایران حمایت سیاسی خود از انصارالله را اعلام کرده، اما تهران بارها گفته که این گروه به شکل مستقل عمل می‌کند. تهران نمی‌تواند به انصارالله کاری را دیکته کند، اما می‌تواند با این گروه مذاکره انجام دهد.»
جالب آن‌ است که به فاصله تنها ۲۴ ساعت پس از انتشار نخستین خبر در ارتباط با این مذاکرات محرمانه، یکی از دستیاران وزیر خارجه آمریکا انجام این مذاکرات و صحت خبر فایننشال‌تایمز را تایید کرد. این مقام آمریکایی گفت که در حال حاضر پیشنهاد جدیدی برای آتش‌بس در غزه روی میز بوده و واشنگتن منتظر پاسخ جنبش حماس است. او در گفت‌وگو با اسکای‌نیوز تاکید کرد: «تنها راه‌حل موجود، ایجاد دولت فلسطینی کنار اسرائیل است» و در ادامه خاطرنشان کرد: «نمی‌توان تهدیدات حوثی‌ها (انصارالله یمن) علیه کشتیرانی را به سرعت متوقف کرد.» او گفت: «کانال‌های ارتباطی با ایران داریم و از این کشور می‌خواهیم که مانع گسترش تنش‌ها شود. از ایران می‌خواهیم حمایت تسلیحاتی از گروه‌های موجود در منطقه مانند حوثی‌ها و حزب‌الله را متوقف کند.»
در پی انتشار این گزارش‌ها خبرگزاری رسمی دولت جمهوری اسلامی در خبری ضمن تکذیب برخی جزئیات گزارش فایننشال‌تایمز، نفس انجام مذاکرات در عمان را تایید کرد. آن‌طور که یک منبع آگاه به ایرنا گفته، تبادل پیام‌ها و گفت‌وگوهای غیرمستقیم میان ایران و آمریکا صرفا محدود به چارچوب مذاکرات رفع تحریم است. این مقام آگاه انجام مذاکرات با محوریت «موضوعاتی همچون تحولات دریای سرخ» را تکذیب کرد، اما در عین حال گفت: «رفع تحریم‌های ظالمانه همواره در دستورکار اولویت‌دار طرف ایرانی بوده و همان‌گونه که بارها بیان شده، تبادل پیام با طرف‌های مقابل با هدف انتقال شفاف مواضع جمهوری اسلامی ایران در این زمینه ادامه داشته است.»
با این همه قدرت‌های غربی کماکان بر بحث مدیریت تنش‌های ناشی از اقدامات حوثی‌ها در دریای سرخ تاکید دارند و در یکی از آخرین اقدامات نمایندگان آمریکا و انگلیس در نشست شورای امنیت سازمان ملل با تکرار ادعاها درباره نقش ایران در اقدامات انصارالله یمن در دریای سرخ، خواستار اقدام سازوکار راستی‌آزمایی و بازرسی دریانوردی سازمان ملل در این باره شدند. آمریکا و انگلیس از بازرسی دریانوردی سازمان ملل خواسته‌اند که اقدامات بیشتری برای جلوگیری از آنچه انتقال موشک‌های ایرانی به بنادر تحت کنترل انصارالله در غرب یمن می‌خواندند، انجام دهند. نمایندگان آمریکا و انگلیس در حالی این ادعاها را مطرح کرده‌اند که نشست شورای امنیت سازمان ملل اساسا در پی شلیک یک موشک توسط انصارالله یمن و برخورد آن با یک کشتی در نزدیکی شهر عدن در جنوب یمن برگزار شد، این در حالی بود که نماینده جمهوری اسلامی در سازمان ملل، اوایل اسفندماه درباره ادعاهای آمریکا علیه ایران پیرامون اقدامات انصارالله یمن و دریای سرخ گفته بود که ایران این اتهامات بی‌اساس را قاطعانه رد می‌کند. امیرسعید ایروانی این ادعاها را بهانه‌ای خوانده بود که آمریکا از آن برای توجیه و مشروعیت بخشیدن به اقدامات غیرقانونی و تجاوز نظامی خود به یمن استفاده می‌کند.
این تنها اقدام آمریکا برای تشدید محدودیت‌ها و افزایش فشار به جمهوری اسلامی نبوده، چه آنکه این کشور همین چند روز گذشته، در چند اقدام موازی، در این راستا تلاش کرده است. دولت ایالات متحده که میانه هفته گذشته از دولت پاناما خواست تا کشتی‌های ایرانی را از برافراشتن پرچم این کشور به ‌منظور دور زدن تحریم‌های آمریکا منع کند، در اقدامی دیگر وضعیت اضطراری این کشور در قبال جمهوری اسلامی را تمدید کرد. جو بایدن که در راستای عملیاتی کردن این تصمیم خود، اقدام به نگارش و امضای نامه‌هایی جداگانه خطاب به روسای سنا و مجلس نمایندگان آمریکا کرد، در این راستا اضطرار ملی در قبال ایران را تمدید کرد؛ وضعیتی خاص که نخستین‌بار در ۱۵ مارس ۱۹۹۵ اعلام شد و بنابر آخرین دستور رییس‌جمهوری آمریکا تا ۱۵ مارس ۲۰۲۴ به قوت خود باقی خواهد ماند. بنابر این بیانیه، اقدام‌ها و سیاست‌های جمهوری اسلامی، همچنان تهدیدی جدی و چشمگیر برای امنیت ملی، سیاست خارجی و اقتصاد آمریکا محسوب می‌شود.
در تحولی دیگر، بنابر ادعای یک رسانه آمریکایی، «بایدن در آستانه صدور معافیت تحریمی جدید علیه جمهوری اسلامی است که به این کشور اجازه دسترسی به بیش از ۱۰ میلیارد دلار از دارایی‌های مسدودشده‌اش را می‌دهد. بنابر گزارش پایگاه خبری واشنگتن فیری بیکن که به نقل از گروهی از قانونگذاران جمهوریخواه در آمریکا منتشر شده، وزارت امور خارجه آمریکا در ماه نوامبر یک معافیت تحریمی را امضا کرد که به عراق اجازه می‌دهد تا مبالغ چند میلیارد دلاری برق خریداری‌شده از ایران را منتقل کند. این معافیت که به تهران اجازه دسترسی به حدود ۱۰ میلیارد دلار وجوه مسدودشده‌اش را می‌دهد، قرار است در ماه جاری (میلادی) منقضی شود، مگر اینکه دولت بایدن آن را تمدید کند. بدین ترتیب به نظر می‌رسد سال ۱۴۰۲ خورشیدی در شرایطی به پایان می‌رسد که افق روابط تهران- واشنگتن نه‌تنها رو‌ به‌ روشنایی نسبی نگذاشته، بلکه آشکارا نسبت به سال گذشته در چنین روزهایی تاریک‌تر نیز هست؛ شرایطی که باید دید آیا در روزها، هفته‌ها و ماه‌های پیش‌رو و مشخصا در سال ۱۴۰۳ خورشیدی چگونه ادامه خواهد یافت!