تخلف در پهنه‌های معدنی بلوکه‌شده

منیر حضوری- متاسفانه معادن بسیار زیادی در کشور بلوکه هستند که با وجود تاکیدات فراوان مشکلات‌شان حل نشده است. در واقع هر چه تعداد پهنه‌های بلوکه‌شده بیشتر باشد به همان اندازه از نظر اقتصادی به ضرر اقتصاد کشور تمام می‌شود. حالا تاکید می‌شود که باید با راه‌حل‌های اصولی مشکلات پهنه‌های معدنی در دولت چهاردهم مرتفع شود.
پیش از این مسوولان معدنی انتظار داشتند که تا سال ۱۴۰۳ پهنه‌های بلوکه‌‌شده معدنی تعیین تکلیف شوند اما از آرزوها تا عمل فرسنگ‌ها فاصله است. بنا به گفته رضا محتشمی‌پور معاون امور معادن و فرآوری مواد وزارت صمت در دولت سیزدهم ۲۴‌هزار محدوده معدنی بلوکه‌شده یا محبوس در کشور وجود دارد.
این محدوده‌ها با نظر سازمان‌های منابع طبیعی، انرژی اتمی و محیط‌زیست محبوس شده‌اند و اجازه هیچ‌گونه فعالیت معدنی در آنها داده نمی‌شود. در کشور معادنی هم هستند که با وجود داشتن پروانه بهره‌برداری و فعالیت چند ساله، به دلیل آنچه تخریب محیط‌زیست عنوان شده، غیرفعال و متروکه شده‌اند. به این ترتیب امروز شاهد بلوکه شدن محدوده‌های معدنی توسط برخی بخش‌ها مثل سازمان انرژی اتمی، سازمان زمین‌شناسی و حتی ایمیدرو
هستیم.
در این خصوص می‌توان از نقش منابع طبیعی و محیط‌زیست سخن گفت که به شدت برای این عرصه تاثیر‌گذار بوده است. علاوه بر این عرصه،‌ شاهد ظهور مانع بزرگ دیگری جلوی معدنکاران یعنی انرژی اتمی هستیم؛ سازمانی که به گفته کارشناسان هر سال و هر زمان که می‌خواهد روی معادن دست می‌گذارد و آنها را بلوکه
اعلام می‌کند!
با این محدودیت‌ها و بلوکه شدن‌ها حتی اگر سازمان‌ها و شرکت‌ها نیز بخواهند کار اکتشافی انجام دهند با مشکلات قانونی مواجه می‌شوند چراکه فرآیندها خیلی کند و سخت پیش می‌رود. براساس داده‌ها، آزادسازی پهنه‌ها و محدوده‌های اکتشافی معدنی و واگذاری آنها به اهلش از جمله مواردی بوده که فراز و نشیب زیادی
داشته است.
زمانی وزارت صمت بر آن تمرکز کرده و زمانی هم تاکید کرده که این موضوع تا اطلاع ثانوی به عقب می‌افتد!
بحث آزادسازی پهنه‌های معدنی از نیازهای کلی کشور شناخته شده که در سند آمایش سرزمین کشور نیز مورد توجه قرار گرفته است. با توجه به اینکه قسمت بزرگی از خاک کشور به پهنه‌ها تعلق دارد انتظار می‌رود که زودتر از اینها بحث آزادسازی به نتیجه برسد.
این در حالی است که چندین سال است سازمان‌های دولتی پهنه‌ها را بلوکه کرده‌اند و امکان بهره‌برداری را گرفته‌‌اند. در اهمیت آزاد‌سازی می‌توان گفت با این مهم شاهد نقش‌آفرینی افراد صاحب صلاحیت و بخش خصوصی واقعی خواهیم شد. در واقع هر زمان که به بخش خصوصی اعتماد شده نتیجه مثبت بوده و این اتفاق در بخش معدن نیز می‌تواند به وقوع بپیوندد.
به این ترتیب باید به بخش خصوصی اجازه داد تا شرکت‌های قدرتمند و بزرگی تشکیل بدهند و بتوانند فعالیت‌های پایداری در بخش معدن ایجاد کنند. ضمن اینکه عدم توجه به این مهم کشور را به وارد‌کننده مواد معدنی تبدیل می‌کند.
انحراف از پهنه‌ها
عضو هیات‌مدیره انجمن مس ایران با بیان اینکه اطلاعات پایه تولید نشده است به «جهان‌صنعت» گفت: پهنه‌ها محدوده‌های معدنی‌ای‌ هستند که پتانسیل مواد فلزی و غیرفلزی را دارند اما در ابتدا باید دید برای چه هدفی مسوولان ما پهنه‌ها را لحاظ می‌کنند. در واقع زمانی که پهنه‌ها ارائه شد به این خاطر بود شرکت‌هایی که توانایی مالی و علمی دارند بتوانند محدوده‌هایی را اتخاذ کرده و اطلاعات پایه تهیه کنند، بنابراین هدف اصلی از تعریف پهنه‌ها ایجاد اطلاعات پایه اولیه بوده که شامل ژئوشیمی، ژئوفیزیک هوا‌برد، تصاویر ماهواره‌ای، پی‌جویی و زمین‌ساختی بود اما این هدف نائل نشد.
سیداحمد مشکانی با اشاره به اولین انحرافی که از بخش پهنه‌ها صورت گرفت، خاطرنشان کرد: لایه‌ها را باید تولید می‌کردند و براساس آن باید یک‌سری مراکز هدف تهیه می‌کردند که می‌توانست بخشی از آن به کسی که پهنه را گرفته ارائه و مابقی آزاد شود. به خاطر ایجاد اطلاعات پایه خیلی خوب بود اگر این اتفاق می‌افتاد. سپس قرار بود اطلاعات پایه در دسترسی عموم قرار گیرد و توسط بخش خصوصی یک‌سری اطلاعات و داده‌ها تولید می‌شد ولی متاسفانه این اتفاق نیفتاد. بسیاری از اطلاعاتی که باید تولید می‌کردند را از داده‌های سازمان زمین‌شناسی یا از جاهای دیگر کپی کردند، بنابراین داده‌ای تولید نشد.او با اشاره به اینکه دوره زمانی پهنه‌ها باید دو سال می‌شد اما این موضوع هم رعایت نشد، ادامه داد: از زمانی که پهنه را گرفته و شروع به اکتشاف کردند تا زمانی که محدوده را برمی‌گرداندند تنها 200کیلومتر مربع می‌توانستند ثبت کنند و مابقی را باید آزاد می‌کردند اما این زمان برای خیلی از پهنه‌ها چندین سال طول کشید! مراکزی بودند که خصولتی یا شبه‌دولتی بودند، برای آنها مجوز می‌گرفتند که از نظر ما قانونی نبود و در ادامه پهنه را تمدید می‌کردند، همچنین مراکزی بود که از سه تا پنج سال در دسترس گروهی بودند که آن را نگه داشته و باعث شدند آزاد‌سازی اتفاق نیفتد.
عضو هیات‌مدیره انجمن مس ایران با اشاره به اینکه پهنه‌ها تکرار می‌شدند، تصریح کرد: مناطقی بودند که در آنها کار تکراری انجام می‌شد. جالب است که دولت دوباره مناطق را در پهنه‌ها گذاشته است و این کار غلطی بود که انجام شد. قرار بود مورد اکتشاف عمومی قرار بگیرند اما نشد و این تخلفی بود که در پهنه‌ها اتفاق افتاد.او ادامه داد: مساله بعدی این بود که بعضی وقت‌ها پهنه‌ها تنها ثبت می‌شدند تا یک‌سری از محدوده‌ها آزاد شوند و آن محدوده‌ها را کسی که صاحب پهنه است بگیرد که این کار غیرقانونی بود. در هر صورت قرار بود مناطقی که آزاد هستند را مورد ثبت قرار دهند که این هم یکی از تخلفات بود.
قرار این نبود
مشکانی با اشاره به اینکه قرار بود چند سالی پهنه‌ها ادامه داشته باشد و دیگر روندش کنسل شود، خاطرنشان کرد: هنوز می‌بینیم که پهنه‌ها ادامه دارد و اتفاق تکراری به وقوع می‌پیوندد. این مساله حق مالکیت به گروه‌های خاصی می‌دهد که مناطق را به نوعی بلوکه می‌کنند. البته بلوکه منابع طبیعی، محیط‌زیست، صنعت و معدن و… داریم و با این اتفاقات محدوده‌ها را بلوکه می‌کنند و این کار باعث می‌شود بخش خصوصی خیلی نتواند روی پهنه‌ها کار کند چراکه همیشه بلوکه هستند. چیزی که خیلی مهم است اینکه قرار بوده از پهنه‌ها خروجی در بیاید در حالی که دولت باید توضیح دهد از زمانی که پهنه‌ها شروع شده تاکنون چند‌ درصد تبدیل به معدن شده و اسنادش را روی سایت بگذارند. او با انتقاد از اینکه پهنه‌ها متعلق به افراد خاص شده است، تصریح کرد: آنقدر امتیازات فنی و مالی سختگیرانه شده که کسی به راحتی نمی‌تواند امتیاز پهنه را به دست بیاورد. فقط گروه‌های خاصی هستند که می‌توانند امتیاز را به دست بیاورند، بنابراین به نوعی شاهد رانت هستیم. متاسفانه از بالا محدودیت ایجاد کرده‌اند که تنها گروه خاصی بتوانند این امتیازات را به دست بیاورند و روی پهنه‌ها کار کنند، بنابراین فساد غیرمستقیم و رانت‌هایی ایجاد شده و به کسانی که تولید محتوای جدید ارائه نمی‌دهند، تعلق می‌گیرد.
عضو هیات‌مدیره انجمن مس ایران تاکید کرد: باید پهنه‌ها را برداشته و آزادسازی انجام شود. به دلیل اینکه تولید داده نشده، برداشت‌های پی‌جویی و زمین‌ساخت منطقه اتفاق نیفتاده است. زمان طولانی و اینکه هر کسی نمی‌تواند وارد پهنه‌ها شود نشان می‌دهد کار درستی در ارتباط با پهنه‌ها انجام نداده‌ایم.