تبعات مذاکرات غیر‌مستقیم ایران و آمریکا

عبدالرضا فرجی‌راد*
حسین امیرعبداللهیان وزیر خارجه ایران در سفری که اخیرا به لبنان داشته، اعلام کرده که اکنون ابتکاری از سوی سلطان عمان روی میز بوده و در این چارچوب و این ابتکار گفت‌وگوها برای رفع تحریم‌ها در جریان است. در همین رابطه، میانجیگری عمان در مذاکرات میان ایران و آمریکا در حالی است که وقتی گفت‌وگوها به صورت غیر‌مستقیم است،‌ به صورت طبیعی شما انتقال‌‌دهنده و دریافت‌کننده پیام هستید و در چنین شرایطی نیاز به ایفای نقش یک میانجی وجود دارد. در واقع در گفت‌وگوهای غیرمستقیم وقتی طرح‌های دو طرف به نتیجه نمی‌رسد، طرف سوم این طرح‌ها را می‌گیرد و براساس نظرات و اختلافات دو طرف تلاش می‌کند تا از درون آن موردی را بیرون بکشد که مورد قبول طرفین واقع شود. چنین مساله‌ای از جمله مشکلات گفت‌وگوهای غیر‌مستقیم است، زیرا اگر مذاکرات به صورت مستقیم انجام شود، علاوه بر افزایش سرعت کار، در پای میز مذاکره نیز بده‌و‌بستان‌ها و توافقات احتمالی بدون حضور واسطه و به صورت مستقیم انجام می‌شود.
در اینجا شاید سوالی مطرح شود مبنی بر اینکه با توجه به مشکلات و پیامدهایی که گفت‌وگوهای غیر‌مستقیم دارند، چرا روند مذاکرات میان ایران و آمریکا نه به صورت رو‌در‌رو بلکه بر اساس میانجی‌هایی نظیر عمان نیست؟ برای پاسخ به این سوال لازم به ذکر است، یک بار گفت‌وگوهای مستقیم میان دو کشور به مدت دو سال رقم خورد که حاصل آن توافق برجام بود؛ توافقی که به شخصه معتقدم اقدام مناسبی بوده و نتیجه خوبی را نیز دربر داشت. به همین دلیل اکنون تصمیم بر این مبناست که فعلا گفت‌وگوها به صورت غیر‌مستقیم باشد، هر چند که در برخی از موارد نادر گفت‌وگوهای مستقیمی نیز وجود داشته؛ مانند موردی که چند ماه قبل میان رابرت مالی و نماینده ایران در سازمان ملل رقم خورد.
گفتنی است چنین موضوعی در موارد خاص و به صورت مقطعی رقم خورده و در حال حاضر تصمیم کلی این است که مذاکره‌کنندگان فعلا باید مسیر گفت‌وگوهای غیر‌مستقیم را ادامه دهند. البته شنیده‌ها حاکی از آن است که اگر مذاکرات کنونی به نتایجی ختم شود، ممکن است دست آخر دو طرف برای ادامه کار به مذاکرات مستقیم روی بیاورند.
بنابراین فعلا باید روند مذاکرات را با آنچه که وزیر خارجه ایران بیان کرده سنجید؛ مذاکراتی که با میانجیگری عمان انجام شده و به نتایجی از جمله آزادی زندانیان آمریکایی و آزاد شدن بخشی از پول‌های بلوکه‌شده ایران منجر شده است.
در این رابطه به نظر می‌رسد دو طرف توافق کرده‌اند جزئیاتی از مذاکرات منتشر نشود. این احتمال نیز وجود دارد که مذاکرات در جاهای دیگری باشد. در واقع هر چند مسائل میان ایران و آمریکا فعلا با میانجیگری عمان به صورت رسمی پیش می‌رود، اما در مواردی ممکن است بازیگرانی مانند قطر یا نروژ (که واسطه گفت‌وگوها میان ایران و اروپا است) نیز در این ماجرا دخیل باشند و به ایفای نقش بپردازند، لذا فعلا باید اساس مذاکرات را بر مبنای صحبت‌های آقای امیرعبداللهیان گذاشت تا اینکه ببینیم در آینده و در صورت به نتیجه رسیدن مذاکرات، چه طرف‌های دیگری نیز در این میان نقش داشته‌اند.
* استاد ژئوپلیتیک و دیپلمات پیشین