به نام توسعه، به کام مخابرات

علی حسینی- شرکت مخابرات ایران اخیرا طرحی به نام «طوبی» را آغاز کرده است که هدف آن ارتقای زیرساخت‌های مخابراتی و جایگزینی فناوری‌های قدیمی با فناوری‌های نوین، به‌ویژه فیبر نوری، عنوان شده است. این طرح، در نگاه اول گامی مثبت در راستای توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور به نظر می‌رسد چرا که زیرساخت‌های قدیمی، به‌ویژه کابل‌های مسی، سال‌هاست که دیگر پاسخگوی نیازهای کاربران امروز نیستند. با رشد چشمگیر استفاده از اینترنت، به‌خصوص برای پخش آنلاین محتوا، بازی‌های ویدئویی، ویدئوکنفرانس‌ها و سایر فعالیت‌های پرمصرف، فناوری‌های قدیمی نه‌تنها ناکارآمد بلکه مانعی برای پیشرفت محسوب می‌شوند. در این میان، فیبر نوری به دلیل پهنای باند بسیار بالا، تاخیر کم و پایداری زیاد، گزینه‌ای مناسب برای آینده مخابرات کشور به‌شمار می‌آید. با این حال، طرح طوبی به دلایل متعددی با انتقادات گسترده‌ای مواجه شده است.
نخستین و شاید مهم‌ترین مساله، اجباری بودن مهاجرت به فیبر نوری است. بسیاری از مشترکان اعلام کرده‌اند که بدون داشتن حق انتخاب یا ارائه گزینه‌های جایگزین، مجبور به کنار گذاشتن خطوط مسی و پذیرش فناوری فیبر نوری شده‌اند. در واقع، این تغییر برای بسیاری از افراد نه یک «انتخاب» بلکه یک «تحمیل» بوده است. این در حالی است که در بسیاری از کشورها، چنین طرح‌هایی به صورت مرحله‌ای و با در نظر گرفتن حق انتخاب مشترکان انجام می‌شود. اجباری کردن یک فناوری جدید، آن هم در شرایطی که زیرساخت‌های لازم هنوز در همه مناطق کشور به‌ طور کامل و پایدار ایجاد نشده، تصمیمی قابل تامل است که با اصول مشتری‌مداری همخوانی ندارد. موضوع بعدی که موجی از نارضایتی را به دنبال داشته، هزینه یک‌میلیون و ۵۰۰‌هزار تومانی است که مخابرات از مشترکان بابت این انتقال دریافت می‌کند. نکته قابل توجه این است که شرکت مخابرات هیچ توضیح شفافی درباره جزئیات این هزینه ارائه نکرده است. مردم می‌پرسند این مبلغ دقیقاً بابت چه چیزی دریافت می‌شود؟ براساس اطلاعات موجود، به نظر می‌رسد این هزینه شامل مواردی مانند خرید و نصب تجهیزات فیبر نوری (مانند مودم‌ONT)، کابل‌کشی داخلی و برخی عملیات اجرایی باشد اما وقتی به قیمت واقعی این تجهیزات نگاه می‌کنیم، تردیدهای زیادی ایجاد می‌شود. برای مثال، هزینه یک مودم فیبر نوری در بازار معمولا بین ۸۰۰‌هزار تا یک‌میلیون تومان است و کابل‌کشی داخلی بسته به مسافت، حدود ۳۰۰ تا ۵۰۰‌هزار تومان هزینه دارد. بنابراین، حتی اگر گران‌ترین تجهیزات را هم در نظر بگیریم، باز هم مبلغ یک‌میلیون و ۵۰۰ هزار تومان، غیرواقعی و پرسش‌برانگیز به نظر می‌رسد. نکته مهم‌تر این است که اصولا چرا باید هزینه به‌روزرسانی زیرساخت‌های مخابراتی بر دوش مردم باشد؟ در بسیاری از کشورها، پروژه‌های ارتقای اینترنت و مخابرات از محل بودجه‌های دولتی یا سرمایه‌گذاری شرکت‌های خصوصی تامین می‌شود و کاربران نهایی مجبور به پرداخت هزینه‌های سنگین برای این تغییرات نیستند. به عنوان مثال، در کره‌جنوبی، پروژه گسترش فیبر نوری با حمایت‌های دولتی و سرمایه‌گذاری شرکت‌های مخابراتی انجام شد و بار مالی مستقیمی به مردم تحمیل نشد. در اتحادیه اروپا نیز بسیاری از این پروژه‌ها از محل مالیات‌ها و یارانه‌های دولتی تامین مالی می‌شود. در ایران اما، مخابرات نه‌تنها هزینه‌ها را از جیب مشترکان می‌پردازد، بلکه با تحمیل اجباری این تغییر، حق انتخاب را نیز از آنان سلب می‌کند.
انتقاد دیگری که به این طرح وارد شده، عدم شفافیت مالی است. مردم حق دارند بدانند هزینه‌هایی که می‌پردازند، دقیقا به چه منظوری خرج می‌شود اما شرکت مخابرات تاکنون توضیح روشنی درباره جزئیات این هزینه‌ها ارائه نکرده است. این عدم شفافیت، به بی‌اعتمادی عمومی دامن می‌زند و این سوال را ایجاد می‌کند که آیا این مبلغ، برپایه محاسبات دقیق و منطقی تعیین شده یا به دلایل دیگری چنین رقمی اعلام شده است؟ به نظر می‌رسد مخابرات، به‌جای آنکه از محل درآمدهای خود یا حمایت‌های دولتی، زیرساخت‌های خود را ارتقا دهد، این بار مالی را به سادگی به دوش مشترکان انداخته است. این رویکرد، هم ناعادلانه است و هم غیرحرفه‌ای. در این میان، نبود نظارت کافی از سوی نهادهای مربوطه نیز به این چالش‌ها دامن می‌زند. سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی به‌ عنوان نهادی که باید بر عملکرد شرکت‌های مخابراتی نظارت کند، تاکنون واکنش موثری به این اعتراضات نشان نداده است. در شرایطی که اعتماد عمومی به شرکت‌های خدماتی تا حد زیادی کاهش یافته، این سکوت نظارتی می‌تواند به بحرانی جدی تبدیل شود‌. برای حل این مشکلات، چند راهکار اساسی وجود دارد. پیش از هر چیز، شرکت مخابرات باید به شفافیت مالی پایبند باشد و جزئیات کامل هزینه‌های طرح طوبی را منتشر کند. مردم باید بدانند که هزینه یک‌میلیون و ۵۰۰‌هزار تومان دقیقا برای چه اقلام و خدماتی اخذ می‌شود. همچنین، این تغییر باید اختیاری شود؛ به این معنا که تا زمانی که زیرساخت‌های فیبر نوری به پایداری کامل نرسیده، مشترکان حق انتخاب میان خطوط مسی و فیبر نوری را داشته باشند. از سوی دیگر، دولت باید به‌جای تماشاگر بودن، وارد عمل شود و از محل بودجه‌های عمومی یا مشوق‌های مالیاتی، به شرکت مخابرات برای ارتقای زیرساخت کمک کند تا بار مالی به دوش مردم نیفتد. همچنین، لازم است سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی بر روند اجرای این طرح به‌صورت جدی نظارت کند تا از هرگونه سوءاستفاده یا هزینه‌تراشی غیرضروری جلوگیری شود.
در نهایت، طرح «طوبی» شرکت مخابرات ایران، باوجود نیت مثبت اولیه خود در راستای به‌روزرسانی زیرساخت‌های مخابراتی، به دلیل ضعف در برنامه‌ریزی، عدم شفافیت مالی و تحمیل هزینه‌های غیرمنطقی به مشترکان، به یک چالش جدی بدل شده است. اگرچه ارتقای فناوری و جایگزینی فیبر نوری به‌ عنوان یک ضرورت انکارناپذیر برای توسعه ارتباطات در کشور مطرح است اما نحوه اجرای این طرح و سیاست‌های اجباری اتخاذ شده از سوی مخابرات، موجب نارضایتی گسترده مردم شده است. مهاجرت اجباری به فناوری جدید، بدون در نظر گرفتن حق انتخاب شهروندان، نه‌تنها مغایر با اصول مشتری‌مداری است، بلکه احساس تحمیل و نادیده‌ گرفتن خواسته‌های مردم را تقویت می‌کند.
همچنین مطالبه مبلغ یک‌میلیون و ۵۰۰‌هزار تومان بدون ارائه توضیحات شفاف، اعتماد عمومی را خدشه‌دار کرده است. در حالی که به‌روزرسانی زیرساخت‌ها باید بخشی از وظایف شرکت مخابرات و با استفاده از درآمدهای داخلی یا حمایت‌های دولتی صورت گیرد، انتقال مستقیم این بار مالی به مردم، آن هم با رویکردی غیرقابل ‌انعطاف، نه از نظر اقتصادی قابل‌ توجیه است و نه از لحاظ اجتماعی پذیرفتنی است.
اجرای هرگونه تغییر اساسی در زیرساخت‌های ارتباطی، نیازمند جلب اعتماد عمومی است که این اعتماد از طریق گفت‌وگوی صادقانه با مردم، شفاف‌سازی مالی و ارائه انتخاب‌های متنوع به دست می‌آید اما شرکت مخابرات، به‌جای این رویکرد، تصمیم به تحمیل اجباری تغییرات و مطالبه هزینه‌های سنگین گرفته است که این مساله، علاوه بر خدشه‌دار کردن وجهه این شرکت، ممکن است به مقاومت گسترده‌تری از سوی مردم منجر شود. بنابراین، اگر شرکت مخابرات ایران خواهان موفقیت طرح طوبی است، باید هر چه سریع‌تر رویکرد خود را اصلاح کند. موفقیت طرح طوبی نه در گرو تحمیل هزینه‌ها به مردم، بلکه در گرو اجرای اصولی، شفاف و منصفانه است. اگر مخابرات ایران به‌ جای اجبار و فشار، مسیر مشارکت و اعتمادسازی را انتخاب کند، این طرح می‌تواند به سکوی پرتابی برای آینده ارتباطات کشور تبدیل شود. در غیر این صورت، «طوبی» به ‌جای آنکه نمادی از پیشرفت باشد، به مثالی از یک تصمیم‌گیری نادرست و غیرکارشناسی تبدیل خواهد شد که هزینه آن، بیش از همه بر دوش مردم سنگینی می‌کند.