بافت تاریخی خمینی‌شهر قربانی سوداگری

نادر نینوایی- دامنه سونامی تخریب بافت‌های تاریخی شهرهای ایران این بار به خمینی‌شهر رسیده است. آن‌طور که دبیر پویش ملی نجات بافت‌های تاریخی ایران به «جهان‌صنعت» گفته قرار است خیابانی با عرض ۱۶ متر در قلب بافت تاریخی خمینی‌شهر کشیده شود؛ خیابانی که ایجاد آن بدون تخریب بافت تاریخی شهر ممکن نیست.
گفته می‌شود فشارهای یکی از نمایندگان مجلس باعث شده عزت‌الله ضرغامی وزیر میراث فرهنگی و معاون او علی دارابی تن به این خیابان‌کشی غیر‌اصولی در بافت تاریخی خمینی‌شهر بدهند.
باتوجه به روند فعلی شمارش معکوس برای ایجاد خیابان موسوم به «بخشداری» در بافت خمینی‌شهر آغاز شده است. این در حالی است که جدای از تکلیف قانونی وزارت میراث فرهنگی در جهت حفاظت از بافت‌های تاریخی، مطابق مصوبات شورای‌عالی شهرسازی و معماری کشور، هرگونه تعریض و تخریب در بافت تاریخی شهرها ممنوع است.
مهر تایید وزارت میراث فرهنگی برای این خیابان‌کشی، اما دوستداران میراث فرهنگی کشور را برآشفته است و موجب شکل‌گیری کارزاری مردمی از سوی دوستداران میراث فرهنگی و مردم شده است.
در متن منتشر‌شده در این کارزار خطاب به عزت‌الله ضرغامی وزیر میراث فرهنگی گفته شده «بر خیلی‌ها واضح است که کدام جرثومه فساد و کدام افراد کژفهم شما و همکارانتان را برای اخذ این مجوز تحت فشار گذاشته‌‌اند. اما آیا بهتر نبود به جای تسلیم در برابر خواسته‌های نامشروع و غیرقانونی آنها به نهادهای نظارتی شکایت می‌کردید؟»
اگرچه تاکنون وزارت میراث فرهنگی و شخص ضرغامی به این مساله واکنشی نشان نداده‌اند، اما کارزار درخواست توقف احداث خیابان بخشداری در بافت تاریخی خمینی‌شهر اصفهان در کمتر از یک هفته بیش از ۱۲۰۰ امضا گرفته است و دوستداران میراث فرهنگی تلاش خود را برای نجات تاریخ خمینی‌شهر آغاز کرده‌اند.
اهمیت بافت خمینی‌شهر و ماجرای خیابان‌کشی
داستان خیابان‌کشی در بافت تاریخی خمینی‌شهر فراز و فرودهای بسیاری داشته و به تعبیری داستان مثنوی هفتاد من است.
محمدمهدی کلانتری دبیر پویش ملی نجات بافت‌های تاریخی ایران درخصوص اهمیت بافت تاریخی خمینی‌شهر و ماجرای خیابان‌کشی در آن به «جهان‌صنعت» گفت: خمینی‌شهر که نام سابق آن همایون‌شهر بوده متشکل از سه دهه تاریخی و ارزشمند بوده است که این ده‌ها در دوره پهلوی به یکدیگر می‌پیوندند و تبدیل به روستا و سپس تبدیل به شهر «همایون‌شهر» می‌شود و بعد از انقلاب نام «خمینی‌شهر» روی آن گذاشته می‌شود.
وی افزود: در واقع در خمینی‌شهر سه بافت تاریخی وجود دارد که مابین آن هم بافت میانی است که در دوره پهلوی اضافه شده است. در سال‌های گذشته چالش‌هایی در این بافت به وجود آمده که بزرگ‌ترین آنها مربوط به دو خیابان به نام‌های خیابان «مرکزی» و خیابان «شهدای خوزان» بوده که متاسفانه در بافت اصلی و با حجم تخریب بسیار بالا کشیده شدند.
دبیر پویش ملی نجات بافت‌های تاریخی ایران ادامه داد: در مرحله بعد ایجاد خیابان دیگری به نام خیابان «بخشداری» مطرح شد که قرار است این خیابان در یکی از هسته‌های اصلی بافت(تاریخی) خمینی‌شهر ایجاد شود. مدیریت شهری و یک نماینده مجلس به دنبال ایجاد خیابان بخشداری هستند و میراث فرهنگی(تا پیش از این) با این قضیه مخالف بوده است. وی افزود: «محمدتقی نقدعلی» نماینده مردم خمینی‌شهر در مجلس، سال گذشته طرح سوال و استیضاح ضرغامی را مطرح کرد. گفته می‌شود در جلسه کمیسیون فرهنگی که نمایندگان ضرغامی را برای ارائه توضیحات خواسته بودند این موضوع (از سوی نماینده خمینی‌شهر) مطرح می‌شود که اگر با کشیدن خیابان بخشداری موافقت نشود تا پای استیضاح پیش آمده و امضایم را برنمی‌دارم. همان روز و با خروج ضرغامی از مجلس، معاون امور مجلس ضرغامی نامه‌ای زده و اعلام می‌کند که مقام وزارت میراث فرهنگی با کشیدن خیابان با عرض ۲۰متر موافقت کرده‌اند. درست در همین زمان پرونده خمینی‌شهر را در پویش ملی نجات بافت‌های تاریخی ایران راه‌اندازی کرده و نقشه منطقه را منتشر کردیم تا مشخص شود که هیچ الزامی برای کشیدن این خیابان به لحاظ ترافیکی یا نفوذپذیری وجود ندارد. توجه داشته باشید که در فاصله کمتر از ۵۰ متر از خیابان بخشداری یک خیابان وجود دارد و عملا نیازی به ایجاد خیابان جدید نیست.
دبیر پویش ملی نجات بافت‌های تاریخی ایران در پاسخ به این پرسش که علت این خیابان‌کشی جدید را چه می‌داند گفت: هیچ علتی به جز سوداگری نیست و به نظر می‌رسد می‌خواهند ارزش زمین‌های این محدوده که متعلق به برخی افراد است رشد کند، در واقع به نظر می‌رسد می‌خواهند از قسمت پشتی هم برای پاساژها و املاک تجاری این محدوده دسترسی ایجاد کنند وگرنه نیاز ترافیکی وجود ندارد و آنچه وجود دارد نیاز تجاری برخی افراد سوداگر است.
کلانتری افزود: در پی تلاش‌های فعالان میراث فرهنگی همزمان با موافقت «واحدی» در امور مجلس وزارت میراث فرهنگی، دارابی معاون میراث فرهنگی مخالفت کرده و قرار شد خیابان بخشداری صرفا بین ۴ تا ۱۲ متر به صورت متغیر تعریض شود، یعنی جایی که بنای تاریخی وجود داشته باشد تا ۴ متر و جایی که نباشد عرض خیابان نهایتا تا ۱۲ متر برسد. هفته گذشته احتمالا باتوجه به فشارهای همان نماینده مجلس، ابتدا «واحدی» از امور مجلس وزارتخانه نامه زده و با ۱۶ متر موافقت می‌شود. پس از این اداره میراث فرهنگی اصفهان خواستار تایید دارابی معاون میراث فرهنگی کشور می‌شود. در نهایت هم دارابی معاون میراث فرهنگی و هم داوری مدیرکل حفظ و احیا نامه زده و اعلام می‌کنند که میراث فرهنگی با عرض ۱۶ متر برای خیابان بخشداری خمینی‌شهر موافق است. این نامه به استان اصفهان رسیده و پس از آن هم به راه‌و‌شهرسازی اعلام شده که میراث فرهنگی با عرض ۱۶متر موافق است. باید توجه داشت که این نامه‌ها با فشارهای نماینده مجلس زده شده است. به سبب نزدیکی این خیابان به بازار حمایت بازاری‌ها هم (در خمینی‌شهر) وجود دارد و (گویا) نماینده مجلس به دنبال آن است که این مصوبه اجرایی شود تا به عنوان یک پیروزی در دستگاه انتخاباتی‌اش باشد و بتواند رای دوباره برای مجلس را بگیرد.
اعتراض به ضرغامی در قالب کارزار مردمی
در نامه اعتراضی که نویسندگان کارزار خواستار رسیدگی توقف خیابان‌کشی در بافت تاریخی خمینی‌شهر نوشته‌اند صراحتا از عزت‌الله ضرغامی انتقاد شده و با او اتمام حجت شده است.
در متن نامه منتشره از سوی این کارزار مردمی آمده: «جناب آقای ضرغامی! بدانید و بیندیشید که همه ما در پیشگاه خدای اشدّالمعاقبین و در نزد اولیا و ائمه خویش مسوولیم و در روزی که دیر نخواهد بود از آنچه بر عهده ما گذاشته شده سوال خواهد شد. بدانید که مسوولیت میراث فرهنگی و تاریخی این سرزمین در دست شما جز امانتی سنگین نیست و شما صاحب و مالک این میراث نیستید‌، بلکه باید نسبت به کرده خویش به مردم و آیندگانی که ما و شما را قضاوت خواهند کرد پاسخگو باشید! دیگر بر خیلی‌ها واضح است که کدام جرثومه فساد و کدام افراد کژفهم شما و همکاران‌تان را برای اخذ این مجوز تحت فشار گذاشته‌‌اند.
اما آیا بهتر نبود به جای تسلیم در برابر خواسته‌های نامشروع و غیرقانونی آنها به نهادهای نظارتی شکایت می‌کردید؟ یا بهتر نبود که با مقاومت بر سر انجام تکالیف قانونی خویش، در رسانه‌ها و در برابر مردم از فساد و قلدری یکی از نمایندگان پرده برمی‌داشتید؟ مگر نه این است که قوانین میراث فرهنگی و مصوبه اخیر شورای‌عالی حاصل زحمات کارشناسان وزارتخانه شما نیز بوده است؟ پس چگونه به خود اجازه می‌دهید که زحمات چندساله آنان را به راحتی بر باد داده و برای حفظ مقام و جایگاهی چندروزه چنین جفایی در حق میراث این مملکت روا دارید؟!»
نویسندگان این کارزار می‌افزایند: «به هر حال اینجانبان دوستداران میراث فرهنگی کشور بدین وسیله اعتراض شدید خود را به موافقت اخیر وزارتخانه میراث فرهنگی با احداث خیابان ۱۶ متری بخشداری در بافت فرهنگی و تاریخی خمینی‌شهر اعلام داشته و با استناد به قوانین موضوعه کشور خواستار آنیم که مجوز صادرشده فورا ابطال و اصلاح شود. ضمنا هشدار می‌دهیم در صورتی که وزارتخانه میراث فرهنگی در رویه متخلفانه خود تجدیدنظر نکرده و در‌صدد جبران برنیاید، حق شکایت در محاکم قضایی و نهادهای نظارتی برای کلیه دوستداران میراث فرهنگی کشور محفوظ خواهد بود و قاطعانه می‌گوییم که اینجانبان انشاءالله با توسل به حضرات معصومین (علیهم السلام) از هیچ کوششی در جهت احقاق حقوق مردم دریغ نخواهیم کرد و با تمام توان تا آخر این راه ایستاده‌ایم.»
الزام وزارت میراث فرهنگی بر حفظ بافت تاریخی
به موجب اساسنامه سازمان میراث فرهنگی، یکی از وظایف مهم این سازمان (وزارتخانه کنونی) حفاظت از بافت‌های فرهنگی و تاریخی و جلوگیری از هرگونه تخریب آنها است؛ وظیفه‌‌ای که به ویژه پس از ابلاغ سیاست‌های کلی شهرسازی توسط مقام معظم رهبری در سال ۱۳۸۹ که صراحتا بر احیای بافت‌های تاریخی تاکید کرده و بعد از قوانینی که پیرو آن در دهه اخیر به تصویب رسیده اهمیتی مضاعف یافته است.
براساس دستورالعمل‌ها و ضوابط مصوب شورای‌عالی شهرسازی و معماری، هر‌گونه مداخله کالبدی در محدوده‌های تاریخی- فرهنگی شهرها از جمله تخریب بناها و تعریض گذرها موجب از میان رفتن هویت و شواهد ناظر بر ارزش‌های تاریخی، اجتماعی، فرهنگی و کالبدی آنها می‌شود و بنابراین هرگونه تغییرات در نقش و عملکرد و عرض شبکه معابر و بازگشایی معبر جدید یا حذف معابر موجود در بافت‌های تاریخی مغایرت اساسی به حساب می‌آید.
عدول از این وظیفه بسیار مهم برای وزارتخانه میراث فرهنگی تخلف محسوب شده و به هیچ‌وجه پذیرفتنی نیست. آن‌طور که برخی فعالان میراث فرهنگی می‌گویند، اما بروز تخلف و تخریب بافت تاریخی خمینی‌شهر بارها و به بهانه‌های گوناگون روی داده و نمونه فجیع آن چیزی است که اتفاقا در فاصله همین سال‌ها در بافت این شهر به وقوع پیوسته و پیش چشم همگان است.
باتوجه به اهمیت بالای بافت تاریخی خمینی‌شهر و نیز با نظر به این مساله که ضرورت ترافیکی برای این خیابان‌کشی وجود ندارد، لازم است وزارت میراث فرهنگی و دولت محکم دربرابر فشارهای وارده ایستادگی کنند و با رد مجوز خیابان‌کشی اقدامی موثر برای حفظ بافت تاریخی این شهر کنند. روند فعلی و فشارهای وارده و به تبع آن موافقت معاونت میراث فرهنگی، اما بافت تاریخی خمینی‌شهر را به مخاطره انداخته است و هیچ بعید نیست با ادامه این روند این بافت ارزشمند بیش از پیش با خطر نابودی و از دست رفتن هویتش مواجه شود.