بازی با معیشت مردم

گروه بازرگانی- حدود یک ماه و نیم پیش بود که وزیر جهاد کشاورزی اعلام نرخ خرید تضمینی گندم را به هفته بعد موکول کرد؛ از آن هفته مورد نظر ایشان اکنون بیش از یک ماه می‌گذرد، اما هنوز خبری از اعلام نرخ خرید تضمینی گندم و تعیین‌تکلیف کشاورزان نیست. در این میان، حدود دو ماه از آغاز سال زراعی جدید می‌گذرد، اما هنوز قیمت خرید تضمینی محصولات کشاورزی به صورت رسمی اعلام نشده و کشاورزان همچنان چشم‌انتظارند تا ببینند که دولت چه قیمت‌هایی را برای محصولات کشاورزی خصوصا محصولات استراتژیک تعیین کرده است.
این انتظار چنان طولانی شده که به سر آمدن آن و به نتیجه رسیدنش بعید به نظر می‌رسد، زمانی که خرید تضمینی گندم اعلام نشود بازار سیاه گندم و جولان دلالان و قاچاق این محصول استراتژیک به کشورهای همسایه رخ می‌دهد و در این میان این مردم هستند که با کمبود و گرانی گندم باید به سختی روزگار بگذرانند و معیشت آنها تهدید می‌شود؛ در واقع تعلل وزارت جهاد کشاورزی بازی با معیشت مردم است!
بر اساس قانون شورای قیمت‌گذاری و اتخاذ سیاست‌های حمایتی محصولات اساسی کشاورزی، قیمت خرید تضمینی محصولات کشاورزی باید حداقل یک هفته پس از تعیین توسط وزیر جهاد کشاورزی اعلام شود. همچنین طبق قانون خرید تضمینی باید قیمت‌ محصولات اساسی قبل از آغاز سال زراعی جدید یعنی اول مهر ابلاغ‌ شود. این در حالی است که باوجود گذشت دو ماه از آغاز سال زراعی جدید هنوز قیمت‌ها مشخص نشده و کشاورزان همچنان چشم‌انتظار تعیین قیمت جدید هستند.
در حالی که نرخ خرید تضمینی گندم و سایر محصولات زراعی باید حداکثر تا پایان شهریور ماه اعلام می‌شد تا کشاورزان بتوانند برای تولید در سال جدید تصمیم بگیرند، عدم اعلام به موقع آن، باعث سرگردانی آنها و حتی تاخیر در کشت و در نهایت باعث کاهش تولید شده است.
بر اساس اعلام اعضای شورای قیمت‌گذاری محصولات کشاورزی، نرخ خرید تضمینی گندم برای سال زراعی جدید ۱۹۵۰۰ تومان اعلام شده است، اما این نرخ باید توسط وزیر جهاد کشاورزی قبل از شروع سال زراعی ابلاغ می‌شد که محقق نشد. در سال زراعی گذشته نرخ ۱۵۰۰۰ تومانی برای خرید تضمینی هر کیلوگرم گندم تعیین شده بود.
در حالی به پایان آبان رسیده‌ام که قیمت گندم در سال زراعی جدید اعلام نشده است. البته این موضوع فقط مخصوص این کالای استراتژیک نیست و نرخ دیگر محصولات کشاورزی مشمول قیمت‌گذاری نیز هنوز اعلام نشده است. در این میان، گندمکاران یک مشکل دیگر هم دارند؛ عدم پرداخت کامل مطالبات برای سال گذشته زراعی. آنهایی که ۳۲ محصول کشاورزی مشمول قیمت‌گذاری را کشت می‌کنند و حالا منتظر اعلام قیمت گندم و دیگر نرخ‌های خرید تضمینی هستند. در این شرایط برنامه‌ریزی برای کشت امسال با چالش‌هایی مواجه شده است.
این در حالی است که روزنامه «جهان‌صنعت» در گزارش‌های متعددی نسبت به تاخیر در اعلام نرخ خرید تضمینی گندم و تبعات آن برای امنیت غذایی کشور هشدار داده و جوابیه‌های متعددی نیز از وزارت‌های مختلف دریافت کرده است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد نرخ‌هایی که به عنوان خرید تضمینی گندم مشخص می‌شوند به ضرر گندمکاران بوده و به هیچ‌وجه منطقی نیست. به همین خاطر، بازار دلالان گندم رونق می‌گیرد، زیرا آنها با نرخ‌های بسیار بالاتر و حتی دوبرابر قیمت تعیین‌شده، گندم را مستقیما از کشاورزان خریداری می‌کنند. از طرف دیگر تولیدکنندگان نیز هیچ علاقه و رغبتی جهت فروش گندم به دولت را ندارند؛ بنابراین استراتژی خرید تضمینی گندم همواره با شکست مواجه شده است. این در حالی است که طبق داده‌های وزارت کشاورزی آمریکا، در سال زراعی ۲۰۲۴ – ۲۰۲۳ تولید گندم ایران به ۱۴ میلیون تن خواهد رسید؛ رقمی که نسبت به سال زراعی قبلی رشد را نشان می‌دهد، اما کماکان ۵/۱ میلیون تن گندم کمتر از سال ۲۰۲۰-۲۰۱۹ تولید شده است.
تاخیر در اعلام قیمت گندم و پرداخت مطالبات
امسال با تغییر وزیر جهاد کشاورزی تشکیل جلسه شورای قیمت‌گذاری محصولات اساسی با تاخیر زیاد انجام شد. ۲۲ شهریور شورا تشکیل جلسه داد و قیمت‌ها مشخص شد اما تا امروز این نرخ‌ها از سوی وزیر جهاد کشاورزی (رییس شورا) ابلاغ نشده است. شورای قیمت‌گذاری محصولات کشاورزی، اواخر شهریور امسال با بیش از ۵۰ روز تاخیر، نرخ خرید تضمینی این محصولات را تصویب کرد. دولت پس از آن یک هفته فرصت داشت قیمت‌های مصوب را تایید و رسانه‌ای کند اما با وجود اتمام این مهلت، هنوز خبری از اعلام آنها نیست.
در چنین شرایطی، برخی کشاورزان می‌گویند که نتوانسته‌اند برای سال زراعی جدید برنامه‌ریزی کنند. کشاورزان در برخی استان‌ها هنوز فرصت دارند، اما زمان برای آنها در حال از دست رفتن است. در حالی که قرار بود نرخ خرید تضمینی گندم مهر ماه ابلاغ شود اما این قیمت هنوز اعلام رسمی نشده است. به نظر می‌رسد نرخ برخی محصولات ممکن است سبب شود تا تولید برخی کالاها بیش از نیاز موجود باشد حال آنکه در محصولات دیگر کشور با کمبود مواجه شود. این چالش با اصلاح الگوی کشت و انجام درست کشت قراردادی قابل رفع است و فراهم نبودن زیرساخت‌ها برای برنامه‌های کلان مدیریتی در بخش کشاورزی باعث شده تا مشکلات از حلقه‌ای به حلقه دیگر تسری پیدا کند.
ضرورت اتخاذ بودجه برای کاهش وابستگی
قاسم پیشه‌ور رییس اتاق اصناف کشاورزی درخصوص تبعات تاخیر در اعلام قیمت‌های خرید تضمینی برای بخش کشاورزی و کشاورزان گفت: در برنامه ششم و هفتم توسعه به خوداتکایی در محصولات تولید داخل مانند گندم، جو و برنج تاکید شده است. دولت باید بودجه‌ ویژه‌ای برای این محصولات استراتژیک در نظر بگیرد تا وابستگی ما به کشورهای دیگر کم شود.
وی ادامه داد: ممکن است در برخی کشورها به دلیل شرایط اقلیمی مناسب یعنی بارندگی کافی و هزینه پایین کاشت، داشت و برداشت هزینه تولید پایین باشد، اما اقلیم کشور ما با بارندگی کم به گونه‌ای است که هزینه تولید در مقایسه با سایر کشورها بالاتر می‌شود تا پایداری امنیت غذایی داشته‌ باشیم.
رییس اتاق اصناف کشاورزی با بیان اینکه از شورای قیمت‌گذاری انتظار داریم هر چه سریع‌تر قیمت‌های خرید تضمینی محصولات کشاورزی را اعلام کنند، گفت: زیرا کشاورز با توجه به قیمت محصول کشت را انجام می‌دهد تا بتواند زندگی خود را با فروش محصول بچرخاند.
وی در ادامه گفت: در گندم، کلزا، دانه‌های روغنی و برنج به کشت قراردادی نیاز داریم. موضوع مهم در کشت قراردادی قیمت است. وقتی قیمت مشخص نباشد کشاورز محصولات اساسی کشت نمی‌کند و به سراغ کشت‌هایی مانند صیفی‌جات و سبزیجات می‌رود که سود بیشتری داشته باشد و این منجر به کاهش ۳۰ درصدی افت تولید خواهد شد.
پیشه‌ور اضافه کرد: اگر قیمت تعیین‌شده برای خرید محصولات کشاورزی پایین باشد به جای اینکه مثلا گندم صرف آرد و نان شود صرف خوراک دام و طیور می‌شود یا به طور کلی صرف قاچاق می‌شود. ضمن اینکه اگر قیمت تعیین‌شده مناسب نباشد، کشاورزان محصولات خود را به دولت تحویل نمی‌دهند.
اما و اگرهای خرید تضمینی
پیش‌تر یک منبع آگاه در وزارت جهاد کشاورزی به فارس گفته بود:‌ چکش‌کاری روی قیمت گندم انجام می‌شود، بخش خصوصی روی کیلویی ۲۵ هزار تومان تاکید دارد و معتقدند که کمتر از آن برای تولید‌کننده به‌صرفه نخواهد بود. در مقابل سازمان برنامه و بودجه کشور که مسوول پرداخت پول‌های خرید تضمینی است مقاومت دارد و روی قیمت‌های پایین‌تر نظر دارد. به گفته این منبع آگاه، قیمت روی کیلویی ۲۳ هزار تومان اگر تصویب شود برای تولید‌کننده گندم بهتر خواهد بود.
امسال دولت بیش از ۱۵۵ هزار میلیارد تومان برای نرخ خرید تضمینی گندم باید پرداخت کند که تاکنون ۶۰ درصد آن را پرداخت کرده است. در صورتی که نرخ خرید تضمینی گندم برای سال آینده ۲۳ هزار تومان تعیین شود و با فرض اینکه کشور سال آینده هم همین میزان گندم تولید کند باید ۲۴۰ هزار میلیارد تومان برای خرید گندم بپردازد.
در این میان کارشناسان معتقدند راهکار این است طبق آنچه که قانون بهره‌وری کشاورزی تکلیف کرده وزارت جهاد کشاورزی قیمت تضمینی را به جای خرید تضمینی اجرا کند، روش این‌طور است که شورای قیمت‌گذاری نرخی را تعیین می‌کند اما کشاورز مجاز است به قیمت بالاتر هم بفروشد و اگر نتوانست بفروشد به همان قیمت تعیین‌شده دولت از آنها خریداری کند. این روش باعث می‌شود بار مالی از دوش دولت برداشته شود و کشاورز هم احتمالا به سود بیشتری برسد.
تولید گندم ایران ۵/۱ میلیون تن کمتر از سقف ۵ ساله
این در حالی است که طبق داده‌های وزارت کشاورزی آمریکا، در سال زراعی ۲۰۲۴ – ۲۰۲۳ تولید گندم ایران به ۱۴ میلیون تن خواهد رسید؛ رقمی که نسبت به سال زراعی قبلی رشد را نشان می‌دهد، اما کماکان ۵/۱ میلیون تن گندم کمتر از سال ۲۰۲۰-۲۰۱۹ تولید شده است. براساس داده‌های وزارت کشاورزی ایران هم‌اکنون میزان تولید گندم به رقم ۵/۱۳ میلیون تن رسیده است. براساس اعلام وزارت جهاد کشاورزی در سال زراعی جاری یعنی سال‌ زراعی ۱۴۰۳-۱۴۰۲ میزان تولید گندم ایران به ۱۴ میلیون تن خواهد رسید؛ رقمی که باتوجه به میزان تولید سال زراعی قبل می‌توان به تحقق آن امیدوار بود. در سال زراعی سال‌های ۱۴۰۲-۱۴۰۱ باتوجه به حمایت‌های دولت و شرایط مساعد آب و هوایی تولید به رقم ۵/۱۳ میلیون تن رسید.
رقمی که با داده‌های وزارت کشاورزی آمریکا مشابه است. وزارت کشاورزی آمریکا در گزارشی درخصوص وضعیت تولید غلات جهان اعلام کرد ایران در سال‌ زراعی ۲۰۲۳-۲۰۲۲ رقمی برابر ۲/۱۳ میلیون تن گندم تولید کرده است و در سال زراعی ۲۰۲۳-۲۰۲۴ تولیدش به رقم ۱۴ میلیون تن خواهد رسید که سهمی کمتر از ۸/۱ درصد از تولید جهانی دارد. البته هنوز میزان تولید ایران به سال‌های ۲۰۲۱- ۲۰۲۰ و ۲۰۲۰-۲۰۱۹ نرسیده است. به طوری که اکنون نسبت به سال ۲۰۲۰-۲۰۱۹، افتی بیش از ۵/۱ میلیون تنی در تولید گندم را تجربه می‌کنیم.
بر اساس داده‌های وزارت کشاورزی آمریکا، در میان کشورهای بزرگ تولیدکننده گندم رتبه ۱۳ از آن ایران است. پس از ایران، قزاقستان، برزیل و مصر قرار دارند. برمبنای داده‌های موجود، چین بزرگ‌ترین تولیدکننده گندم دنیا در سال
۲۰۲۴-۲۰۲۳ بوده است. در این مقطع چین ۱۳۷ میلیون تن گندم تولید خواهد کرد که این رقم نسبت به سال قبل میلادی حدود ۷۰۰ هزار تن کاهش دارد. در این مقطع زمانی میزان تولید اتحادیه اروپا با بیش از ۱۳۴ میلیون تن و هند با ۱۱۰ میلیون تن گزارش شده که نشان از جایگاه دوم و سوم آنها دارد. براساس این گزارش روسیه توانسته موقعیت خود را به عنوان چهارمین تولیدکننده بزرگ گندم جهان در سال ۲۰۲۳ حفظ کند. آمریکا، کانادا، پاکستان، استرالیا، اوکراین، ترکیه، آرژانتین و انگلیس به ترتیب در رتبه‌های پنجم تا دوازدهم هستند.