بازگشت به الگوی بازار آزاد چاره‌ساز است؟

گروه انرژی- ناترازی از بنزین به سایر فرآورده‌ها هم گسترش یافته است. به نظر می‌رسد به جز نفت‌کوره که خواهان چندانی ندارد، سایر فرآورده‌های نفتی از جمله گازوئیل هم با ناترازی روبه‌روست و هر روز هم بر شدت ناترازی‌ها افزوده می‌شود.
فاصله زیاد قیمت بین ایران و کشورهای همسایه، قاچاق فرآورده‌ها را پرسود کرده است، ولو به قیمت از دست دادن جان. هستند کسانی که رنج و ریسک قاچاق را به جان می‌خرند و این فرآورده‌ها را قاچاق می‌کنند. در مقابل اما مرزهای فراخ و نیروهای مرزبانی کم، قدرت مانور مقابله با قاچاق را به شدت کم کرده است. هرچقدر قیمت‌های جهانی با قیمت داخل شکاف بیشتری پیدا می‌کند، به همان نسبت تقاضا برای قاچاق فرآورده‌ها بیشتر می‌شود.
هاشم اورعی، استاد دانشگاه صنعتی‌شریف درباره راهکارهای عبور از ناترازی بنزین به ایلنا گفته است: «‌در حال حاضر مصرف روزانه بنزین به ۱۲۷‌میلیون لیتر و گازوئیل به ۱۱۰‌میلیون لیتر در روز رسیده است؛ به‌عبارت دیگر هرروز هم مصرف بنزین و گازوئیل بیشتر می‌شود و از سوی دیگر نمی‌توان انتظار داشت که تولید افزایش قابل‌توجهی داشته باشد این یعنی هر روز مساله حادتر می‌شود.»
وی با بیان اینکه در بودجه امسال پیش‌بینی شده که ۶‌میلیارد دلار برای واردات بنزین کنار بگذاریم، اضافه می‌کند: اگر با این فرمان جلو برویم ۳ تا ۴سال آینده تمام درآمد نفتی کشور را باید صرف واردات سوخت مایع کنیم و این در حالی است که ما کشوری هستیم که همه‌چیز به درآمدهای نفتی بستگی دارد. اکنون سوال این است که اگر قرار باشد همه این درآمد صرف واردات فرآورده‌های نفتی شود، چگونه می‌توانیم بقیه هزینه‌های کشور را تامین کنیم؟
ابربحران بنزین
استاد دانشگاه صنعتی‌شریف با بیان اینکه ماجرای بنزین در حال تبدیل به یک ابربحران و گره کور است و کاری هم نمی‌توان کرد، گفت: اکنون کنترل میزان مصرف سوخت خودروها را رها کرده‌ایم، از یک طرف مرزها را می‌بندیم و اجازه نمی‌دهیم صنعت خودرو مجبور به رقابت با نمونه مشابه خارجی شود و از سوی دیگر دائم هم فراخوان ثبت‌نام خرید خودرو منتشر می‌شود؛ یعنی به همان میزان که خودرو روانه بازار می‌کنیم به همان میزان هم فاصله خودروهای داخل با فناوری‌های روز دنیا بیشتر می‌شود.
وی بیان داشت: متوسط مصرف سوخت خودروهای ایران تقریبا دوبرابر دنیاست و این قابل قبول نیست، در حالی که اگر فرض کنیم یک‌شبه خودروهای ما استاندارد دنیا شوند، مصرف نصف می‌شود.
به گفته اورعی، در حال حاضر قیمت گازوئیل در افغانستان ۵۱‌هزار تومان و در ایران ۳۰۰‌تومان است، این رویه یعنی اینکه اجازه می‌دهیم قاچاق ادامه پیدا کند تا جایی که روزانه ۲۰ تا ۴۰‌میلیون لیتر سوخت از کشور قاچاق می‌شود. استاد دانشگاه صنعتی‌شریف با اشاره به راهکارها برای عبور از وضع موجود گفت: اگر دولت بنا ندارد بنزین را خصوصی‌سازی کند حداقل اجازه دهد به صورت موازی اشخاص و بخش خصوصی وارد شوند و بنزین را با قیمت بالا وارد و با نرخ بالاتر و خدمات بهتر توزیع کنند، چه بسا عده‌ای حاضرند بنزین را با نرخ بالاتر حتی لیتری تا ۱۰‌هزار تومان و کیفیت بهتر خریداری کنند، کمااینکه اکنون برخی اشخاص از خودروهای سوخت‌رسان سیار بنزین مورد نیاز خود را تامین می‌کنند؛ یعنی بیشتر از قیمت بنزینی که در جایگاه‌های دولتی دریافت می‌کنند حق‌الزحمه پرداخت می‌کنند.
وی اظهار داشت: ما اصرار داریم همه چیز تمام و کمال دست دولت باشد اما اگر دولت کنار برود و قیمت به سمت آزاد شدن برود، اوضاع به روال بهبود را طی خواهد کرد. نمی‌توانیم صنعت خودروسازی را رها کنیم و انتظار داشته باشیم مصرف خودبه‌خود کاهش یابد، این روند افزایشی است و بدون شک ماجرای بنزین روز‌به‌روز بدتر می‌شود. واقعا باید به سمت این برویم که خودروسازان را مجبور کنیم کیفیت را افزایش دهند و این بدون رقابت با نمونه خارجی غیرممکن است، با این فرمان جلو برویم هرروز معضل بنزین حادتر می‌شود.
بازگشت به الگوی بازار آزاد
این کارشناس حوزه انرژی با بیان اینکه قیمت بنزین ایران با کشورهای همسایه هیچ‌گونه همخوانی ندارد، گفت: باید به اقتصاد آزاد اعتقاد پیدا کنیم و این از بدیهیات است و غیر از این راهی نداریم.
وی با بیان اینکه اکنون تمام تمرکز ما روی تولید بوده که غیرعملی است، تصریح کرد: اکنون بخشی از بنزین را با کاهش کیفیت و بخشی را با توقف تولید دیگر فرآورده‌ها و تولید بیشتر بنزین تامین می‌کنیم و این اشکال دارد چون در واقع درآمد ارزی را کاهش می‌دهیم، علاوه‌بر این بیش از ۳‌ماه است که بنزین سوپر در پمپ‌بنزین‌ها موجود نیست و این بدان معناست که کیفیت را پایین می‌آوریم. حتی اگر شرایط هم وجود داشت که تولید را افزایش دهیم باید تمرکز را از تولید به سمت مصرف ببریم تا بتوانیم بنزین را به سمت مسیر درست هدایت کنیم.
عباس کاظمی، مدیرعامل پیشین شرکت پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی هم در این رابطه می‌گوید: هر کاری هم انجام دهیم اما مصرف را کنترل نکنیم ناترازی بیشتر می‌شود، زیرا پالایشگاه پول نیاز دارد و فعلا امکان تامین اعتبار نداریم و این عاقلانه نیست که از اعتبارات ملی پول برداشت کنیم که پالایشگاه بسازیم و مصرف را افزایش دهیم.
وی با ابراز امیدواری از اینکه دولت چهاردهم به نکات کارشناسی در حوزه سوخت کشور توجه کند تا مصرف را کنترل کند، گفت: در حالی که اقتصاد ضعیفی داریم، معادل ۷‌میلیون بشکه نفت خام انرژی مصرف می‌کنیم که رقم بالایی است. از طرفی هم اوضاع بنزین نامناسب است، به‌طوری که اکنون ۱۰پالایشگاه موجود در کشور ۹۶‌میلیون لیتر در روز بنزین تولید می‌کنند و مابقی از امتزاج نفتا، پیرولیز و ریفرمیت پتروشیمی تامین می‌شود که به لحاظ زیست‌محیطی بر سر تولید این نوع سوخت حرف است.