28 - 04 - 2021
بازخوانی نقشه راه روسیه از رهگذر «ظریف گیت»
دکتر صلاحالدین هرسنی*
جدای از درست بودن یا نبودن اظهارات ظریف در آن فایل صوتی و همچنین انتشار آن در شرایط فعلی، لطف بزرگی که انتشار این فایل داشت آن است که نشان داد سیاست خارجی روسیه با ایران تا چه میزان ابزارگرایانه، منفعتطلبانه و فرصتطلبانه بوده است. حالا و در شرایط حاضر انتشار این فایل باید به ما بفهماند که سیاست نگاه به شرق ما در روابط خارجی تا چه میزان اشتباه و به زیان ما بوده و لاجرم ضرورت دارد که بخواهیم در روابط خود با مسکو
تجدیدنظر کنیم.
قطعا هر گونه تجدیدنظر در سیاست خارجی با روسیه در سرشت و سازوکارهای تعریفشده منحصر در سیاست خارجی روسیه ریشه دارد. آنگونه که مشخص و معلوم است، گفتمان حاکم بر سیاست خارجی روسیه، یک گفتمان ملیگرای قدرت و منافعمحور است و اساسا دوستیها و دشمنیها در چنین گفتمانی پایدار و دائمی نیست. همین ناپایداری در گفتمان سیاست خارجی روسیه سبب شده که جایگاه خود را به خوبی در مناسبات آنارشیک نظام بینالملل تعریف و مهندسی کند و برای نقشیابیهای خود در رقم زدن مناسبات قدرت، تلاش کند. ورود به جنگ سوریه یک نمونه از نقشیابیهای قدرتگرا و منافعمحور روسیه به زعامت ولادیمیر پوتین است. آنگونه که از فایل صوتی منتشر شده دکتر ظریف نیز پیداست، فشار روسیه سبب شد که سیاست میدانی بر اخلاق راهبردی و دیپلماتیک ظریف غلبه کند و دیپلماسی قربانی منازعه و جنگ شود. به این ترتیب و با توجه به در دست گرفتن جبهه هوایی در کارزار سوریه، میتوان نتیجه گرفت که چنین ورودی برای بقای بشار اسد و جنگ با داعش و نابودی آن نبود و فقط برای آن بود که بخواهد به موازات حضور واشنگتن در منطقه غرب آسیا، در منطقه ورود و جایگاهی دست و پا کند که لااقل جنگ سرد در هزاره سوم را همانند جنگ سرد گذشته در پایان قرن بیست نبازد. بنابراین بحران سوریه پاسخی به این نیاز روسیه بود و همین بحران سبب شد که روسیه در جنوب شرق لاذقیه پایگاه هوایی داشته باشد. از یاد نبریم که روسیه برای به دست آوردن چنین پایگاهی و انجام عملیات نظامی در سوریه از مبدائی چون پایگاه شکاری نوژه در همدان استفاده کرد.
در قضیه برجام نیز رفتارهای روسیه برای ما هزینهزا بوده و همگرایی پاندولی آن بیش از آنکه متوجه منافع ما در برجام باشد، بیشتر ناظر بر تامین منافع خود بوده است. اینکه چرا سرگئی لاوروف در پایان جلسه برای گرفتن عکس با اعضای ۱+۵ حاضر نشد و یا حضورش با تعلل بوده، دلیلی بر این ادعاست. حتی مسکو چند بار در صدور قطعنامه علیه ما همصدا با واشنگتن شد، ضمن آنکه رفتارهای سینوسی روسیه از فردای خروج واشنگتن از برجام امیدهای ما را در احیای برجام پیچیده و غامض کرده است. در نشستهای اخیر وین نیز مسکو بیمیل نیست که بخواهیم به خاطر همگرایی و ائتلافش در سوریه، منافع تلآویو را در نظر بگیریم و حتی حاضر است منافع تلآویو را نیز در نشستهای اخیر وین بر ما تحمیل کند.
اما عجیبترین رفتار سوریه در ارتباط با ایران مربوط به همگرایی پوتین با تلآویو در سوریه است. روسیه هیچگاه حاضر نبود عاملی بازدارنده برای حملات تلآویو به مواضع سپاه قدس در جنوب سوریه باشد و سکوت و انفعال را بر هر رفتار پراگماتیکی و عملگرایی ترجیح داد. حتی روسیه با همگرایی با تلآویو راضی شد خروجی تدریجی تهران از مناسبات سوریه را فراهم کند. غمانگیز و تراژیکتر از همه آن که رضایت داده است تهران از نشستهای سهگانه سوچی، آستانه حذف شود و جای آن را به دوحه دهد.در واقع بازخوانی نقشه راه سیاست خارجی روسیه با ایران آنقدر برای ما روشن و البته پرهزینه بوده که اگر فایل صوتی ظریف هم منتشر نمیشد، این امکان وجود داشت تا متوجه شویم که استراتژی نگاه به شرق به ویژه ارتباط با روسیه همیشه به زیان ما بوده است. در واقع چه روسیه و چه چین از ارتباط و نزدیکی ما به غرب هراس دارند، زیرا ارتباط ما با غرب به زیان منافع آنهاست. تحت این شرایط نمیتوان با توجه به نگاه ابزارگرایانه آنها در روابط خارجی امیدوار بود و لازم است بخواهیم تجدیدنظری در این مناسبات بشود.
* کارشناس مسائل بینالملل
S.Harsani.k@gmail.com
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد