بازار صادرات قیر از دست می‌رود

مانع ایجاد شده پیش‌روی صادرات قیر ایران از مسیر ترکیه باعث از بین رفتن بخشی از بازار جهانی شرکت‌های قیرسازی شده است. این خبر را مسعود مؤذن عضو انجمن قیر ایران اعلام کرده است.
او در عین حال گفته که درباره مشکلات ایجاد شده در خصوص صادرات قیر ایران از مسیر ترکیه اخبار دقیقی ندارد و اضافه کرده است: نمی‌دانم که چه اتفاقی رخ داده، اما از نگاه تولیدکننده، تمام بازار شمال و شمال‌غرب کشور از دست حدود ۳۳ شرکت قیرساز در آذربایجان‌شرقی و غربی رفته است.
گزارش‌های رسمی نشان می‌دهد که ظرفیت تولید قیر ایران سالانه هفت میلیون تن است. بر این اساس بین کشور‌های تولید‌کننده وکیوم باتوم، رتبه ایران در آسیا بعد از چین، بحرین و کره‌جنوبی چهارم است. اما اگر از ظرفیت‌های ایجاد شده کشور به خوبی استفاده شود بعد از چین در رتبه دوم قرار می‌گیرد.
فعالان بازار قیر می‌گویند با توجه به وضعیت تحریم‌ها و کاهش بودجه عمرانی- حتی با وجود توزیع قیر رایگان- با این حال از ۱۰۰ درصد قیر تولیدی، تنها برای ۳۰ درصد تقاضای داخلی وجود دارد. اگرچه بازارهای صادراتی بسیاری برای قیر ایران وجود دارد، اما به دلیل تحریم‌ها این بازارها چندان قابل اتکا نبوده و پیش‌بینی شده که درآمد ارزی حاصل از صادرات قیر روند کاهشی خود را ادامه خواهد داد. موضوعی که مسعود موذن هم آن را تایید کرده است.
موذن به باشگاه خبرنگاران جوان گفته است: «طبق قانونی که در ترکیه به تصویب رسیده، وزارت تجارت این کشور، واردات قیر به ترکیه از همه کشور‌ها را ممنوع کرده، اما طبق یک بند که در همان قانون وجود دارد، یک کمیسیون با پیشنهاد وزارت تجارت ترکیه، می‌توانست استثنا هم قائل شود. بنابراین، این مساله نیاز به رایزنی‌های اقتصادی مسوولان با ترکیه‌ای‌ها دارد، اما اکنون می‌بینیم که صادرات قیر از عراق به ترکیه انجام می‌شود. برای ما جای سوال است که چرا از عراق باشد و از ایران نباشد؟ علاوه بر این، از ترانزیت قیر ایران به کشور‌هایی مانند یونان و گرجستان از مسیر ترکیه نیز جلوگیری شده است. مساله بعدی این است که بازار شرکت‌های حمل‌ونقل داخل از مسیر ترانزیت قیر نیز مختل شد، اما نکته جالب توجه این است که قیرسازان عراقی، از دو مسیر قیر خود را به ترکیه صادر می‌کنند؛ یکی از مسیر کردستان عراق و دیگری از مسیر ایران. این حمل‌ونقل قیر عراقی، با شبکه حمل‌ونقل عراق یا ترکیه انجام می‌شود، نه ایران؛ این در حالی است که شبکه حمل‌ونقل آنها، در داخل ایران از سوخت یارانه‌ای ما استفاده می‌کنند، یعنی حدود ۲۰۰ میلیون دلار صادرات قیر ایران به ترکیه بوده که تقریبا از اوایل دوره کرونا، این رقم از بین رفته است.»
آمارها چه می‌گویند
بررسی آمارهای صادراتی تا پایان سال ۲۰۱۸، حاکی از آن است که صادرات قیر ۵/۲ میلیون تن بوده که ارزآوری دو میلیارد دلاری برای کشور داشته است. صادرات قیر ایران در سال گذشته نیز رقمی حدود ۶۰۰ میلیون دلار بوده که از نظر حجمی و از نظر ارزش، کاهش شدید یافته است.
مهر امسال سخنگوی کمیسیون عمران مجلس شورای اسلامی اعلام کرد که به منظور جلوگیری از افزایش قیمت قیر مقرر شده تا صادرات قیر پس از تامین نیاز داخلی و مازاد بر مصرف کشور انجام شود، موضوعی که به مذاق تولیدکننده‌ها چندان خوش نیامد.
به طوری که بنا به گفته محمد زیدی رییس هیات مدیره انجمن قیرسازان آذربایجان شرقی، روند صادرات قیر ایران به ترکیه از اسفند ۱۳۹۸، با محدودیت مواجه شده است و این محدودیت تنها شامل صادرات قیر به ترکیه نیست و ترانزیت قیر از طریق خاک این کشور را نیز ممنوع کرده است و بنابراین صادرات قیر به گرجستان و قبرس را نیز تحت تاثیر قرار می‌‌دهد.
پالایشگاه‌های ایران حداقل ۳۰ درصد فرآورده سنگین تولید می‌کنند که می‌توانند تبدیل به نفت کوره یا قیر شوند. همچنین ایران با دارا بودن ذخایر غنی از قیر طبیعی در استان‌های غربی وضعیت قابل توجهی نسبت به کشورهای منطقه دارد.
اگرچه قیمت‌های کشف شده وکیوم باتوم در بورس کالا مبنای قیمتی است، اما سه دستگاه اجرایی شامل وزارت نفت، راه‌وشهرسازی و صنعت، معدن و تجارت همواره درباره قیر با هم اختلاف‌نظر داشته‌اند. به همین علت، قیمت‌گذاری قیر در ایران مبنای مشخصی ندارد، زیرا واحدهای قیرسازی بیش از یک دهه قبل از پالایشگاه جدا شدند و در قالب خصوصی‌سازی واگذار شدند. این جداسازی سبب شد تا سه دستگاه خود را متولی این صنعت بدانند.
خوراک واحدهای قیرسازی از وزارت نفت تامین می‌شود، تولید در وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و مصرف در وزارت راه، به نظر می‌رسد همه بازیگران این صحنه سردرگمند و این نقطه آغاز بی‌نظمی در این صنعت بوده است.
چشم‌انداز قیر
در حال حاضر قیر ایرانی اغلب در کشورهایی چون امارات و یا بحرین قیمت‌گذاری و دادوستد می‌شود. گزارش‌های غیررسمی نشان می‌دهد که بخش عمده‌ای از قیر ایران به امارات صادر می‌شود و از آنجا هم به کشورهای دیگر با برند امارات صادر می‌شود.
دو شرکت نفت پاسارگاد و نفت جی بزرگ‌ترین تولیدکنندگان قیر در ایران هستند. این دو شرکت مجموعا ۸۰ درصد بازار قیر را در اختیار دارند.
شرکت نفت جی با ظرفیت اسمی ۸/۱ میلیون تن و نفت پاسارگاد با ظرفیت اسمی ۳/۴ میلیون تن در سال عمده‌ترین تولیدکنندگان قیر در ایران محسوب می‌شوند. سایر شرکت‌های تولیدکننده قیر که حدود ۱۰۰ شرکت هستند، در زمینه بسته‌بندی و فروش قیر در ایران فعال هستند.
گزارش‌ها نشان می‌دهد که غرب آسیا و خاورمیانه با محوریت حوزه خلیج‌فارس هم‌اکنون در جهان به عنوان یکی از قطب‌های تولید و قیمت‌گذاری در بازار قیر مورد توجه قرار گرفته است.
بخش مهمی از مصرف قیر در کشور‌های شرق آسیا با محوریت چین است و همین سیگنال باعث شده تا قیمت‌های کشف‌شده در این حوزه در بازار چین مورد پذیرش بسیاری از کشور‌های جهانی قرار بگیرد.
نوسان قیمت قیر در بازار داخلی چین نیز خود یکی از دلایل مهم تغییر قیمت در بازارهای جهانی است تا جایی که در برخی از مکانیسم‌های قیمت‌گذاری جهان، نوسان بازار چین را به عنوان یک شاخص مهم مورد توجه قرار داده و آن را مخابره می‌کنند.