9 - 11 - 2024
بازارها پس از بازگشت ترامپ
دیبا حاجیها- دولت دونالد ترامپ پس از چهارسال با قدرتی بیشتر از دوره قبل به کاخ سفید بازگشته است. او در انتخابات اخیر بیش از 300رای الکترال کسب کرد و با فاصلهای قابلتوجه رقیب دموکرات خود را شکست داد. همچنین جمهوریخواهان تندرو که به او نزدیک هستند، اکثریت کرسیهای مجلس سنا و مجلس نمایندگان را نیز در دست گرفتهاند. این اتفاقات نشاندهنده افزایش قدرت و نفوذ ترامپ برای چهارسال آینده است. در دوران قبلی ریاستجمهوری ترامپ، بارها او را به دلیل اینکه یک تاجر است و نه سیاستمدار، مورد انتقاد قرار دادند اما اکنون با چهارسال تجربه در مقام ریاستجمهوری، ترامپ قدرت خود در ایالاتمتحده و عرصه جهانی را افزایش داده و با اطمینان بیشتری به امور اجرایی و سیاستگذاری مشغول خواهد شد. این نکته که بعد از این دوره دیگر در صحنه سیاست حضور نخواهد داشت، او را از نیاز به جلب نظر گروههای میانهرو و خاکستری معاف کرده است و این موضوع نگرانیهای بسیاری را در جهان نسبت به آیندهای که پیشرو داریم، افزایش داده است.
بازگشت ترامپ به کاخ سفید تاثیرات قابلتوجهی بر بازارهای مالی جهانی به همراه داشته است. پس از اعلام پیروزی ترامپ، در روز 16 آبان بازارهای مالی تغییرات مهمی را تجربه کردند. دلار آمریکا با افزایشی 6/1درصدی به بالاترین سطح خود در چهارماه اخیر رسید و ارزهای آسیایی نیز در برابر دلار آمریکا کاهش یافتند. در ایران نیز قیمت ارز، طلا و سکه به سرعت افزایش یافت. هرچند پس از چند ساعت این روند تعدیل شد اما مقایسه قیمتها در بازار ایران در روز پیروزی ترامپ در سال 2024 با روز اعلام پیروزی بایدن در سال2020 نشان میدهد که پیروزی ترامپ تاثیر روانی منفی بر بازارهای مالی ایران داشته است، درحالیکه چهارسال پیش، پیروزی بایدن منجر به کاهش شدید قیمت ارز و طلا در ایران شد.
ترامپ در دوره قبلی ریاستجمهوری خود شدیدترین تحریمها را علیه ایران اعمال کرد و این اقدامات به کاهش فروش نفت این کشور به کمتر از 500 هزار بشکه در روز در سالهای 1398 و 1399 انجامید. این کاهش صادرات، درآمد نفتی ایران را به شدت کاهش داد و موجب شد که فشارهای اقتصادی قابلتوجهی بر دوش مردم ایران وارد شود. طبقه متوسط و ضعیف جامعه بهویژه از این سیاستها متضرر شدند و با افزایش هزینههای زندگی و کاهش فرصتهای اقتصادی، شرایط سختتری را تجربه کردند. احتمال زیادی وجود دارد که ترامپ بار دیگر با همان رویکرد قبلی وارد کاخ سفید شود و سیاستهای سختگیرانه و محدودکنندهای را در قبال ایران دنبال کند. از طرفی، وضعیت خاورمیانه نیز در مقایسه با دوره قبلی ریاستجمهوری او آشفتهتر شده است و باید دید که آیا ترامپ به این آشفتگی دامن خواهد زد یا راهحلی متفاوت در پیش خواهد گرفت.
در دوران ریاستجمهوری قبلی ترامپ، باوجود اینکه یکی از پرتلاطمترین دورههای سیاست خارجی ایران رقم خورد، بورس تهران به طرز شگفتانگیزی شاهد بالاترین رشد تاریخی خود بود. این رشد به حدی چشمگیر بود که در مرداد 99، بورس تهران از نظر بازدهی دلاری در صدر بازارهای جهانی قرار گرفت و در بازههای زمانی یکساله، سهساله، پنجساله و دهساله، بهترین عملکرد را به ثبت رساند. عامل اصلی این رونق بورس در کنار تشویقهای دولتمردان برای جذب سرمایهگذاری مردمی به بازار سرمایه، به سیاستهای محدودکننده ترامپ در زمینه صادرات نفت ایران مربوط میشد. با خروج ترامپ از توافق هستهای و اعمال تحریمهای شدید، صادرات نفت ایران به شدت کاهش یافت و کشور با کسری بودجهای بیسابقه مواجه شد. این وضعیت همزمان با کاهش قیمت نفت در دوران شیوع کرونا، بحرانی اقتصادی را برای ایران به وجود آورد و دولت را مجبور به اتخاذ سیاستهای جدید کرد. یکی از این سیاستها، افزایش پایه پولی بود که بهدنبال خود کاهش نرخ سود بانکی و افت سود اسناد خزانه اسلامی را به همراه داشت. در این شرایط، بازارهای دارایی و به ویژه بورس، بهعنوان یک گزینه جذاب در شرایط تورمی مطرح شدند و از نیمه دوم سال 98 به بعد، بورس تهران توانست بخش عمدهای از نقدینگی سرگردان را به خود جذب کند و در نتیجه، بزرگترین حباب تاریخ بورس ایران با عبور میانگین نسبت قیمت به درآمد (P/E) از 20 مرتبه در تابستان 99 شکل گرفت.
با نزدیک شدن به زمان انتخابات2020 در آمریکا، این حباب به تدریج ترکید و پس از پیروزی دموکراتها در انتخابات، بورس تهران همچنان در رکود باقی ماند. طی چهارسال گذشته، تلاشهای بسیاری برای احیای برجام و رفع تحریمها از سوی دو طرف صورت گرفت اما این تلاشها نتیجهای نداشت و عملی نشد. با این حال، در این دوره تحول مهم دیگری نیز به وقوع پیوست و آن افزایش صادرات نفت ایران به چین بود. این صادرات که تا قبل از بروز تنشهای اخیر به رکورد بیسابقه 7/1 میلیون بشکه در روز رسید، تاثیر چشمگیری بر اقتصاد ایران و روندهای بازار داشت. این افزایش صادرات نهتنها به تسکین فشارهای اقتصادی ناشی از تحریمها کمک کرد، بلکه به ایران این امکان را داد تا با درآمدهای جدید، برخی از نیازهای مالی خود را تامین کند و از این طریق به رونق دوباره اقتصاد امیدوار باشد.
افزایش صادرات نفت به چین و درآمدهای حاصل از آن، به دولت ایران این فرصت را داد تا در مواجهه با بحرانهای اقتصادی، بخشی از نیازهای خود را تامین کند. این درآمدها کمک کرد تا کسری بودجه کاهش یابد و منابع مالی برای اجرای برخی پروژههای اقتصادی فراهم شود. علاوهبر این، بخشهایی از اقتصاد که بهدلیل تحریمها و کاهش صادرات نفت در فشار بودند، توانستند با اتکا به درآمدهای جدید اندکی بهبود یابند.
با این حال، بازگشت ترامپ به قدرت و احتمال اعمال تحریمهای سختتر و شدیدتر، نگرانیها را نسبت به ادامه این روند افزایش داده است. اگر دولت ترامپ با همان رویکرد گذشته وارد میدان شود، ممکن است روند صادرات نفت به چین نیز تحتتاثیر قرار گیرد و با چالشهای جدیدی مواجه شود. ازآنجاکه چین یکی از بزرگترین خریداران نفت ایران است، هرگونه محدودیت در این زمینه میتواند اثرات منفی زیادی بر اقتصاد ایران داشته باشد و مجددا کشور را با مشکلاتی نظیر کاهش درآمدهای نفتی، تورم و رکود اقتصادی مواجه کند.
در کنار مسائل اقتصادی، بازگشت ترامپ همچنین تاثیرات گستردهتری بر فضای ژئوپلیتیک خاورمیانه خواهد داشت. در دوره قبلی ریاستجمهوری او، سیاستهای ترامپ در قبال کشورهای منطقه از جمله ایران، عربستان، اسرائیل و سایر کشورهای حوزه خلیج فارس، باعث افزایش تنشها و بحرانهای منطقهای شد. بهویژه، سیاستهای ترامپ در زمینه عادیسازی روابط اسرائیل با برخی کشورهای عربی و همچنین تقابل با ایران، تنشهای بیسابقهای را به وجود آورد. با بازگشت او به قدرت، این احتمال وجود دارد که سیاستهای مشابهی از سوی دولت جدید او اتخاذ و منطقه خاورمیانه به عرصهای برای رقابت و درگیریهای بیشتر تبدیل شود.
این وضعیت برای ایران چالشهای جدی به همراه خواهد داشت چرا که هرگونه افزایش تنش و اعمال تحریمهای جدید میتواند به ایجاد بحرانهای سیاسی و اقتصادی بیشتری منجر شود. به همین دلیل، دولت ایران نیاز دارد در شرایط حساس کنونی، با برنامهریزی دقیق و هماهنگی بیشتر با شرکای بینالمللی خود، به ویژه کشورهای همسو مانند چین و روسیه، بهدنبال راهکارهایی برای کاهش اثرات تحریمها و تنشهای سیاسی باشد.
بازار سرمایه ایران نیز تحتتاثیر این تحولات ممکن است دچار نوسانات شدید شود. در دوران قبلی ریاستجمهوری ترامپ، باوجود تحریمها، بورس تهران به دلیل شرایط تورمی و سیاستهای اقتصادی داخلی به اوج خود رسید. اینبار نیز با توجه به بازگشت ترامپ و احتمالاتی که درباره افزایش دوباره تحریمها وجود دارد، ممکن است بورس تهران با رشد جدیدی همراه شود. در چنین شرایطی، سرمایهگذاران ممکن است به بورس به عنوان یک پناهگاه در برابر تورم و کاهش ارزش پول ملی روی آورند. البته این مساله به عواملی مانند سیاستهای اقتصادی دولت، کنترل نرخ سود بانکی و تعیین قیمت ارز نیمایی بستگی دارد که همگی میتوانند در جذب یا دفع سرمایهها به بورس نقش داشته باشند.
در نهایت، آینده اقتصاد و بازارهای مالی ایران بهشدت به سیاستهای داخلی و بینالمللی بستگی دارد. اگر دولت ایران بتواند در مواجهه با فشارهای جدید ناشی از بازگشت ترامپ و سیاستهای احتمالی او، با دقت و تدبیر عمل کند و سیاستهای مناسبی را اتخاذ نماید، میتوان امید داشت که بازارهای مالی ایران تا حدی از این تنشها مصون بمانند اما درصورتیکه سیاستهای اقتصادی داخلی همچنان به زیان شرکتها و صنایع کشور ادامه یابد، و تحریمها نیز شدت یابند، ممکن است اقتصاد ایران با چالشهای جدید و شدیدی مواجه شود.
این عوامل نشاندهنده پیچیدگی وضعیت اقتصادی ایران در دوران ترامپ است. در یک سو، تحریمها و محدودیتهای بینالمللی فشار زیادی بر اقتصاد وارد کردند و از سوی دیگر، رشد بورس و صادرات به چین توانستند به نوعی جبرانکننده این فشارها باشند. در نتیجه، این دوره را میتوان به عنوان یک نمونه از چالشهای متعدد و در عین حال فرصتهای جدید در نظر گرفت که ایران در عرصه اقتصادی با آنها مواجه شد.
سیاستهای داخلی، ترسناکتر از ترامپ!
هومن عمیدی، کارشناس ارشد بازار سرمایه، در مصاحبه با روزنامه جهان صنعت درباره تاثیرات پیروزی ترامپ و سیاستهای داخلی بر بازار سرمایه گفت: «پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات آمریکا عاملی تاثیرگذار بر بازار سرمایه ایران است. در دوره اول ریاستجمهوری ترامپ، ایران سیاست سرکوب نرخ ارز را دنبال میکرد و بانک مرکزی پیش از ریاستجمهوری ترامپ سیاست کنترل نرخ ارز را داشت، به همین دلیل قیمت ارز در آن زمان واقعی نبود. خروج ترامپ از برجام و اعمال تحریمها باعث شد صادرات نفتی ایران از حالت نقدی به تهاتری تغییر کند و این مساله کشور را با کمبود ارز مواجه کرد که این خود عاملی برای افزایش قیمت ارز بود.»
وی افزود: «با رشد قیمت ارز، نرخ ارز نیمایی نیز افزایش یافت و این مساله برای شرکتهای صادراتمحور فعال در بازار سرمایه به معنی افزایش درآمد بود. همین عامل باعث رشد بورس و تغییر ارزش جایگزینی شرکتها در سالهای ۱۳۹۸ تا ۱۳۹۹ شد. با اتمام دوران ریاستجمهوری ترامپ و انتخاب جو بایدن، وضعیت بازار سرمایه به جایی رسید که عملا جریان نقدینگی در بازار وجود نداشت. سرمایهگذاران در سال ۱۳۹۹ زیان قابلتوجهی متحمل شدند و اقدام به خارج کردن سرمایههای خود از بازار کردند، در نتیجه نقدینگی موجود در بازار روزبهروز کاهش یافت. به همین علت، باوجود رشد دلار در دوران بایدن، بازار نتوانست به ارزش دلاری پیشین خود برسد و رشد قیمت سهام مشاهده نشد. در این شرایط، فشارهای وارد بر صنایع از سوی دولت سیزدهم نیز مزید بر علت شد و حاشیه سود شرکتها را تخریب کرد. بهطور مثال، دولت سیزدهم در شرکتهای پالایشی بهای تمامشده بالایی را مدنظر قرار داد.»
عمیدی در ادامه گفت: «اقدامات دولت پیشین در شرکتهای خودرویی با قیمتگذاری دستوری منجر به زیان انباشته شد. نمونه دیگر این است که باوجود افزایش مصرف، دولت نیروگاهها را وادار به تولید بیشتر کرد اما هیچ افزایشی برای قیمت محصولات آنها در نظر نگرفت. اجبار بانکها به پرداخت وامهای تکلیفی با نرخهای دستوری نیز از دیگر اقداماتی بود که حاشیه سود بانکها را کاهش داد. به عبارتی، دولت سیزدهم بخشی از کسری بودجه خود را از شرکتهای بازار سرمایه تامین کرد. نرخ بهره بانکی که اکنون به حدود ۳۳درصد رسیده نیز عاملی دیگر بود که باعث کاهش حاشیه سود شرکتها شد. این سیاستها باعث شد رکود چهارسالهای که تاکنون ادامه دارد، دامنگیر بورس ایران شود.»
وی اضافه کرد: «درحالحاضر، ارزش دلاری شرکتهای بورسی در ایران به حدی کاهش یافته که شرکت آرامکو عربستان با سود حاصل از شش ماه فعالیت میتواند کل سهام موجود در بازار سرمایه ایران را خریداری کند. در نتیجه، سیاستهای اشتباه داخلی اثرات بسیار مخربتری نسبت به تصمیمات ترامپ داشته است. در دوره کنونی، شرایط بحرانیتر نیز شده است زیرا در دوره اول ترامپ، نرخ بهره و تورم بسیار کمتر از شرایط فعلی بود، اما اکنون هم نرخ بهره و هم تورم به شدت بالا است. در نتیجه، میتوان گفت بازنگری در مولفههای اصلی نظیر نرخ بهره، قیمتگذاری دستوری و کاهش فاصله بین دلار نیمایی و دلار آزاد، راهکار خروج بازار سرمایه ایران از شرایط کنونی است.»
اهمیت توجه به تجارب تاریخی
رضا کیانی، کارشناس ارشد بازار سرمایه، در گفتوگو با روزنامه جهان صنعت درباره انتخاب دونالد ترامپ بهعنوان رییسجمهور آمریکا گفت: «همانطورکه تجربه تاریخی نشان داده، ترامپ میتواند ابهامات بازار را افزایش دهد چرا که نسبت به هریس ثبات کمتری داشته و ریسکپذیری بیشتری دارد. از طرفی ادعا میکند که علاقهای به درگیری ندارد ولی از طرف دیگر، در گذشته اقدامات پرریسکی در رابطه با ایران انجام داده است. کشور ما در حال حاضر از نظر فضای ژئوپولیتیک و بینالمللی در شرایط پایداری نیست و ریسکهایی که به بازار تحمیل میشود، خارج از کنترل ما است. در عین حال، برخی اقدامات کلان اقتصادی که بر بازار سرمایه نیز اثر میگذارند، در اختیار سیاستگذاران اقتصادی است.»
وی افزود: «با توجه به اینکه برخی ریسکهای غیرقابل کنترل و سیستماتیک به بازار تحمیل میشود، لازم است سیاستگذاران تا حد ممکن ریسکهای داخلی را کاهش دهند. در غیر این صورت، سرمایهگذاران برای ورود و ماندن در بازار سرمایه با شرایط سختتری روبهرو خواهند شد. در شرایط فعلی و با انتخاب ترامپ، سیاستگذاران باید در تصمیمات کلان اقتصادی، مانند قوانین بودجه، مقررات مالیاتی و قیمتگذاریهای دستوری که موجب افزایش ریسک بازار سرمایه میشود، تجدیدنظر کنند. سیاستگذار باید با حمایت از بازار و کنترل ریسکهای قابل مدیریت، اثرات ریسکهای سیستماتیک را کاهش دهد.»
کیانی در ادامه گفت: «در صورتی که سیاستگذاران به درستی تصمیمگیری نکنند، شرایط بازار سرمایه قطعا دشوارتر خواهد شد. هماکنون برخی معافیتهای مالیاتی مربوط به بورس و سرمایهگذاران در معرض خطر قرار دارد که این امر به افزایش ریسک منجر میشود. لازم است سایه چنین خطراتی از روی بازار برداشته شده و به سرمایهگذاران اطمینان داده شود که دولت و سیاستگذاران حامی بازار هستند. در بحث قیمتگذاری محصولات و نهادهها، دولت باید از شرکتها حمایت کند تا مشکلات مربوط به جریان درآمدی، صادرات و واردات محصولات برطرف شود. عرضه خودرو در بورس کالا، نمونهای از تصمیماتی است که میتواند به تولیدکنندگان کمک کرده و جریان درآمدی شرکتهای خودروساز را بهبود بخشد. همچنین افزایش نرخ بهره بانکی به بازار سرمایه ضربه زده و موجب کاهش معاملات شده است. بنابراین در شرایطی که ریسکهای سیستماتیک بهخودیخود وجود دارند، سیاستها و ریسکهای قابل کنترل باید در راستای کاهش اثر ریسکهای غیرقابل کنترل باشند تا بازار بتواند از این دورههای دشوار عبور کند.»
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد