ایران پاتوق گردشگران فقیر

نادر نینوایی- نگاهی به نمودارها و آمار شورای جهانی سفر و گردشگری نشان می‌دهد که تعداد گردشگران ورودی به ایران از سال ۱۹۹۴ تا سال ۲۰۱۶ با شیبی ملایم در حال افزایش بوده است. از سال ۲۰۱۷ تا ۲۰۱۹ اما به دنبال شرایط مثبت ایجادشده و مشخص شدن نتایج امضای برجام و رفع نسبی تحریم‌ها، برای دوسال پیاپی میزان گردشگر ورودی به ایران با جهشی خیره‌کننده همراه بوده است و کشور توانسته در سال‌۲۰۱۹ رکوردی تاریخی ثبت کرده و بیش از ۹میلیون گردشگر ورودی جذب کند.
پس از این سال اما سریالی از عوامل بازدارنده از خروج آمریکا از برجام و تشدید تحریم‌ها گرفته تا شهادت سردار سلیمانی، ماجرای هواپیمای اوکراینی و در نهایت بروز همه‌گیری کرونا، باعث شده گردشگری ایران یک سقوط آزاد را تجربه کند و نهایتا در سال ۲۰۲۰ آمار گردشگر ورودی به کشور به حدود یک‌میلیون نفر برسد.
برای آنکه تصویر دقیق‌تری از سقوط آزاد گردشگری ورودی به ایران در این مقطع داشته باشید باید به آمار سازمان جهانی گردشگری نگاه کنید. براساس اعلام این سازمان در سال ۲۰۱۹ شاخص گردشگری ایران روی عدد 107/9 بوده است اما در سال ۲۰۲۰ این عدد با کاهش شدید به 550/1 نزول پیدا کرده و در سال ۲۰۲۱ هم با کاهشی دیگر به عدد ۸۵۵ رسیده است.
در نهایت با از میان رفتن همه‌گیری کرونا از یک‌سو و جایگزین شدن بایدن دموکرات به جای ترامپ جمهوریخواه و تغییر سیاست‌های آمریکا در قبال ایران از سوی دیگر، وضعیت گردشگری ورودی تا حدودی بهتر شد. با وجود این، هنوز هم تا دستیابی به رکورد جذب ۹‌میلیون گردشگر ورودی فاصله زیادی داریم.
گردشگرانی که فقط آمار را بالا می‌برند
درخصوص تغییر و تحولات روی داده در زمینه گردشگری ورودی به ایران نیز باید به یک نکته دیگر هم توجه داشت و آن اینکه در دوره دولت حسن روحانی تمرکز دولت بر جذب گردشگران اروپایی و غربی بود اما در دولت شهید رییسی تمرکز روی جذب گردشگران از کشورهای همسایه مانند چین و روسیه بوده است.
درواقع گردشگران غربی که عموما به ولخرجی و هزینه‌کرد بالا شهره بوده‌اند در دولت سیزدهم جای خود را به گردشگران عراقی، افغانستانی و چینی داده‌اند که با توجه به وضعیت اقتصادی‌شان امکان هزینه‌کرد کمتری دارند.
براساس برآوردهای انجام‌شده، گردشگران عراقی و افغانستانی حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰‌دلار و گردشگران اروپایی چیزی حدود ۱۲۰۰‌دلار در ایران هزینه می‌کنند و همین موضوع نشان می‌دهد که لزوما بهبود آمار کمی در زمینه تعداد گردشگران ورودی به معنای آورده اقتصادی بیشتر برای کشور نیست.
دولت به گردشگران خارجی از جیب مردم یارانه می‌دهد
غلام‌حیدر ابراهیم‌بای‌سلامی استاد دانشگاه، نماینده پیشین مجلس و فعال صنعت گردشگری در گفت‌وگویی که اخیراً با رسانه «سفر امروز» داشته بیان کرده که مهم‌ترین مشکل گردشگری ورودی به ایران این است که گردشگران خارجی که به کشورمان می‌آیند بیشتر مردم فقیر کشورهای همسایه هستند یا به عبارت دیگر گردشگرانی که از وضع اقتصادی مناسبی برخوردارند، به ایران سفر نمی‌کنند.
وی معتقد است: متاسفانه مسائل سیاسی باعث شده است که حتی اگر رایگان تورهای گردشگری را برای سفر به ایران تعریف کنیم، باز هم بیشتر مردمی که وضعیت اقتصادی مناسبی دارند، تمایلی به سفر به ایران نشان نخواهند داد.
به تعبیر این نماینده پیشین مجلس، درواقع سیاست‌های اشتباه و گسترش ایران‌هراسی موجب شده است که سفر به ایران در اولویت مردم متمکن دنیا نباشد و کاهش ارزش پول ملی ایران نیز سبب شده تا فقرای کشورهای همسایه برای استراحت، تفریح، زیارت و هر آنچه که در یک مقصد ارزان تعریف می‌شود، به ایران سفر کنند.
ابراهیم‌بای‌سلامی معتقد است که در این شرایط، ایران در گردشگری ورودی با توجه به کاهش ارزش پول ملی از بودجه عمومی و مردم، به گردشگران خارجی به صورت غیر‌مستقیم یارانه می‌دهد.
عقب‌ماندگی از اهداف چشم‌انداز
آخرین آمار رسمی اعلام شده درخصوص درآمدهای ایران از محل گردشگران ورودی، مربوط به سال ۱۴۰۱ است که به گفته علی‌اصغر شالبافیان، معاون گردشگری کشور، در این سال ایران 2/6‌میلیارد‌دلار از جذب گردشگر ورودی درآمد کسب کرده است و البته که این میزان فاصله بسیار زیادی با هدف تعیین‌شده در سند چشم‌انداز دارد.
طبق هدف‌گذاری سند چشم‌انداز ۲۰ساله گردشگری که دی‌ماه سال ۱۳۸۳ تصویب شد، میزان درآمدزایی از ورود گردشگر در سال پایانی هر دوره هم مشخص بود. چنانکه میزان درآمدزایی از ورود گردشگر در سال ۱۳۸۴ به عنوان سال پایانی دوره اول 5/1‌میلیارد دلار، در سال ۱۳۹۳ به عنوان سال پایانی دوره دوم 5/4‌میلیارد دلار، در سال ۱۳۹۸ به عنوان سال پایانی دوره سوم ۱۰‌میلیارد‌دلار و در سال ۱۴۰۴ به عنوان سال پایانی اجرای سند هم حدود ۲۵‌میلیارد‌دلار تخمین زده شده بود. با وجود این سند، اما هم گزارش سازمان جهانی گردشگری و هم گزارش‌های وزارت میراث فرهنگی نشان می‌دهند که تعداد گردشگر ورودی و میزان درآمدزایی از ورود گردشگران خارجی به هدف‌گذاری سند ۲۰ساله حتی نزدیک هم نشده است.
به لحاظ آمار کمی ۷میلیون گردشگر ورودی به کشور در سال گذشته تقریبا یک‌سوم هدف تعیین‌شده برای افق ۱۴۰۱ است و درآمد 2/6‌میلیارد دلاری که آخرین آمار اعلامی درخصوص درآمد ایران از محل گردشگری ورودی است، فاصله بسیار زیادی با در آمد ۲۵میلیارد دلاری تخمین زده‌شده در افق چشم‌انداز ۱۴۰۴ دارد و تقریبا یک‌چهارم انتظارات است.
با نگاهی تحلیلی به وضعیت گردشگری ایران در یک‌دهه گذشته می‌توان به روشنی متوجه شد که بهترین مسیر برای اعتلای گردشگری ورودی، خروج کشور از قفس تحریم‌ها و شکل‌گیری روابط مناسب با کشورهای توسعه‌یافته از جمله کشورهای غربی است. درواقع گذاشتن تمام تخم‌مرغ‌ها در سبد کشورهای همسایه، چین و روسیه نمی‌تواند موجب بهبود درآمدهای اقتصادی ایران از محل گردشگری شود.
به بیان دیگر، حذف کشورهای گردشگرفرست غربی از جامعه هدف گردشگری ایران و روی آوردن به کشورهای همسو، شاید روی کاغذ باعث افزایش آمار کمی ورود گردشگر به کشور باشد اما آورده اقتصادی قابل توجه و ارزآوری مناسب به دنبال نخواهد داشت و نمی‌تواند موجب درآمدزایی اثربخش گردشگری ایران شود.