26 - 08 - 2023
ایران در چهارراه تجاری بریکس
تسهیل تجاری با میدان‌داری بخش خصوصی
فاطمه رحیمی- افزایش تعداد اعضای بریکس از ۵ عضو به ۱۱ عضو، به معنای تغییر معادلات در نظام نوین اقتصاد جهانی است، به‌گونه‌ای که ظرفیت این گروه در پیشرفت و توسعه تجارت بین‌الملل افزایش یافته و سهم دیگر بازیگران کاهش خواهد یافت. عضویت ایران در گروه بریکس در سایه تحریم‌های بین‌المللی آمریکا می‌تواند گامی موثر در راهیابی به بازارهای صادراتی جهان و شکوفایی تجاری باشد، به شرطی که بتوان از این ظرفیت بزرگ تجاری استفاده بهینه را برد و با تقویت زیر‌ساخت‌های کشور و توسعه بخش خصوصی و میدان‌داری این نهاد در عرصه اقتصاد بین‌الملل زمینه را هر چه بیشتر برای تقویت اقتصادی و تجاری فراهم کرد.
عضویت ایران، عربستان، امارات، اتیوپی، مصر و آرژانتین در ائتلاف بریکس در حالی از سوی رهبران آن تایید شد که تا پیش از این روسیه، چین، برزیل، هند و آفریقای جنوبی اعضای بریکس را تشکیل می‌دادند. رشد نیم‌درصدی سهم بریکس به صورت سالانه از اقتصاد جهانی به این معناست که سهم بازیگران دیگر در نظام بین‌الملل کاهش پیدا می‌کند. زمانی که ۲۳ کشور رسما تقاضای عضویت در این پیمان را می‌دهند یعنی اعضا درک کرده‌اند که مناسبات آینده جهانی بر مبنا و محوری شکل بگیرد که شاهد تغییر قواعد باشیم.
به جز آفریقای جنوبی، چهار کشور دیگر در بین هفت کشور اول از نظر مساحت و ۱۰ کشور اول دنیا از نظر جمعیت و تولید ناخالص داخلی هستند. سه ارتش از پنج ارتش بزرگ دنیا در بریکس عضویت دارند. پنج کشور عضو بریکس حدود ۴۰ درصد جمعیت، نزدیک به یک‌چهارم تولید ناخالص ملی و حدود یک‌سوم خاک دنیا را تشکیل می‌دهند. از طرفی به باور کارشناسان اقتصادی، یکی از اهداف مهم گروه بریکس آغاز روند دلارزدایی در جهان است. حرکت به سمت دلارزدایی می‌تواند به سلطه آمریکا در روابط اقتصادی جهان پایان دهد؛ سلطه‌ای که کشورهای مختلفی برای آن هزینه‌های زیادی پرداخت کرده‌اند. ایجاد بانک‌های مشترک و حرکت به سمت شکل‌گیری پول‌های واحد از دیگر اقداماتی است که با عضویت ایران در بریکس می‌تواند جامه‌عمل بپوشد. نکته دیگر درخصوص مزیت عضویت ایران در بریکس، امکان تسهیل در انعقاد قرارداد‌های تجاری دو یا چند‌جانبه است که به‌طور کلی می‌تواند سبب بهبود و افزایش تجارت خارجی کشور شود. نزدیک به ۴۰ درصد از صادرات ایران در سال ۲۰۲۲ مربوط به ۵ کشور عضو بریکس بوده و ۳۵ درصد واردات نیز از این ۵ کشور بوده که نقش این گروه در تجارت کشور ما را نشان می‌دهد. به باور کارشناسان اقتصادی، این پیمان می‌تواند سهم تجارت ما را افزایش دهد و هر میزان که تجارت ما تقویت شود چرخه اقتصادی کشور نیز قدرتمند‌تر می‌شود و زمانی که اقتصاد قدرتمند باشد پول ملی هم تقویت می‌شود و در مقابل تقویت پول ملی بسیاری از پیامد‌های ناگوار ارزی و تحریمی را دیگر شاهد نخواهیم بود. این امر بر صادرات و خنثی‌سازی اثر تحریم‌ها تاثیر بسزایی خواهد داشت و بازار بزرگ کشورهای عضو بریکس می‌تواند فرصتی بزرگ برای بازگشت به شرایط مطلوب و رصد صادرات کالاهای ایرانی باشد.
تقویت دیپلماسی تجاری
با در نظر گرفتن اینکه گروه بریکس یک‌چهارم تولید ناخالص ملی و حدود یک‌سوم خاک جهان را در اختیار دارد، می‌توان متصور شد که با همکاری‌های چند‌جانبه حذف دلار از مبادلات تجاری را رقم بزند و از سوی دیگر بلوک شرق سکاندار بخش بزرگی از اقتصاد جهان شود و در این میان ایران نیز فرصتی در اختیار خواهد داشت تا پس از دهه‌ها تحمل تحریم‌های ظالمانه غرب، اقتصاد خود را با کشورهای نوظهور متحول کند.
نه‌تنها بریکس شرایط را برای توسعه اقتصاد ایران فراهم می‌کند، بلکه عضویت ایران در این سازمان می‌تواند کریدور روسیه- ایران- هند را فعال کند که به تسهیل و تسریع مبادلات میان کشورهای عضو کمک کند و همچنین پروژه‌های کمربند و جاده در منطقه اوراسیا-اروپا را از طریق کشورهای آسیای مرکزی و روسیه به چین متصل و امکان دسترسی و استفاده از منابع اوراسیا را فراهم می‌کند. موقعیت جغرافیایی خاص ایران و ظرفیت‌ها و منابع غنی کشور در حوزه انرژی، ترانزیت و فعالیت‌های تجاری و اقتصادی نگاه اعضای بریکس را به بخش جهان جلب می‌کند و می‌تواند به عنوان یکی از امن‌ترین، ارزان‌ترین و کوتاه‌ترین مسیرهای صادراتی برای اعضای این گروه ایفای نقش کند. با عملیاتی شدن این اهداف و عضویت کشور در این گروه اقتصادی که توجه جهان را به سوی خود جلب کرده است ایران می‌تواند از انزوایی که طی سال‌ها بر اقتصاد کشور تحمیل شده است خارج و تبدیل به چهارراه اقتصاد جهان شود که نادیده گرفتن آن در ترانزیت جهانی غیرممکن باشد.
عباس آرگون عضو هیات‌رییسه اتاق بازرگانی تهران درخصوص مزایای عضویت ایران در گروه بریکس به «جهان‌صنعت» گفت: گروه بریکس متشکل از کشورهای چین، روسیه، هند، آفریقای جنوبی و برزیل است که جزو اقتصادهای نوظهور هستند. عضویت در این گروه می‌تواند موجب تقویت دیپلماسی تجاری و سیاسی در فرآیند جهانی شدن باشد، در نتیجه عضویت ایران در گروه فرصتی مغتنم است تا بتوانیم با همکاری‌های راهبردی موجبات ارتقای تجاری کشور را فراهم کنیم.
دسترسی به یک بازار گسترده جهانی
عباس آرگون بیان کرد: نخستین پیامد این عضویت، مقابله و خنثی کردن فشارهای تحریمی و دسترسی ایران به یک بازار گسترده اقتصادی است. عضویت در گروه بریکس یک امکان و فرصت مهم است که اگر بتوانیم از این فرصت استفاده کنیم می‌تواند برای کشور موفقیت را به ارمغان بیاورد، در عین حال دستیابی به این مهم مشروط به شرایطی است؛ اگر کشورهایی که در این گروه حضور دارند، حاضر باشند با کنار گذاشتن محدودیت‌هایی که آمریکا برای ایران در نظر گرفته است، با کشورمان مشارکت و به نوعی این کشورها بدون توجه به محدودیت‌های آمریکا با ما همکاری کنند، در کنار استفاده از ظرفیت‌های این گروه می‌توان به موفقیت رسید و این عضویت دستاوردهای اقتصادی و تجاری مطلوبی به همراه خواهد داشت، اما اگر کماکان به همان محدودیت‌ها قائل باشند، فرصت جدیدی برای ایران فراهم نخواهد کرد.
این کارشناس اقتصادی در ادامه اضافه کرد: از نظر داخلی هم باید متناسب با نیازمندی‌های بازار این کشورها حرکت کنیم و با اصلاح زیرساخت‌هایی مانند تقویت سرمایه اجتماعی، مالی، منابع انسانی کشور، بخش فنی و تکنولوژی، ایجاد یکپارچگی و انسجام در سیاستگذاری‌های تجاری کشور، ثبات‌بخشی در قوانین و مقررات و با پیش‌بینی‌پذیری در اقتصاد بتوانیم آثار کاهش تحریم‌ها را در این عضویت مشاهده کنیم و از این فرصت بهره‌مند شویم.
میدان‌داری بخش خصوصی
عباس آرگون با تاکید بر حمایت دولت از بخش خصوصی گفت: با توجه به این که دولت‌ها مسوول ایجاد و تسهیل روند زیرساخت‌ها هستند باید شرایطی را فراهم کنند که از این ظرفیت‌ها بخش خصوصی بتواند به نحو احسن استفاده کند و با توسعه بخش خصوصی در نیل به این اهداف توفیق خواهد یافت، از سوی دیگر بخش خصوصی هم نیازمند یک سری اصلاحات و زیرساخت‌ها است که ضروری است دولت در ایجاد آن کمک کند.
دلارزدایی مشروط به تحریم‌زدایی
به گفته کارشناسان اقتصادی، عضویت ایران در بریکس می‌تواند گامی موثر در جهت حرکت به سمت هدف دلارزدایی از مناسبات اقتصادی باشد، همچنین روند تجارت خارجی کشور را تقویت می‌کند. با این حال، پیوستن به بریکس تحت تحریم‌ها حتی ممکن است در کوتاه‌مدت به منافع اقتصادی قابل توجهی برای ایران منجر نشود. بنابراین، در نهایت، هیچ تضمینی وجود ندارد که بریکس منجر به سیاست‌های منسجم یا رویکردهای توافقی در آینده شود، زیرا کشورهای عضو گروه در تعدادی از موضوعات اختلاف‌نظر دارند. این عضو اتاق بازرگانی تهران درخصوص بحث دلارزدایی با عضویت ایران در گروه بریکس نیز اظهار کرد: اگر کشورهای عضو بریکس قائل به تحریم‌های آمریکا نباشند و تنها به شعار بسنده نکنند و عملگرا باشند، با استفاده از مبادلات ارزی با کشورهای عضو، بی‌توجهی به محدودیت‌های بانکی و کاهش وابستگی به آمریکا و اروپا می‌توان در مسیر دلارزدایی گام برداشت. از طرفی، مطابق گزارشی که مرکز پژوهش‌های مجلس در سال گذشته ارائه کرد ایران ممکن است در اجرای برخی سیاست‌های بریکس از جمله قواعد تجارت آزاد، روابط با کشورهای عضو و توسعه انسانی در بخش‌هایی مثل سند ۲۰۳۰ دچار محدودیت‌هایی باشد، همچنین ایران، پیوستن به کنوانسیون تغییرات اقلیمی پاریس را که از جمله برنامه‌های گروه بریکس محسوب می‌شود مشروط به برداشته شدن تحریم‌ها کرده است. البته ممکن است هر یک از ۱۱ عضو گروه بریکس در اجرای اهداف این ائتلاف با محدودیت‌هایی در قوانین و مقررات خود مواجه باشند، اما یکی از مهم‌ترین کارکردهای ائتلاف بریکس در کوتاه‌مدت می‌تواند مقابله با تحریم‌هایی باشد که بعضا کشورهای غربی به سایر کشورها از‌جمله کشورهای در حال توسعه تحمیل می‌کنند. ایجاد یک ارز جدید توسط بریکس می‌تواند راه‌حلی مناسب برای کاستن از اثرات تحریم‌های آمریکا باشد.
حال باید منتظر ماند تا از ژانویه تعاملات قطعی و رسمی ایران با اعضای بریکس آغاز شود؛ عضویتی که به گفته کارشناسان می‌تواند با تسهیل تجارت خارجی و تقویت ارزهای ملی همراه باشد. بر همین اساس، عضویت ایران در بریکس را می‌توان گام بعدی حرکت آن به سمت شرق پس از پیوستن به سازمان همکاری شانگهای نیز دانست. از طرفی، با این عضویت ایران می‌تواند خود را در چهارراه تجارت بریکس قرار دهد و ظرفیت‌های ترانزیت، ذخایر انرژی و دستاوردهای علمی را با سایر کشورهای این گروه به اشتراک بگذارد، در حالی که در حال همکاری با حداقل دو کشور عضو بریکس یعنی روسیه و هند برای توسعه کریدور شمال- جنوب است.