اکوسیستم سیاسی «شی»

محمدرضا ستاری- وقتی صحبت از نظام سیاسی و نحوه حکمرانی در چین به میان می‌آید در ابتدای کار یک نظام متمرکز، اقتدارگرا و سلسله‌‌مراتبی با محوریت حزب کمونیست به ذهن خطور می‌کند که اکنون با رهبری بلامنازع شی جین پینگ، رییس‌جمهوری مادام‌العمر این کشور در حال اداره شدن است.
در همین راستا شاهد هستیم در طول سه کنگره اخیر حزب کمونیست چین یعنی از کنگره هجدهم در سال 2012 که شی روی کار آمده تا کنگره بیستم که در سال 2022 برگزار شده، او توانسته موقعیت خود را در راس هرم حزب کمونیست تثبیت کرده و از هنجارها و قوانین قدیمی حاکم بر سیاست این کشور به نفع خود نهایت استفاده را ببرد به طوری که پس از کنگره بیستم دومین فردی شده که بعد از مائو به عنوان رهبر مادام‌العمر کشور به رسمیت شناخته شده است. در چنین شرایطی است که تغییر در برخی ساختارهای سنتی و فرآیندهای قدیمی، سوالات زیادی را برای تحلیلگران و پژوهشگران درخصوص آینده نظام سیاسی و اولویت‌های استراتژیک در چین ایجاد می‌کند؛ این مساله و پاسخ به این سوالات از آنجا حائز‌اهمیت است که چین به عنوان دومین اقتصاد بزرگ جهان و یکی از بازیگران اصلی نظام بین‌الملل، نوع و نحوه تصمیم‌گیری‌هایش برای نظام جهانی اهمیتی روزافزون و حیاتی دارد.
در چنین شرایطی یک درس واضح از کنگره‌های نوزدهم و بیستم حزب کمونیست چین این است که وفاداری به شخص شی، اکنون عامل کلیدی برای ارتقای نخبگان سیاسی چین در راس هرم قدرت این کشور است اما در این میان یک نکته بسیار مهم دیگری نیز وجود دارد که در واقع پشت پرده هرم نخبگان سیاسی است؛ اینکه علاوه بر وفاداری و نزدیکی به شی جین پینگ، عواملی نظیر سن، تجربه و میزان نفوذ منطقه‌ای برای رسیدن به رده‌های بالای حزب کمونیست، بسیار تعیین‌کننده است یعنی به طور کلی، افرادی که قصد دارند در هرم قدرت سیاسی برکشیده شوند ناچار به بازی در یک زمین پیچیده هستند که علاوه بر نزدیکی به رهبر، سایر صلاحیت‌های سنتی در نظام سیاسی چین را نیز باید داشته باشند.
موضوع کلیدی جانشینی شی
در همین رابطه طبق گزارشی که مایکل مازا ، مدیر ارشد در موسسه پروژه 2049 و کتی فانگ، تحلیلگر سیاسی برای مجله نشنال اینترست نوشته‌اند، هرچند سرپیچی از قوانین نانوشته و نظام سیاسی چین در انتخاب مقامات به سبک رهبری شی جین پینگ تبدیل شده اما برخلاف تصور رایج، حزب کمونیست چین هنوز قواعد و ساختارهای مشخص و خاص خود را داراست یعنی با توجه به سن بالای شی (71 سال)، چالش‌های فزاینده داخلی و بین‌المللی، طرح‌های بلندپروازانه و تحول مستمر در هرم نخبگان سیاسی از کنگره هجدهم تا بیستم، هنوز دگردیسی بنیادین و ویژه‌ای در نحوه کارکرد حزب کمونیست چین مشاهده نمی‌شود. در نتیجه می‌توان گفت که عامل مهم وفاداری به شی، یک مولفه زودگذر برای پیشرفت در هرم نخبگان سیاسی است.
از آنجا که شی جین پینگ 71 سال دارد در صورت فوت او، پتانسیل بازگشت به الگوی سابق رهبری حزب کمونیست همچنان وجود دارد. به همین دلیل کنگره آتی حزب در سال 2027، می‌تواند یک مقطع مهم و سرنوشت‌ساز برای ساختار حکمرانی آینده چین باشد چرا‌که او قاعدتا باید از حالا فکری به حال جانشین بعد از خود بکند و سایر نخبگان نیز به صورت طبیعی برای رسیدن به جایگاه او از هم‌اکنون دورخیز کرده‌اند.
رقابت جناحی تعیین‌کننده
علاوه بر این و در شرایطی که از دیرباز رقابت جناحی، مشخصه بارز سیاست در چین بوده، اکنون شواهد نشان می‌دهد که جناح اتحادیه جوانان کمونیست چین و باند شانگهای دیگر بازیگران اصلی رقابت جناحی نبوده و گروه‌های جدید دیگری نیز به بازی قدرت وارد شده‌اند. در نتیجه می‌توان گفت هرچند که اکنون شی سکان تصمیم‌گیری در چین را در دست داشته و گروه‌های مختلف همگی تلاش می‌کنند در حلقه وفاداران او باقی بمانند اما نحوه رقابت آنها بر سر منابع و امتیازات و توان شی برای مدیریت چنین رقابتی از جمله ابهامات و سوالاتی است که تعیین‌کننده بوده و پاسخ به آن پشت پرده سیاست در نظام حکمرانی چین را تا حدودی آشکار می‌کند.
در واقع می‌توان گفت در پشت پرده حکومت مقتدرانه شی، سیاست در این کشور مانند همیشه پیچیده بوده و تحلیلگران برای درک این پیچیدگی که بسیار مهم است، هر لحظه با ابهامات، سوالات و معادلات جدیدی مواجه می‌شوند که تکمیل پازل را برای آنها دشوار می‌کند.
با این حال آن چیزی که مشخص است این است که هر چند شی جین پینگ یک اکوسیستم سیاسی را شکل داده و آن را هدایت می‌کند اما نحوه تکامل و ادامه این اکوسیستم پس از وی از اهمیت زیادی برخوردار بوده و ممکن است شبکه‌های جدید قدرت، بذرهای بی‌نظمی در ساختار سیاسی چین را بارور کنند زیرا در حالی که فعلا در ظاهر شخص خاصی به عنوان جانشین شی مطرح نیست و قوانین قدیمی نیز برای انتخاب رهبران ارشد کنار گذاشته شده، ممکن است در صورت فوت وی یک رقابت همه‌جانبه برای قبضه کردن قدرت میان گروه‌های مختلف
ایجاد شود.
این مساله از آنجا حائز‌اهمیت است که سابقا یک ثبات ذاتی در سیستم دو جناحی حزب کمونیست وجود داشت اما امروز این احتمال وجود دارد یک حزب تک قطبی پس از شی جین پینگ به حزبی چند‌جناحی و مملو از رقابت‌های بی‌پایان قدرت تبدیل شود.