اهمیت معدنکاری سبز

فاطمه خمسه‌لویی *
واژه معدنکاری سبز (Green Mining) اولین‌بار در سال ۲۰۰۲ همزمان با خیزش جهانی قیمت فلزات، در چین مطرح شد و طی این مدت در کشورهای چین، فنلاند، استرالیا، غنا، سوئد و ایالات متحده آمریکا مورد توجه قرار گرفت. با توسعه تکنولوژی و رشد صنایع معدنی، معدنکاری سبز به مجموعه‌ای از روش‌های علمی و فنی برای کاهش اثرات نامطلوب محیطی معدنکاری در مراحل اکتشاف، استخراج، فرآوری و بازسازی معادن متروکه
اطلاق می‌شود.
امروزه به دلیل رشد جمعیت، تلاش زیادی در حال انجام است تا با تکنولوژی پیشرفته از زمین به منظور کشاورزی، معدنکاری، اسکان جمعیت، ایجاد جاذبه‌های گردشگری و فعالیت‌های صنعتی استفاده بهینه به عمل آید. این تلاش با فعالیت‌های معدنی که تاثیری متفاوت روی زمین دارند همسو نیست. بر اساس گزارش سازمان ملل متحد، جمعیت جهان در سال ۲۰۲۳، حدود ۸ میلیارد است و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۰ و ۲۰۵۰ به ترتیب به ۶/۸ و ۸/۹ میلیارد برسد که بیشترین رشد جمعیت در قاره آسیا و آفریقا اتفاق خواهد افتاد.
هدف از معدنکاری سبز کاهش تاثیرات مخرب زیست‌محیطی عملیات معدنکاری و نگهداری منابع برای نسل‌های بعدی همسو با اهداف توسعه پایدار است که شامل انتخاب شیوه استخراج مناسب برای کاهش باطله، کاهش انرژی مصرفی، کاهش آب مصرفی و افزایش احیای جنگل و زمین با درختکاری است. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد در جهان حدود ۲۰ تا ۲۵ گیگاتن سنگ باطله و حدود ۱۴ بیلیون تن باطله فرآوری در صنایع معدنی تولید می‌شود. مهم‌ترین ریسک مرتبط با باطله‌های معدن، تشکیل اسید و زهاب اسیدی از کانی‌های فلزی به خصوص اکسیداسیون کانی‌های حاوی سولفید
(پیریت FeS2 ) است که معمولا در این باطله‌ها وجود دارد. به‌طور مثال، ارزیابی هزینه مدیریت تولید زهاب‌های اسیدی با توجه به تخمین‌های منتشرشده نشان می‌دهد که بازسازی یک هکتار از زمین حداقل ۱۰۰ هزار دلار استرالیا هزینه در بر خواهد داشت. در کنار معدنکاری سبز، توسعه پایدار مفهوم جدیدی است که به دلیل نگرانی‌های بشر در خصوص کمبود منابع طبیعی، رشد سریع جمعیت و تخریب شدید محیط‌زیست در کمیسیون جهانی محیط‌زیست براتلند در سال ۱۹۸۷ معرفی شد و در سال ۱۹۹۲ در کنفرانس ریو (Rio +20) تحت عنوان (The Future we Want) مورد پذیرش کشورهای جهان قرار گرفت. از چالش‌های پیش روی بشر که امروزه با آن مواجه است تغییرات اقلیم است. شیوه‌های استخراج رایج به صورت اساسی در انتشار ذرات گاز‌های گلخانه‌ای دخالت دارد که این ذرات باعث افزایش گرمایش زمین خواهند شد. از طریق به‌کارگیری تجهیزات با مصرف انرژی بهینه، منابع انرژی تجدید‌پذیر به کاهش این ذرات کمک می‌کند. معدنکاری سبز می‌تواند از طریق کاهش مصرف انرژی هزینه عملیات را کاهش، رقابت را افزایش دهد و به کاهش تاثیرات آب و هوایی کمک کند. چالش بحرانی دیگری که صنعت با آن روبه‌رو است فقدان و کمبود آب است.
عملیات سبز به کاهش و مدیریت آب مصرفی از راه بازیابی و مصرف مجدد آب کمک کرده که این کاهش آب مصرفی می‌تواند منجر به حفظ منابع با ارزش، کاهش ریسک کمبود آب و بهبود روابط محلی برای دستیابی به آب شود. جنبه مهم دیگر معدنکاری سبز احیای جنگل‌هاست، روش‌های مرسوم معدنکاری باعث تخریب منطقه وسیعی از جنگل شده که احتمالا اثر ویران‌کننده‌ای بر اکوسیستم محلی و حیات‌وحش دارد. معدنکاری سبز از طریق کاهش تاثیرات محیط‌زیستی و بهبود سلامت محیط‌زیست منطقه کمک شایانی به ترویج احیای جنگل‌ها و بازسازی مناظر تخریب‌شده می‌کند.
ایفای نقش در حوزه توسعه پایدار
معدنکاری سبز یک راهکار مقرون به صرفه برای کمپانی‌ها دارد که آنها را قادر می‌سازد تا مواد را بازیابی و به چرخه منابع برگردانند تا بتوانند نقش خود را به خوبی در توسعه پایدار ایفا کنند. امروز شرکت‌های بزرگ معدنی و صنایع معدنی اقدامات زیست‌محیطی را جزو اولویت‌های اصلی خود قرار داده‌اند تا بتوانند به توسعه پایدار دست پیدا کرده و کمترین آسیب را به محیط‌زیست وارد کنند. شرکت‌هایی همچون گلنکو، ریوتینتو، بی‌اچ‌پی بیلیتون، وله، تاتا استیل، آنگلو امریکن و فریپورت مک موران ازجمله فعالان در بخش معدنکاری سبز هستند. انتظار می‌رود بازار جهانی معدنکاری سبز با نرخ رشد مرکب سالیانه ۹۲/۹ درصدی طی سال‌های ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۸ میلادی به رشد خود ادامه دهد. بنابراین، بازار معدنکاری سبز از ۷ میلیارد و ۷۱۰ میلیون دلار در سال ۲۰۲۰ میلادی به ۱۶ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۸ میلادی افزایش خواهد یافت. اروپا طی سال ۲۰۲۰ میلادی با دارا بودن ۶۹/۴۵ درصد از سهم بازار جهانی معدنکاری سبز بر این بازار تسلط پیدا کرد. دلیل این امر، تمرکز اروپا بر پذیرش فناوری‌های معدنکاری سبز به منظور کاهش آلودگی و اثرات جهانی گرمایش زمین است. همچنین منطقه یورو یکی از بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان فناوری‌های معدنکاری سبز و نیز توسعه آنهاست. در آخر، ضرورت معدنکاری سبز و توجه به آن در ایران با توجه به حجم زیاد باطله‌های تولیدی از معادن و کارخانه، توجه به رویکرد جدید کاهش باطله‌ها از طریق بازیابی و افزایش تکنولوژی فرآوری کانسنگ برای حفظ اکوسیستم و منابع کشور ضروری است. معدنکاری سبز باعث مشارکت بیشتر جوامع محلی، ایجاد شغل و رفاه در بین مردم منطقه با هدف توسعه معدنکاری خواهد شد.
* کارشناس معدن