24 - 09 - 2019
امنیت غذایی در خطر
گروه بازرگانی- بخش کشاورزی ایران طی سال‌های اخیر ضربات جبران‌ناپذیری را متحمل شده اما با این وجود در حوزه مدیریتی در این بخش تغییری ایجاد نشده است. اگرچه نبود سیاستگذاری صحیح در این بخش بارها پای وزیر جهاد کشاورزی را به مجلس باز کرده، اما به دلیل وجود بخش‌هایی از کارنامه محمود حجتی در حوزه خودکفایی گندم و شکر، این وزیر دولت تدبیر و امید در نهایت از تیررس انتقادات نمایندگان مجلس خارج شد. بر این اساس چندی پیش نیز به دلیل سوءمدیریت در بخش کشاورزی کشور به خصوص بازار عرضه و تقاضای محصولات کشاورزی و همچنین مدیریت منابع آبی و الگوی کشت، استیضاح وزیر جهاد کشاورزی در مجلس کلید خورد اما باز هم ارائه خدمات در حوزه خودکفایی منجر به قسر در رفتن حجتی از ترک سمت شد. ولی حالا شرایط به شدت تغییر کرده است. خودکفایی گندم و شکر که وزیر جهاد کشاورزی در نشست‌های گوناگون پز آن را می‌داد، در حال حاضر دچار آسیب شده است. در واقع در شرایط فعلی نه تنها نمی‌توان گفت در تولید برخی محصولات استراتژیک خودکفا هستیم بلکه خطر افزایش واردات در این بخش نیز وجود دارد تا جایی که خود دولت به تازگی اعلام کرد که به واردات در این خصوص فکر می‌کند.
این در حالی است که امنیت غذایی یکی از ارکان مهم برقراری امنیت در کشور است و همین موضوع نقش بخش کشاورزی را صدچندان می‌کند. به خصوص در حال حاضر که بانک مرکزی ایران دچار تحریم شده و به نظر می‌رسد که هدف تحریم‌های جدید آمریکا ممانعت از ورود مواد غذایی و دارو به ایران است. از این رو به نظر می‌رسد بخش کشاورزی کشور باید طوری مدیریت شود که در آن کمتر شاهد دورریز محصولات کشاورزی و یا ضربه به تولید برخی محصولات استراتژیک مانند گندم باشیم. نبود الگوی کشت مناسب برای محصولات کشاورزی، نبود برنامه مناسب برای استفاده بهینه از آب، دیر اعلام شدن نرخ خرید تضمینی محصولات کشاورزی، افزایش واردات برخی محصولات کشاورزی و باز گذاشتن فضا برای حضور دلالان در این حوزه تنها برخی از چالش‌هایی به شمار می‌رود که بخش کشاورزی کشور را دچار بحران کرده است. از این رو کارشناسان بر این عقیده هستند که باید در حوزه مدیریت بخش کشاورزی اصلاحاتی صورت گیرد تا نظام کارآمد مدیریت در بخش کشاورزی ایجاد شود. در غیر این صورت، در بخش‌هایی همچون آب با مشکلاتی نظیر بحران آب و خشک شدن دشت‌های کشور روبه‌رو خواهیم شد. در حالی که مدیریت مصرف آب نقش مهمی در دستیابی به خودکفایی محصولات کشاورزی دارد. در همین خصوص دبیرکل کانون انجمن‌های صنایع غذایی ایران گفت: اینکه چندین مرتبه در تولید برخی محصولات کشاورزی مانند گندم و شکر به خودکفایی برسیم و بعد دوباره به بزرگ‌ترین واردکننده تبدیل شویم به‌خاطر سوءمدیریت است نه تغییرات اقلیم. علاوه بر این باید به این نکته نیز توجه داشت که مدیریت مناسب در بخش کشاورزی می‌تواند منجر به تولید کالاهای صادرات‌محور متناسب با نیاز بازارهای صادراتی شود و اشتغال قابل توجهی را به دنبال داشته باشد.
سوءمدیریت
کاوه زرگران درباره ظرفیت‌های بالفعل‌نشده بخش کشاورزی ایران اظهار کرد: نوسان در تولیدات کشاورزی کشور بسیار زیاد است و غالب مردم این تصور را دارند که دلیل آن مسائل اقلیمی است، اما دامنه این نوسانات به‌حدی زیاد است که تغییرات اقلیمی نمی‌تواند این حجم از نوسان را ایجاد کند.
وی افزود: اینکه تولید شکر به‌یک‌باره از بین برود و به صفر برسد، بعد با احیا شدن به مرز خودکفایی برسد و دوباره کاهش یابد و واردکننده شویم یا اینکه در تولید گندم به خودکفایی برسیم و دوباره به بزرگ‌ترین واردکننده دنیا تبدیل شویم، به‌خاطر نوسانات طبیعی و اقلیمی نیست بلکه این نوسانات به‌خاطر سوءمدیریت و نداشتن تفکر ملی است.
زرگران ادامه داد: با تعویض وزیر جهاد کشاورزی سیاست‌های این بخش اقتصادی کشور نیز عوض می‌شود که این امر آفتی برای کشاورزی است.
دبیرکل کانون انجمن‌های صنایع غذایی ایران ادامه داد: امروز در بحث تولید از پتانسیل‌های آب و خاک کشور استفاده می‌شود و حتی در برخی از حوزه‌ها میزان استفاده از ظرفیت‌ها در حد کامل است. وی افزود: البته با توجه به محدودیت‌های منابع آبی که در کشور داریم تولید بیش از اندازه برخی محصولات منطقی نیست به‌طوری که هندوانه با ارزان‌ترین قیمت صادر می‌شود. در حالی که اگر همان آب را صادر یا حتی وارد کنیم، ارزش اقتصادی بیشتری دارد.
وی گفت: با توجه به محدودیت‌های آبی لزومی ندارد در همه محصولات کشاورزی خودکفا شویم اما باید ضریب خوداتکایی بالا رود. در این شرایط می‌توانیم ضریب خوداتکایی کشور را به صد‌در‌صد برسانیم اما میزان تولید داخلی در همین اندازه و حتی کمتر باقی بماند تا منابع آبی کشور برای نسل‌های آینده نیز باقی بماند.
وی تصریح کرد: در برخی از کالاها مانند ذرت نیز دولت به این نتیجه رسیده که در کشور بضاعت تولید نداریم و سیاست‌های خود را از طریق واردات و کشت فراسرزمینی تنظیم کرده است.
رقابت در کشت فراسرزمینی
زرگران با بیان اینکه شکل اجرای سیاست کشت فراسرزمینی توسط دولت مناسب نیست، اضافه کرد: وقتی یک شرکت ایرانی در آفریقا تولید محصولات کشاورزی دارد و این کالا را به ایران برمی‌گرداند، باید با کالای وارداتی متفاوت باشد اما این طور نیست و واردات آن دوباره شامل تعرفه، عوارض و محدودیت‌های فصلی می‌شود به طوری که عملا تولید آن محصول در کشور دیگر مزیتی ندارد.
زرگران با بیان اینکه کشت فراسرزمینی باید در کشورهایی انجام شود که از تحریم‌های آمریکا تبعیت نمی‌کنند، اظهار کرد: بسیاری از کشورها در کشت فراسرزمینی از ما جلو زده‌اند و زمین‌های کشاورزی بزرگ و حاصلخیز را زودتر از ما خریداری و یا به‌صورت بلندمدت اجاره کرده‌اند.
دبیرکل کانون انجمن‌های صنایع غذایی ایران با تاکید به اینکه برنامه مدون برای بخش‌های مختلف اقتصادی از جمله کشاورزی وجود ندارد و سلایق شخصی در سیاستگذاری‌ها بسیار تاثیرگذار است، گفت: آیین‌نامه‌های اجرایی برای عمل به قوانین موجود، براساس نظر کارشناسان و بدنه دولتی نوشته می‌شود که در واقع با روح قانون متفاوت است و در واقع از آن تفسیر به رای می‌شود.
زرگران خاطرنشان کرد: در برنامه ۱۴۰۴، همه برنامه‌های راهبری کشور نوشته شده اما در حقیقت شکلی آرمانی دارد به طوری که در این زمان قرار بود ۷۰ درصد نان کشور به‌صورت صنعتی تولید شود اما به‌حدی بد اجرا شد که نه‌تنها پیشرفتی در این باره نداشته‌ایم بلکه عقبگرد نیز داشتیم.
خالی بودن نیمی از ظرفیت کارخانه‌های آرد
دبیرکل کانون انجمن‌های صنایع غذایی ایران در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه چه صنایع غذایی در کشور ظرفیت توسعه بیشتر دارند گفت: صنایع آردسازی کشور پویاست به طوری که میان دو کشور افغانستان و عراق به‌عنوان اولین و دومین واردکنندگان آرد دنیا قرار گرفته‌ایم اما به‌درستی نتوانسته‌ایم از این فرصت استفاده کنیم و در زمینه صادرات این محصول ضعیف عمل شده است. وی اعلام کرد که ۴۰ تا ۵۰ درصد ظرفیت‌های کارخانه‌های آرد کشور فعال نیست در حالی که هشت میلیون تن ظرفیت خالی دارند.
وی افزود: ترکیه در صادرات آرد به عراق موفقیت بیشتری دارد زیرا قوانین سختگیرانه‌ای برای ورود موقت گندم داریم که سرمایه در گردش زیادی نیز می‌خواهد و همه صنایع نمی‌توانند از این ظرفیت استفاده کنند.
زرگران گفت: در دولت یازدهم بعد از اینکه حجم زیادی صادرات آرد از کشور صورت گرفت به‌یک‌باره صادرات این محصول ممنوع و باعث از دست رفتن بازارهای صادراتی شد، البته بعد از چهار ماه دوباره صادرات آزاد شد اما دیگر بازاری نمانده بود و واردکنندگان، کشور دیگری را جایگزین کرده بودند.
وی اضافه کرد: یک مدیر میانی می‌تواند یک صنعت را با اشتباهات و بخشنامه‌های یک‌باره دچار مشکلات جدی کند اما بعد از آن نیز پاسخگوی مصوبه و دستور خود نیست.
دبیرکل کانون انجمن‌های صنایع غذایی ایران گفت: ظرفیت فعال صنایع تبدیلی بخش کشاورزی کشور ۱۵۰ میلیون تن و ظرفیت اسمی ۲۰۰ میلیون تن است که بخش قابل‌توجهی از آن باید صادر شود که از این رقم ۱۸ میلیون تن آرد بوده اما تنها ۱۲ میلیون تن آن فعال است.
برگشت کالا به کارخانه‌ها
به گفته زرگران همچنین در حال حاضر بازگشت محصول از فروشگاه‌ها به کارخانه‌ها زیاد شده به طوری که در حوزه لبنیات فروش یک‌ساله تا خرداد سال ۹۸ در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته با کاهش ۲۱ درصدی مواجه شده است. البته این مقام مسوول معتقد است که در این حوزه افزایش قیمت شیر خام از ۱۶۰۰ به ۲۵۰۰ تومان تاثیرگذار بوده است اگرچه در این خصوص نمی‌توان کاهش قدرت خرید مردم را نیز نادیده گرفت. دبیرکل کانون انجمن‌های صنایع غذایی ایران می‌گوید وقتی نرخ ارز برای تامین کالا یا واردات مواد اولیه تولید تغییر می‌کند و جایگزینی نیز برای آن در نظر گرفته نمی‌شود، قدرت خرید مردم به‌شدت ضربه می‌خورد و بیشتر مردم نمی‌توانند خود را با آن سازگار کنند.
به گفته وی، کاهش قدرت خرید مردم برای خرید مواد غذایی و کاهش فروش باعث تعدیل نیرو در صنایع غذایی می‌شود که سهم بالایی در اشتغال کشور دارند.
بسته‌بندی نامناسب محصولات
دبیرکل کانون انجمن‌های صنایع غذایی ایران درباره صادرات مواد غذایی به کشورهای همسایه نیز اظهار کرد: به این کشورها کالاهای متعددی صادر می‌شود اما دستاورد زیادی ندارد زیرا بیشتر محصولات صادراتی ما به‌صورت خام صادر می‌شود و کالاهای با ارزش‌افزوده بالایی صادر نمی‌شود.
وی گفت: ترکیه ۵۰۰ میلیون دلار گوجه به روسیه صادر می‌کند و بیش از ۹۰ درصد این بازار بزرگ را در اختیار دارد اما ایران در این بازار موفق نیست که دلیل آن سورتینگ، واریته و بسته‌بندی نامناسب محصولات ایرانی است.
زرگران با تاکید بر اینکه تولید محصولات کشاورزی باید صادرات‌محور باشد گفت: باید واریته‌هایی کشت کنیم که بازارهای صادراتی آن را می‌پسندند اما محصولات صادراتی بخش کشاورزی تنها محصولاتی است که بازار داخلی آن را پس می‌زند.
اعلام قیمت محصولات کشاورزی
نرخ پایین خرید تضمینی گندم و چغندر قند در سال زراعی گذشته باعث شد کشاورزان از کاشت و تحویل محصول خود به دولت خودداری کنند. موضوعی که در نهایت باعث شد میزان خرید تضمینی کمتر از برآوردها شود و حضور دلالان در این بازار را پررنگ کند. از این رو وزیر جهاد کشاورزی با ارسال نامه‌ای به معاون رییس‌جمهور و رییس سازمان برنامه‌وبودجه کشور قیمت پیشنهادی خرید تضمینی گندم و سایر محصولات زراعی را برای سال زراعی ۹۹ــ۹۸ اعلام کرد تا پس از بررسی این نرخ‌ها توسط شورای اقتصاد، نرخ‌های نهایی اعلام شود.
محمود حجتی با ارسال نامه‌ای به محمدباقر نوبخت، نرخ پیشنهادی هر کیلوگرم گندم معمولی را ۲۲۹۵ تومان و گندم دروم را ۲۳۸۹ تومان اعلام کرد که در مقایسه با سال قبل ۳۵ درصد رشد یافته است؛ در سال گذشته نرخ خرید تضمینی گندم معمولی ۱۷۰۰ تومان و گندم دروم ۱۷۷۰ تومان بود. قیمت پیشنهادی هر کیلوگرم جو نیز در سال زراعی جاری ۴۹ درصد رشد داشته و از ۱۱۶۳ تومان به ۱۷۳۳ تومان رسیده است.
نرخ پیشنهادی چغندرقند بهاره و پاییزه به‌ترتیب ۵۰۲۰ تومان و ۴۹۱۲ تومان اعلام شد که در مقایسه با سال گذشته ۳۴ و ۳۵ درصد رشد داشته است. در این نامه همچنین آمده است که به‌ازای هر کیلوگرم چغندرقند بهاره ۵۰ تومان و چغندر پاییزه ۱۰۰ تومان به مبلغ خرید تضمینی اضافه می‌شود.
مبنای عیار قند چغندر بهاره ۱۶درصد و چغندر پاییزه ۱۵ درصد اعلام شده است. همچنین اعلام شده است که به‌ازای هر تن چغندرقند بهاره دو کیلوگرم قند با نرخ ۷۵۰ و ۲۰ کیلوگرم تفاله خشک با نرخ ۱۲۰ تومان و به‌ازای هر تن چغندرقند پاییزه دو کیلوگرم قند یا شکر با نرخ ۶۵۰ تومان و ۲۰ کیلوگرم تفاله خشک با نرخ ۱۰۰ تومان به‌عنوان جایزه تحویل شود.