امتیازگیری در سایه نظم جدید

عرفان ناظریه* – هفته گذشته کیهان برزگر، استاد علوم سیاسی و روابط بین‌الملل، طی نشستی با عنوان «تاثیر انتخابات آمریکا بر منافع ملی جمهوری اسلامی ایران» که توسط انجمن علمی علوم سیاسی دانشگاه علوم و تحقیقات برگزار شد، به بررسی جایگاه کنونی ایالات‌متحده آمریکا در نظام بین‌الملل و تاثیر انتخابات ریاست‌جمهوری پیش‌روی آن بر منافع ملی ایران پرداخت.
وی با بیان اینکه واشنگتن از جایگاه گذشته خود در سیستم بین‌المللی برخوردار نبوده و با شکل‌گیری نظم و آرایشی جدید در نظام بین‌الملل، قدرت اثرگذاری آن در حال کاهش است این فضای زمانی و مکانی را برای ایران و سایر قدرت‌های منطقه‌ای و در حال ظهور غنیمت شمرده و بر این نظر است که هم‌اکنون موقعیت خوبی برای کسب منافع توسط این دست از کشورها به‌وجود آمده است.
آمریکا؛ یکه‌تازی در سراشیبی قدرت
در همین راستا، برزگر در ابتدای صحبت‌های خود عنوان داشت که کماکان آمریکا به لحاظ قدرت نظامی و فناوری نسبت به سایر بازیگران عرصه بین‌الملل برتری دارد، اما با این حال و به چند دلیل، دیگر مانند سابق توان اثرگذاری و نفوذ نداشته و نمی‌تواند در تمامی موضوعات منطقه‌ای و جهانی دخالت موثر از خود نشان دهد. وضعیتی که به نظر او، یکی از دلایلش، وجود بازیگرانی همچون چین، روسیه و ایران است.
همچنین وی یکی دیگر از دلایل بروز این مساله را قدرت‌گرفتن تدریجی و گام‌به‌گام کشورهای «جنوب جهانی» و تلاش آنها برای عرض‌اندام در نظام بین‌الملل و تبدیل شدن به بازیگران اثر‌گذار می‌داند؛ قدرت‌گرفتنی که به نظر وی به دو دلیل دستیابی این بازیگران به درجه‌ای از بازدارندگی (قدرت نظامی) برای دفاع از خود و توان تکنولوژیک برای حفظ و تداوم اقتصاد خود به‌وقوع پیوسته است.
این استاد دانشگاه همچنین باور دارد که حتی متحدین منطقه‌ای ایالات‌متحده همچون ترکیه و عربستان‌سعودی نیز در حال کنشگری در چنین فضایی بوده و سعی می‌کنند تا به‌وسیله برقراری ارتباط با قدرت‌هایی مانند چین و روسیه و تقویت روابط خود با همسایگانشان، دست به ایجاد تعادل در سیاست خارجی خود بزنند؛ موضوعی که باعث می‌شود تا توان بیشتری برای امتیازگیری از واشنگتن داشته باشند. بنابراین به نظر وی، ایالات‌متحده سعی می‌کند تا با تنظیم مجدد روابط خود با قدرت‌های بین‌المللی همچون چین و بازیگران موثر منطقه‌ای، نظم موردنظر و هژمونی و برتری خویش را بر نظام بین‌الملل حفظ و تثبیت کند. به همین دلیل رفتارها و کنشگری‌های واشنگتن احتیاط‌آمیزترشده و می‌توانیم در مسائلی همچون پرونده افغانستان، عراق و یا جنگ رژیم اسرائیل علیه فلسطین، آن را مشاهده کنیم. بنابراین از نظر وی و با توجه به شرایط ذکرشده، چه کامالا هریس، نامزد دموکرات‌ها روی کار بیاید چه دونالد ترامپ، نامزد جمهوریخواهان، شاهد تلاش هر دوی آنها برای تثبیت هژمونی آمریکا در نظم غربی بین‌‌المللی هستیم.
از زاویه تاثیرگذاری بر منافع کشورمان هم هر رییس‌جمهوری در آمریکا بر دو اصل تاکید خواهد کرد: نخست، افزایش فشارهای اقتصادی بر ایران و دوم، حمایت از رژیم اسرائیل در منازعات منطقه‌ای.
ترامپ؛ شر مطلق یا فرصتی برای کسب منافع؟
دکتر برزگر در بخشی دیگر از صحبت‌های خود اشاره کرد: برخلاف اینکه اکثر تحلیلگران، کارشناسان و حتی مردم باور دارند روی کار آمدن هریس و دموکرات‌ها به نفع ایران بوده و پیروزی ترامپ از هر نظر بر علیه منافع کشور است، اتفاقا روی کار آمدن رییس‌جمهوری سابق آمریکا می‌تواند فرصت بهتری را در اختیار ایران بگذارد.
وی با اشاره به تب داغ راست‌گرایی در غرب، احتمال پیروزی ترامپ را جدی برشمرده و باور دارد که ضدیت ترامپ با ساز‌وکارهای بین‌المللی و تنش او با اروپا در سایه دیگر تحولات بین‌المللی همچون جنگ اوکراین، این فرصت را برای ایران فراهم می‌آورد تا بتواند منافع خود را با رویکرد متفاوتی تعقیب کند. وی همچنین اظهار کرد که ترامپ تنها یک فرصت چهارساله دیگر برای نشستن بر صندلی ریاست کاخ سفید دارد و همین موضوع، او را به‌سوی اقدامات و سیاست‌های منفعت‌طلبانه و اثرگذار سوق می‌دهد. به این لحاظ، روی کار آمدن ترامپ می‌تواند زمینه فرصت‌سازی برای ایران را فراهم کند، البته به‌شرطی که تهران عزم جدی برای تعامل با واشنگتن از خود نشان دهد.
آینده روابط ایران و آمریکا
این تحلیلگر ارشد مسائل بین‌الملل در بخش آخر صحبت‌های خود افزود: ایران می‌تواند به‌دلیل شرایط فوق‌العاده و برتر ژئوپلیتیکی خود، اهمیت بسیار بالایی برای ایالات‌متحده در سطح مناسبات منطقه‌ای و جهانی داشته باشد. مقاومت ایران در برابر روندهای سیاسی، اقتصادی و امنیتی موردنظر امریکا در منطقه و گرایش قوی ائتلاف‌سازی ایران با قدرت‌های شرقی یعنی روسیه و چین و نهادی‌های غیرغربی همچون بریکس، سازمان شانگهای و…، به اهمیت کشورمان در نگاه استراتژیک امریکا می‌افزاید. او با تاکید بر ایده‌ خود که پیش‌تر در کتاب «رابطه ایران و ایالات‌متحد» نیز به آن اشاره کرده بود، «منطقه» را عامل واگرایی و تنش میان دو طرف دانست و افزود که اساسا منطقه باعث‌شده تا یک تضاد نقشی میان ایران و آمریکا به‌وجود بیاید که از سویی واشنگتن سعی می‌کند نفوذ سنتی خود را بر مناسبات سیاسی، امنیتی و اقتصادی آن حفظ کرده و تهران نیز با توجه به شرایط جغرافیایی و تاریخی خود، سعی در برهم‌زدن نظم غربی و برپایی ساختار و سازوکارهای مطلوب با هدف افزایش قدرت نسبی خویش را دارد.
اما با این حال وی معتقد است که هنوز هم زمینه‌ها و فرصت‌های خوبی برای تعامل و همکاری میان طرفین وجود دارد. برای مثال با اینکه در جریان مبارزه با داعش، هر کدام از دو طرف، راهبردها، تاکتیک‎های، نیروها و مکانیسم‌های ضدتروریسم مخصوص به خود را داشتند اما برخی همکاری‌ها در بعضی از زمینه‌های مقابله با داعش را می‌توان میان این دو رقیب مشاهده کرد. با این وجود وی اذعان داشت که چه هریس روی کار بیاید چه ترامپ، این تضاد نقش میان تهران و واشنگتن از بین نخواهد رفت و باید دید که دو کشور، آینده رقابت و درگیری‌های خود را چگونه مدیریت می‌کنند. در این میان یک امر مسلم است و آن اینکه یک قدرت منطقه‌ای مانند ایران در هیچ شرایطی حاضر به پذیرش حضور پررنگ یک قدرت بزرگ مثل آمریکا در منطقه نفوذ خود نخواهد شد.