الگوی مداخله بازار‌ساز در بورس کالا

«جهان‌صنعت»- روند مداخله سیاستگذار و بازار‌ساز در معاملات بورس کالا چگونه است؟ آیا بازار بورس کالای ایران یک بازار تمام رقابتی است و معاملات به صورت ۱۰۰ درصد آزاد و براساس عرضه و تقاضا انجام می‌شود؟ به تازگی مدیرعامل بورس کالا اظهاراتی را در این رابطه انجام داده که در نوع خود جالب توجه است. سیدجواد جهرمی مدیرعامل بورس کالا گفته است که هیچ‌گاه در تعیین قیمت‌های پایه از نرخ دلار تلگرامی استفاده نکرده‌ایم. به گفته مدیرعامل بورس کالای ایران، تعیین قیمت‌های پایه در حوزه محصولات پتروشیمی طبق مصوبات ستاد تنظیم بازار بوده و هیچ‌گاه در بورس کالا از نرخ دلارهای تلگرامی در تعیین قیمت‌های پایه استفاده نشده است. جهرمی تصریح کرده که از سال ۱۴۰۰ در بورس کالا تعیین قیمت‌های پایه محصولاتی از جمله شمش و میلگرد از نرخ‌های دلاری جدا شد. همچنین در معاملات مس و آلومینیوم از ابتدای سال جاری قیمت‌ها از نرخ‌های جهانی جدا شده و این کالاها براساس میانگین قیمت‌های کشف‌شده در بورس در حال معامله است. به گفته جهرمی، از کلیه پیشنهادات کارشناسی درخصوص روش‌های مختلف تعیین قیمت‌های پایه چه در زنجیره فولاد و چه پتروشیمی و نیز سایر کالاها استقبال خواهد شد. کارشناسان می‌گویند، اگرچه ذات اصلی بورس‌کالا کشف قیمت شفاف و بدون دستکاری و همچنین اتصال تولیدکننده اصلی و مصرف‌کننده نهایی است، اما گاه با برخی دستکاری‌ها و ورود در قیمت‌گذاری‌ها، شرایط به‌گونه‌ای پیش می‌رود که بورس از سیاست اصلی خود خارج و در عمل به بورس واسطه‌گری تبدیل می‌شود. بسیاری از فعالان و کارشناسان اقتصادی یکی از معضلات تجارت داخلی کشور را وجود واسطه‌ها می‌دانند، در حالی که فلسفه قیمت‌گذاری در بورس کالا به نحوی است که با اتصال تولیدکننده و مصرف‌کننده به یکدیگر، باید سبب حذف واسطه‌ها شود، اما گاه به عنوان مثال واسطه‌ها با قیمت غیرمعقول محصولات فولادی را خریداری کرده و در بازار آزاد همان محصول را با قیمت بالاتری عرضه می‌کنند که در این فضا به نوعی بورس واسطه‌گری ایجاد می‌شود. از این رو به نظر می‌رسد مداخلات بازارساز و سیاستگذار در معاملات بورس کالا به صورت مستقیم و غیر‌مستقیم طی سال‌های اخیر آثار منفی را برای فعالان و معامله‌گران بر جای گذاشته است، چراکه عملا در صورت دستکاری قیمت‌ها در بورس کالا، به نوعی افراد را به فروش خارج از بورس سوق می‌دهیم که در این شرایط با شکل‌گیری فضای رانتی نسبت به بورس کالا، بازار ناخودآگاه به سمت نوسانات بیهوده می‌رود و در نهایت خریداران و فروشندگان به سمت سیگنال‌های بازارهای موازی و سیاه سوق داده می‌شوند. «جهان‌صنعت» در رابطه با این موضوع در گفت‌و‌گو با یک کارشناس بازار سرمایه ابعاد مختلف آن را بررسی کرده است.
عدم مداخله بازار‌ساز صحت ندارد
حسن حسین‌نیا کارشناس بازار سرمایه در گفت‌و‌گو با «جهان‌صنعت» اظهار کرد: در این خصوص باید به دو نکته اشاره کرد؛ قیمت‌های پایه‌ای که اعلام می‌شود با قیمت معامله متفاوت است. قیمتی که معامله می‌شود عملا نتیجه مچ شدن عرضه‌وتقاضاست. بنابراین قیمت پایه همان قیمت معاملاتی نیست. یک کفی است که مشخص می‌شود و بر مبنای آن عرضه‌وتقاضا رقابت می‌کنند تا روی یک عددی مچ شوند. او ادامه داد: مورد دیگر این است که اگر بخواهیم قیمت دلاری را در نظر بگیریم باید گفت دلار در محصولات مختلف متفاوت است. ما در بورس کالا دو نوع محصول داریم؛ بعضی از محصولات شرایط خاصی دارند و مربوط به سامانه بهین‌یاب می‌شوند. دلاری که استفاده می‌شود براساس دستورالعمل‌هاست. مثلا دلار بازار مبادله‌ای مبنا قرار می‌گیرد. نحوه محاسبه براساس دلار نیست، بلکه یک فرمولی است که تنظیم‌کنندگان مطابق آن قیمت‌های پایه را به صورت هفتگی مشخص و به بورس کالا اعلام می‌کنند. حسین‌نیا تصریح کرد: بر مبنای آن معاملات و رقابت انجام می‌شود. اساس قیمت‌های هفتگی که اعلام می‌شود در واقع معاملات هفته قبل بورس‌کالا بوده است. اگر چنانچه بازار بورس‌کالا وجود نداشته باشد، شاهد دو سیستم معاملاتی خواهیم بود؛ یکی بازاری است که به صورت عرضه‌کننده و متقاضی به صورت مستقیم دیدار می‌کند و نسبت به معامله روی یک قیمت توافقی به توافق می‌رسند. حالت دوم برای برخی کالاهایی است که شرایط متفاوتی دارند. مثلا انحصار تولید دارند یا میزان عرضه نسبت به تقاضای‌شان کمتر است. وقتی بازار انحصاری یا شبه انحصاری می‌شود، قطعا یک تنظیم‌گری برای بازار وجود دارد. بازار‌ساز بورس کالا نیست. بورس کالا یک بستر معاملاتی است، اما اینکه بگوییم بازار‌ساز در روند معاملات هیچ مداخله‌ای ندارد، نمی‌تواند گزاره درستی باشد. بازارساز به شکل‌های مختلف مثل تعریف فرمول و قیمت دلاری که تعریف می‌کند مداخله خود را انجام می‌دهد.