الزامات حکمرانی راهبردی

اسماعیل قدیمی*

در تاریخ هر کشوری چه کهن و چه تازه‌به‌استقلال‌رسیده، رویدادها، پدیده‌ها و جریانات سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و… به صورت روزمره رخ می‌دهند و پیامدهای گوار و ناگوار بسیاری را برای مردم آن کشورها رقم می‌زنند.

هیچ یک از رخدادهای تعالی‌بخش و پیش‌برنده در هیچ مقوله‌ای که از آنها یاد شد خود به خودی یا با سیاست آزمون و خطا به وجود نیامده است. به عبارت بهتر، اگر کشوری صدرنشین جدول‌های رتبه‌بندی در عرصه‌های گوناگون یا بالعکس ذیل‌نشین آنهاست، کامیابی یا شکستش را مدیریت علمی ملت‌بنیان یا مدیریت تبلیغی حکومت‌محور حاکم سبب شده‌اند. اولی پژوهش‌ها و دانش‌های داده‌محور و سیستم‌های تولید اطلاعات و معرفت‌های دانشگاهی را مبتنی بر آزادی جریان اطلاعات جدی گرفته و برای ایجاد و توسعه‌اش کوشیده و دومی به خاطر محدودیت‌های پژوهشی و اطلاعاتی این مهم را نادیده گرفته است.

با نگاهی کلی به موقعیت همه کشورها در برهه کنونی به خوبی می‌توان دریافت که دیرینگی، پیروزی‌ها، تجربه‌ها، سنت‌ها، دستاوردها، ادعاها و حتی تبلیغات، کمترین سهم را در وضعیت فعلی کشورها دارند و هوشیاری دانشی، مدیریت دانش و تولید اطلاعات و معلومات داده‌محور، به سود منافع ملی و مردم در رقابت‌های تراز بین‌المللی بزرگ‌ترین موفقیت هر کشوری در راه رسیدن به صدرنشینی در جدول رتبه‌بندی رقابتی کشورها را به وجود آورده است. با این پیش‌آگاهی کوتاه، اکنون باید پرسید کشورهای جهان برای رسیدن به موقعیت‌های برتر در رقابت‌های بین‌المللی و در روابط‌شان با یکدیگر چه معیارها و شاخص‌هایی را در عرصه‌های گوناگون اقتصادی و بازرگانی و… درنظر می‌گیرند؟ آیا این شاخص‌ها نیازمند رعایت شرط و شروط و الزامات کاربری نیستند؟ آیا این معیارها در همه کشورها به طور یکسان مورد استفاده قرار می‌گیرند؟

پاسخ درست به این پرسش‌ها بسیار دشوار است، چون تقریبا همه کشورها از شاخص‌ها و معیارها و سنجه‌های موجود و مورد تایید مراکز معتبر علمی استفاده‌ می‌کنند، ولی بسیاری از این کشورها فاقد زیرساخت‌های علمی و پژوهشی معتبر و تراز جهانی و صداقت در انتشار این اطلاعات هستند و بیشتر اوقات آمار و ارقام مورد نیاز برای پر کردن برنامه‌های تبلیغی رسانه‌ای‌شان را بدون شرط لازم و نیاز حتمی در تولید اطلاعات معتبر و موثق و تنها به منظور فریب افکارعمومی می‌سازند و پخش می‌کنند.

واقعیت بسیار مهم ولی پنهان در این موضوع این است که فرآوری و تولید اطلاعات و معلومات مورد نیاز هر عرصه‌ای از عرصه‌های حکمرانی راهبردی و علمی و البته معتبر از نظر حرفه‌ای تنها در مراکز علمی و دانشگاهی و مبتنی بر تولید داده‌ها، اطلاعات و معلومات پژوهشی توسط افراد و موسسات ذی‌صلاح میسر است و این مراکز باید صددرصد از منابع و مراکز قدرت و ثروت مستقل باشند و همه فعالیت‌هایشان حرفه‌ای و مبتنی بر روندهای اطلاع‌یابی داده‌محور به صورت سیستمی و دارای اعتبار و روایی باشد.نکته مهم‌تر در طرح این موضوع این است که ایران در زمره کهن‌ترین تمدن‌هاست که اطلاعات و معلومات داده‌محور به صورت سنتی در نخستین دودمان‌های حکمرانی‌اش مورد توجه بوده و هخامنشیان با محدوده جغرافیایی و سرزمینی معادل ده‌ها کشور مستقل امروزی همواره در کسب اطلاعات و معلومات مورد نیاز برای نظارت و کنترل رویدادهای پرتعداد در اقصی نقاط کشور از سیستم‌های اطلاع‌یابی و اطلاع‌رسانی گسترده و پویا و پیک‌های بادپا و… بهره می‌برده است و امروز با این پیشینه ما باید به طور معمول بزرگ‌ترین سیستم‌های اطلاعات داده‌محور را داشته باشیم که پیروزی‌هایمان در همه عرصه‌ها را تضمین کند.

تجربه‌ها و آمارها نسبت به موقعیت ایران در جداول رتبه‌بندی کشورها نشان داده و می‌دهد که طی سال‌ها و دهه‌های گذشته با وجود فراهم بودن شرایط و البته به دلیل اولویت نداشتن این امر بسیار خطیر، فرصت‌سوزی‌های زیادی در این امر زیربنایی برای توسعه کشور شده و این روند تداوم روندهایی است که طی نود سال که از تاریخ تاسیس دانشگاه‌ها و مراکز علمی و پژوهشی ایران می‌گذرد، جریان داشته و از کاهلی، سستی و غفلت مسوولان در ایجاد زیرساخت‌ها و ساختارهای تولید دانش و معلومات داده‌محور خبر می‌دهد که زیان‌های جبران‌ناپذیر و غیرقابل برآورد را به مردم تحمیل کرده و خواهد کرد.

با مروری به تیترهای روزنامه‌ها و مجلات و پایگاه‌های خبری و خبرگزاری‌ها و صداوسیما و به ویژه دستگاه‌های روابط عمومی و تبلیغات دولتی و هیات دولت درباره هفته پژوهش که کمتر از یک ماه به برگزاری آن باقی‌مانده به خوبی می‌توان دریافت که اطلاعات و معلومات داده‌محور و نگاه مدیریتی راهبردی و مبتنی بر توسعه ظرفیت‌های فکری و نظری در مدیریت کلان کشور و در سطوح پایین‌تر به منظور افزایش قابلیت‌های رقابتی کشور در حوزه‌های عمومی، همچنان حلقه مفقوده حکمرانی در عصر اطلاعات و جامعه اطلاعات است. آیا نباید از مسوولان پرسید که چه هنگام و در چه شرایطی این هشدارهای دلسوزانه را جدی خواهند گرفت؟

* استاد ارتباطات