افزایش مهاجرت اقلیمی با بحران‌های زیست‌محیطی

تجارت‌نیوز- تشدید بحران‌های محیط‌زیستی منجر به افزایش مهاجرت اقلیمی شده است. بررسی داده‌های رسمی نشان می‌دهد که طی دهه‌های اخیر، سالانه یک میلیون نفر در داخل کشور مهاجرت کرده‌اند. تا جایی که حالا گفته می‌شود افزایش مهاجرت‌ها و خالی شدن نواحی مرزی از جمعیت، تهدیدهای امنیتی بین‌المللی را تشدید می‌کند. کمبود آب، فرونشست، گرد‌وغبار و… هر کدام می‌تواند پیشرانه‌ای باشد برای مهاجرت. از میان هزاران نفری که سالانه در جهان جابه‌جا می‌شوند، تعدادی از آنها در گروه مهاجرت اقلیمی جای می‌گیرند. در سال‌های اخیر و با تشدید تغییرات اقلیمی، مهاجرت اقلیمی نیز در جهان افزایش یافت. ایران هم از این قاعده مستثنا نیست. ضمن آنکه شرایط ویژه ایران از لحاظ بروز مخاطرات طبیعی، مردم را بیشتر در معرض تبعاتی مانند مهاجرت قرار می‌دهد.
ایران جزو۱۰ کشور پرمخاطره دنیا از نظر مخاطرات طبیعی محسوب می‌شود؛ مخاطراتی مانند سیل، خشکسالی و… . همین حالا هم با خشکسالی شدید دست‌و‌پنجه نرم می‌کند و زنگ هشدار برای منابع آبی ایران مدت‌هاست که به صدا درآمده است.
تاب‌آوری پایین اقلیمی در ایران
پیش از این رصدخانه مهاجرت ایران در گزارشی به وضعیت تاب‌آوری اقلیمی ایران پرداخت. اشاره رصدخانه به گزارش شرکت «هنلی و شرکا» درباره شاخص تاب‌آوری اقلیمی برای مهاجرت از طریق سرمایه‌گذاری است.
شاخص تاب‌‌آوری اقلیمی برای مهاجرت، وضعیت ۱۸۰ کشور را بررسی کرده و نشان می‌دهد. این شاخص، کشورها را در سه گروه طبقه‌بندی می‌کند: تاب‌آوری بالا (نمره بین ۶۰ تا ۱۰۰)، متوسط (نمره بین ۴۵ تا ۹/۵۹) و پایین (نمره پایین‌تر از ۴۵).
بنابر شاخص تاب‌آوری اقلیمی، کشورها و سرمایه‌گذارانی که در گروه کشورهایی با تاب‌آوری پایین قرار می‌گیرند، در برابر رویدادهایی مانند سیل، خشکسالی، آتش‌سوزی جنگل‌ها و… آسیب‌پذیرتر هستند. حالا سوال این است که ایران در کدام گروه قرار دارد؟
بررسی لیست شاخص تاب‌آوری اقلیم نشان می‌دهد ایران با امتیاز ۳۶ در رتبه ۷۲ قرار دارد. یعنی ایران در گروه کشورهای با تاب‌آوری پایین است. کشورهای چاد، آفریقای جنوبی، اریتره، گینه بیسائو، سودان، کنگو و نیجریه نیز در قعر این شاخص قرار دارند؛ یعنی با تاب‌آوری پایین.
مهاجرت در مناطقی که معیشت مردم به آب وابسته است
در تازه‌ترین اظهارات درباره وضعیت مهاجرت اقلیمی در ایران، علی سلاجقه رییس سازمان محیط‌زیست به «ایلنا» گفته است: «تغییر اقلیم و بحران‌های زیست‌محیطی ناشی از آن در همه کشورها از جمله ایران بروز پیدا کرده و به مشکلات مختلفی از جمله مهاجرت اقلیمی دامن زده است.»
رییس سازمان محیط‌زیست توضیح داد: «در ایران در برنامه‌ریزی‌های کلان برای آینده به‌ویژه در حوزه مخاطرات اقلیمی دچار خلاء هستیم. گاهی مشاهده می‌شود که کوچک‌ترین شوکی به زندگی و اقتصاد مردم وارد شده و برخی افراد به ناچار مهاجرت را انتخاب می‌کنند.»
سلاجقه همچنین گفت که این مهاجرت‌ها بیشتر در مناطقی رخ می‌دهد که اقتصاد و معیشت مردم به آب و شرایط اقلیمی وابسته است. چون اهالی این مناطق فکر می‌کنند صرفا با همین شغل‌های فعلی خود می‌توانند امرار معاش کنند. دولت هم نتوانسته برای این افراد شغل پایدار و معیشت جایگزین ایجاد کند.
نکته‌ای که سلاجقه به آن اشاره کرده، مهاجرت در مناطقی است که معیشت مردم به آب گره خورده است. ایران اکنون چهارمین سال خشکسالی را طی می‌کند. میزان بارندگی کاهش چشمگیری داشته و بیش از نیمی از ذخایر سدهای کشور هم خالی است.
آوارگی ۴۱ هزار نفر در ایران طی سال ۲۰۲۱
مهدی ضرغامی عضو هیات علمی دانشگاه تبریز گفت، تحت تاثیر شرایط اقلیمی ۱۰ هزار خانواده ایرانی سال ۱۴۰۰ از زابل مهاجرت کردند. در سالنامه مهاجرت سال ۱۴۰۱ نیز آمده است که در سال ۲۰۲۱ میلادی، ۴۱ هزار نفر در اثر بلایای طبیعی مانند سیلاب در کشور آواره شدند.
*خالی شدن نواحی مرزی، تشدید تهدیدهای امنیتی
وقوع توفان‌های حاره‌ای در اوایل سال ۲۰۲۱ که منجر به سیل و توفان گردوغبار در ایران شد، عامل آوارگی بیش از ۲ هزار و ۳۰۰ نفر در استان‌های جنوبی کشور است.
رصدخانه مهاجرت ایران نوشته است که استان‌های شرقی به شدت تحت تاثیر تغییرات اقلیمی قرار دارند. با توجه به سکونت نیمی از جمعیت ایران در استان‌های مرزی و اهمیتی که از لحاظ امنیتی برای کشور دارند، خالی شدن نواحی مرزی از جمعیت تهدیدهای امنیتی بین‌المللی را تشدید می‌کند.
مهاجرت از مرزها به سمت مرکز، از مسائل امنیتی ایران
کارشناسان می‌گویند: روند فعلی مهاجرت‌های داخلی منجر به تغییر موازنه جمعیتی در کشور می‌شود. مرکز پژوهش‌های مجلس نیز پیش‌تر در گزارشی به وضعیت مهاجرت داخلی در کشور پرداخت. در این گزارش آمده است که در دهه‌های اخیر، سالانه یک میلیون نفر در داخل کشور مهاجرت کرده‌اند.
بازوی پژوهشی مجلس نوشت، افزایش مهاجرت‌ها و جابه‌جایی‌های جمعیتی به‌ویژه از مناطق مرزی به سمت مرکز و سکونت آنها در اطراف شهرهای بزرگ به ویژه پایتخت، یکی از مسائل جمعیتی، اجتماعی و امنیتی حال حاضر است.
هشدار؛ برخی مناطق دمای بالاتری را تجربه خواهند کرد
نکته مهم دیگر، وضعیت اقلیمی و مخاطرات طبیعی ایران طی سال‌های آینده است. داده‌های فعلی از وضعیت خوشایندی حکایت ندارند. سرزمین خشک و نیمه‌خشک ایران احتمالا در سال‌های آینده با کمبود بیشتر منابع آبی، فرونشست زمین و…
مواجه شود.
رصدخانه مهاجرت ایران نیز در این مورد نوشت که مطالعات نشان می‌دهد برخی مناطق ایران در آینده، افزایش دمای بالاتری را تجربه خواهند کرد. افزایش دما منجر به خشکسالی‌های مکرر می‌شود که خطر قابل‌توجهی برای معیشت خانوارهای روستایی در ایران دارد و ممکن است الگوهای مهاجرتی را تغییر دهد.
موازنه جمعیتی در ایران بعد از مهاجرت‌ها
در بررسی وضعیت فعلی مهاجرت اقلیمی آنچه که نباید فراموش کرد، مقاصد مهاجرتی است. مقاصد مهاجرتی منابع لازم برای جذب مهاجران جدید را دارند؟ تا چه زمانی ظرفیت پذیرش دارند؟
ورود مهاجران جدید به یک منطقه به معنای تامین منبع آب، مسکن و… برای آنهاست. وضعیتی که بازار کار، بازار مسکن، ذخایر آبی و… را تحت تاثیر قرار داده و با چالش‌هایی مواجه می‌کند. چنانچه تاکنون مقامات دولتی بارها گفته‌اند تهران دیگر ظرفیت ورود مهاجران جدید را ندارد. شهرهای شمالی کشور نیز که اکنون یکی از مقاصد مهاجرتی هستند با بحران‌ آب و فرونشست زمین دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند. نتیجه آن می‌شود که به مرور زمان، مقصد مهاجرتی نیز با چالش‌های دیگری مواجه می‌‎شوند. به عبارتی مشکلات حل نمی‌شود، بلکه فقط به منطقه‌ای دیگر منتقل شده و بر حجم آن هم افزوده شده تا جایی که به گره کور تبدیل می‌شود.