25 - 09 - 2024
افت تاب‌آوری شهرها با توسعه عمودی
ایران در جایگاه هفتمین کشور متراکم جهان قرار گرفت
گروه مسکن- الگوی توسعه شهری یکی از موضوعات کلیدی در برنامه‌ریزی‌های کلان کشورهاست. در ایران، توسعه عمودی به عنوان یک راهکار برای پاسخ به چالش‌های جمعیتی و اقتصادی مطرح شده است اما پژوهش‌های انجام شده توسط مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهند این الگو منجر به کاهش تاب‌آوری شهرها در برابر سوانح طبیعی و مخاطرات انسانی شده است.
ایران در حال حاضر در جایگاه هفتم متراکم‌ترین کشورهای جهان قرار دارد. این وضعیت به ویژه در شهرهای بزرگ موجب افزایش آسیب‌پذیری در برابر تهدیداتی مانند زلزله، جنگ و سایر بحران‌ها شده است. بلندمرتبه‌سازی، اگرچه در کوتاه‌مدت ممکن است به نظر راه‌حلی موثر بیاید، اما در بلندمدت می‌تواند مشکلات جدی‌تری را ایجاد کند.
تاب‌آوری به معنای توانایی یک شهر در رویارویی با بحران‌ها و بازگشت به وضعیت طبیعی خود است. کارشناسان بر این باورند شهرهایی که به طور افقی توسعه می‌یابند، توانایی بیشتری در مقابله با سوانح دارند. به این ترتیب، شهرها می‌توانند زیرساخت‌های بهتری را برای مدیریت بحران‌ها ایجاد کنند.
با توجه به چالش‌های جدی پیش‌روی شهرهای ایران به نظر می‌رسد که الگوی توسعه افقی نه‌تنها می‌تواند تاب‌آوری این شهرها را افزایش دهد، بلکه آینده و حیات آنها را نیز تامین کند. لازم است که سیاستگذاران و برنامه‌ریزان شهری به این نکته توجه ویژه‌ای داشته باشند و الگوهای توسعه را به سمت پایداری و تاب‌آوری بیشتر هدایت کنند.
در حالی تهران، هفتمین کشور متراکم جهان است که طبق پژوهش‌های انجام شده، توسعه عمودی و افزایش تراکم علت مستقیم کاهش تاب‌آوری شهر در سوانح طبیعی و مخاطرات انسانی است. به عبارت دیگر تهران در صورت وقوع هرگونه مخاطره‌ای مانند زلزله یا جنگ به شدت آسیب‌پذیر است بنابراین تغییر رویکرد توسعه شهر تهران به توسعه افقی و کاهش تراکم، ضرورت دارد. توسعه عمودی، شهرها را در برابر جنگ، گرانی، زلزله و… آسیب‌پذیر کرده است. همچنین عمودی‌سازی، تاب‌آوری شهرها را هم کاهش داده است. کارشناسان مسکن بر این باورند که با توسعه افقی، علاوه بر کاهش قیمت مسکن، تاب‌آوری شهرها در برابر مخاطرات افزایش می‌یابد.
مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی با عنوان «تاب‌آوری شهرها و ریسک مخاطرات طبیعی»، توسعه عمودی و افزایش تراکم را علتی بر کاهش تاب‌آوری شهر می‌داند. الگوی توسعه عمودی کلانشهرهای ایران، باعث شده تا به استناد گزارش «مطالعه تطبیقی انواع تراکم جمعیتی در ایران و جهان» مرکز پژوهش‌های مجلس، ایران در جایگاه هفتمین کشور متراکم جهان قرار بگیرد. به عقیده کارشناسان این حوزه، شهر متراکم در برابر جنگ، سیل، زلزله و سایر مخاطرات آسیب‌پذیر است. یک کارشناس مسکن می‌گوید توسعه افقی تراکم جمعیت، آلودگی هوا و گرانی را کاهش می‌دهد و تاب‌آوری شهر افزایش می‌یابد. شاید بشود گفت که آینده و حیات شهرهای کشور به توسعه افقی وابسته است.
ارتباط بلندمرتبه‌سازی با تاب‌آوری شهرها
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، گزارشی با عنوان «تاب‌آوری شهرها و ریسک مخاطرات طبیعی» منتشر کرده است. این گزارش، تعریف تاب‌آوری شهر را «توانایی سیستم‌ها، جامعه یا اجتماعات انسانی در معرض مخاطرات برای مقابله، کاهش و ترمیم اثرات ناشی خاطرات در زمان مقرر و به روشی کارآمد که از طریق حفظ و احیای کارکردها و ساختارهای بنیادی و سیستم‌ها و جوامع انسانی انجام می‌شود.» می‌داند. به بیان ساده‌تر، تاب‌آوری به معنای توانایی شهر برای ادامه حیات خویش در زمان بروز بحران است. تاب‌آوری شهرها به دلایل مختلف کاهش می‌یابد. براساس این گزارش، مخاطرات طبیعی مانند زلزله و سیل، آلودگی هوا و تراکم بالای جمعیت از علل کاهش تاب‌آوری شهر هست.
تراکم بالای جمعیت، آسیب‌های فراوانی برای شهر و شهروندان دارد. آلودگی محیط‌زیست، آلودگی هوا، کیفیت پایین زیست شهری، گرانی و معضلات اجتماعی از جمله آسیب‌های تراکم جمعیت است که در پژوهش‌های علمی ذکر شده است. کاهش تاب‌آوری شهر از دیگر آسیب‌های تراکم بالای جمعیت است. گزارش مرکز پژوهش‌ها ذکر کرده است: «افزایش جمعیت و تراکم شهری، مدیریت ضعیف شهری، توسعه شهری برنامه‌ریزی نشده، کمبود زمین قابل استفاده برای شهروندان کم‌درآمد، ساخت‌وساز نامناسب، تمرکز دارایی‌ها و اموال اقتصادی در شهرهای بزرگ و فرسایش اکوسیستم، هفت عامل اصلی تحریک خطر در نواحی شهری هستند.» به معنای دیگر، تراکم بالای جمعیت، شهر را از نظر دفاعی در برابر بلایای طبیعی و غیرطبیعی آسیب‌پذیر می‌کند.
وضعیت تراکم شهرهای ایران
مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارش دیگری، تراکم جمعیت تهران در هکتار را 52/78 نفر اعلام کرده است. تهران، چهارمین شهر متراکم کشور است. شهر مشهد با تراکم 44/106 نفر در هکتار متراکم‌ترین شهر ایران است. عمق ماجرا زمانی مشخص می‌شود که شهرهای ایران را با شهرهای متراکم جهان مقایسه کنیم. مشهد ششمین شهر جهان با جمعیت بالای ۵۰۰هزار نفر از لحاظ تراکم جمعیت است. تراکم مشهد بیشتر از کشور ترکیه است. در حالی که این شهر فقط ۵میلیون نفر جمعیت دارد. نکته جالب توجه این است که شهر آتلانتا در ایالات متحده آمریکا با جمعیتی برابر مشهد، فقط 70/7نفر تراکم در هکتار دارد. چرا مشهد با ۵میلیون نفر جمعیت، ششمین شهر متراکم جهان است؟
راهکار کاهش ریسک سوانح طبیعی و مخاطرات انسانی
سعید محمدی، کارشناس مسکن معتقد است شیوه توسعه شهرهای ایران، علت بالای تراکم است. او گفت: شیوه توسعه شهرها دلیلی برای افزایش تراکم جمعیت است. الحاق نکردن زمین به محدوده شهرها، باعث شده است تا راهی به جز عمودی‌سازی باقی نماند. جمعیت شهر زیاد می‌شود و این جمعیت جدید به مسکن نیاز دارند. باید یک جایی برایشان خانه ساخته شود اما زمینی در شهرها وجود ندارد. بنابراین بلندمرتبه‌سازی اتفاق افتاد. بلندمرتبه‌سازی و عمودی‌سازی آثار مخرب زیادی دارد اما مهم‌ترین اثر منفی‌اش، بالا رفتن تراکم جمعیت است.
این کارشناس مسکن افزود: نقطه مقابل توسعه عمودی، توسعه افقی است. توسعه افقی باعث می‌شود فشار جمعیت کم شود و تراکم جمعیت پایین بیاید. افقی‌سازی علاوه بر تاثیری که بر کاهش آلودگی هوا و آلودگی صوتی دارد، باعث می‌شود تاب‌آوری شهر بالا برود. شهر با تاب‌آوری بالا در برابر مخاطرات طبیعی و حتی مسائلی مانند جنگ هم آسیب‌پذیری کمتری دارد بنابراین باید بگوییم افقی‌سازی لازمه ادامه حیات شهر است. اگر در کلانشهرهای کشور همین روند بلندمرتبه‌سازی ادامه پیدا کند؛ هم شهر و هم مردم از این ماجرا متضرر می‌شوند. پس باید شهرها توسعه افقی داشته باشند.
براساس نظرات کارشناسی، مسلّم است توسعه عمودی شهرها تنها نتیجه‌ای که دارد، کاهش تاب‌آوری شهر است. راهی که تاکنون در شهرسازی ایران طی شده است، بلندمرتبه‌سازی و توسعه عمودی است. گزارش مرکز پژوهش‌ها از تاب‌آوری شهرها راه «کنترل جمعیت شهری به ویژه مناطق آسیب‌پذیر و ایجاد توازن در بارگذاری جمعیتی» را برای افزایش تاب‌آوری پیشنهاد می‌کند. مسیر مقابل عمودی‌سازی، توسعه افقی است. نتیجه توسعه افقی ایجاد توازن در بارگذاری جمعیتی و کاهش تراکم جمعیت است.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد