از مرسانا تا بارانا

گروه جامعه- چند روزی است که نامگذاری معبری به نام فرزند یکی از مدیران شهری
حاشیه ساز شده و این درحالی است که این رویه در کمیسیون نامگذاری شورا بی‌سابقه نیست و در دوره پنجم مدیریت شهری در یکی از جلسات کمیسیون نامگذاری، یکی از مدیران شهری پیشنهاد می‌دهد که نام دخترش «مرسانا» بر روی یکی از معابر شهری گذاشته شود که مورد استقبال رییس وقت کمیسیون نامگذاری قرار می‌گیرد و حالا مرسانا نام یکی از خیابان‌های تهران است. اتفاقی که در خصوص نامگذاری «بارانا» در منطقه۸ نیفتاد و رسانه‌ای شدن آن توسط یک خبرنگار باعث شد بارانا خیلی زود به یکم تغییر کند. ماجرا از توئیت یکی از خبرنگار شهری آغاز شد که اعلام کرده بود، معبری به نام دختر مدیر روابط عمومی شهرداری منطقه۸ نامگذاری شده است.
این اقدام که بدون مصوبه شورای شهر انجام شده، واکنش‌های متعددی را به همراه داشته و موجب انتقاداتی درباره نظارت بر فرآیند نامگذاری معابر شهری شده است. پس از انتشار این گزارش‌ها، شهرداری منطقه۸ به سرعت وارد عمل شد و نام این معبر را تغییر داد.
هرچند شهردار منطقه در اینستاگرام خود نوشت: نام دختران عزیز من، مهرسا و نورا هست. ممکن است در هر گذر و کوچه‌ای نام یکی از دختران و پسران ایران سربلندمان را ببینیم. کشور عزیزمان با همین نام‌ها آباد است. با افتخار برایتان خدمت می‌کنیم.
احیای سنت ناصرالدین شاه در نامگذاری
در تاریخ هم جست‌و‌جو کنیم رد پای این سبک نامگذاری در دوره ناصرالدین شاه را می‌توان پیدا کرد. برخی محلات تهران هنوز هم به نام زنان ناصرالدین شاه شناخته می‌شود. داریوش شهبازی، تهران‌شناس در این‌باره گفت: در محدوده نازی‌آباد باغی بزرگ وجود داشت که به نام «نازخاتون» یکی از همسران ناصرالدین‌شاه سند خورده بود؛ باغی با درختان میوه و چنارهای بلندبالا و عمارتی در دل آن. محله نازی‌آباد هم نامش را از نام نازخاتون وام گرفت و گفته می‌شود ابتدا نام محله به «نازآباد» و به تدریج به نازی‌آباد تغییر کرد.
محله منیریه تهران هم به نام «منیرالسلطنه» یکی از زنان ناصرالدین‌شاه قاجار است. منیرالسلطنه دختر محمدتقی خان معمارباشی بود؛ معماری سرشناس که ساختمان دارالفنون را ساخت. به دلیل رفت‌وآمد معمارباشی به کاخ ناصرالدین‌شاه بود که شاه قاجار با «منیرالسلطنه» دختر معمارباشی آشنا شد و او را وارد حرمسرای خود کرد.
محله اقدسیه که امروز با برج‌ها و آپارتمان‌های گران‌قیمت شناخته می‌شود، در دوران قاجار، روستایی کوچک و قجری بود در حد فاصل بین سلطنت‌آباد و کاخ صاحبقرانیه. ناصرالدین‌شاه این آبادی کوچک را به «امینه ‌اقدس» یا همان «اقدس‌الدوله» که یکی از همسران محبوبش بود بخشید.
نام مهرآباد هم به «عصمت‌الدوله» دختر محبوب ناصرالدین شاه می‌رسد. این محدوده مهریه عصمت‌الدوله بوده است.
«در دوره ما بزرگی گفته بود که وقتی در شهر راه می‌رویم، احساس می‌کنیم شهر صاحب دارد، نمی‌خواهم بگویم الان برعکس عمل شده اما به‌راستی چرا این اتفاقات می‌افتد!» این گلایه ناصرامانی از یکی مدیران شهرداری بود. زمانی که اعلام کرد از ساخت‌وسازی غیر‌مجاز در دانشگاه تهران خبر ندارد. طبق آیین‌نامه نامگذاری معابر، معابری با عرض کمتر از ۳۰متر، به‌ویژه بن‌بست‌ها و کوچه‌های کوچک، در اختیار شهرداری‌های مناطق است و آنها می‌توانند به‌صورت مستقل این نامگذاری را انجام دهند.
ناصر امانی، عضو شورای شهر تهران در پاسخ به پرسش که این نامگذاری یکی دیگر از مصداق‌های بی‌صاحب بودن شهر نیست، گفت: این موضوع صحت دارد و من با شهردار منطقه صحبت کردم. قرار شد که این اشتباه به‌سرعت اصلاح شود. این اتفاق نشان می‌دهد که تمرکز کافی بر مدیریت شهری از بالا وجود ندارد و چنین خودسری‌هایی نباید در سطح شهر رخ دهد. این یکی از نشانه‌هایی است که پیشتر هم درباره آن هشدار داده بودم؛ مساله نظارت در شهر تهران که یکی از وظایف اصلی شوراست.
او ادامه داد: نامگذاری معابر یک موضوع فرهنگی و در حوزه مسوولیت کمیسیون فرهنگی شوراست. در این مورد، بدون مصوبه شورا، تصمیم‌گیری انجام شده که این یک تخلف است. پس از تماس من، شهردار منطقه قول داد که اصلاحات لازم را انجام دهد. من هم پیگیر این موضوع بوده‌ام و می‌دانم که کمیسیون فرهنگی شورا در حال بررسی واکنش مناسب به این مساله است. امانی درخصوص اینکه اینگونه تخلفات چگونه به اطلاع شورای شهر می‌رسد، گفت: مردم، معتمدان محلات و رسانه‌ها در این مسیر نقش مهمی دارند. بسیاری از تذکراتی که ما در شورای شهر داده‌ایم، حاصل گزارش‌های مردمی بوده است. در شهری با ۱۳‌میلیون جمعیت و ۷۰۰‌کیلومتر وسعت، ۲۱‌عضو شورا به‌تنهایی نمی‌توانند بر همه مسائل نظارت داشته باشند بنابراین مردم و رسانه‌ها باید به ما کمک کنند و تا امروز هم این کار را کرده‌اند. ما در برابر چنین تخلفاتی هیچ‌گونه مسامحه‌ای نخواهیم داشت و با هر موردی قاطعانه برخورد می‌کنیم.
تخلف اصلاح شد
علیرضا نادعلی، سخنگوی شورای شهر دراین رابطه گفت: طبق آیین‌نامه نامگذاری معابر، معابری با عرض کمتر از ۳۰ متر، به‌ویژه بن‌بست‌ها و کوچه‌های کوچک، در اختیار شهرداری‌های مناطق است و آنها می‌توانند به‌صورت مستقل این نامگذاری را انجام دهند. این نامگذاری‌ها معمولا نیازی به مصوبه شورای شهر ندارند و شهرداری هر منطقه با محوریت روابط عمومی که دبیر کمیسیون منطقه است، می‌تواند این تغییرات را اعمال کند.
وی ادامه داد: با این حال، تخلف صورت‌گرفته مربوط به نامگذاری معبری با عرض بیش از ۳۰متر بوده که طبق آیین‌نامه، نیاز به مصوبه شورای شهر دارد. به‌محض اطلاع از این موضوع، پیگیری‌های لازم انجام و شهردار منطقه بلافاصله وارد عمل شده و نامگذاری اصلاح شد.
نادعلی تاکید کرد: تذکر دادیم که این تخلف نباید رخ می‌داد اما در نهایت نام‌ها تغییر کرد و این اقدام توسط شهرداری به‌ سرعت اصلاح شد. هر نامگذاری برای معابری با عرض بیش از ۳۰‌متر، حتما باید با مصوبه شورای شهر انجام شود. البته اسامی انتخاب‌شده می‌توانند شامل افراد مختلف یا مفاخر باشند اما مهم‌ترین مساله رعایت فرآیند قانونی و آیین‌نامه‌ای است.
وی در پایان گفت: ما این موضوع را پیگیری کردیم، مشکل بلافاصله حل و تذکر لازم نیز صادر شد.
رکورد در دست شورای سوم است
با وجود اینکه شورای شهر پنجم به طعنه، شورای نامگذاری خوانده می‌شد ولی آمارهایی که سال قبل درباره میزان نامگذاری و تغییر معابر در دوره‌های مختلف شورا منتشر شد، نشان می‌دهد که این توصیف با شورای شهر سوم تناسب بیشتری دارد: شورای شهر تهران سال گذشته خبر داده بود که ۷‌هزار و ۷۰۱‌معبر در شهر تهران بی‌نامند و در دوره اول مدیریت شهری ۲۶‌مورد، در دور دوم مدیریت شهری ۴۹۵‌مورد، در دوره سوم مدیریت شهری ۳۴۴۰‌مورد، در دوره چهارم مدیریت شهری ۱۵۰۲‌مورد، در دوره پنجم مدیریت شهری ۹۱۴‌مورد نامگذاری به تصویب رسیده است. در طول شش دوره مدیریت شهری تا سال گذشته، بیش از 6500‌مورد نامگذاری معابر و اماکن عمومی شهر تهران انجام شده بود و حالا این آمار افزایش کمی نسبت به سال گذشته داشته است. از یکم آذرماه سال1400 تا 27‌آبان‌ماه امسال،‌ 30‌مصوبه درباره تغییر نام معابر، بوستان‌ها، ‌پل‌ها و اماکن عمومی دیگر در دوره ششم شورای شهر تهران به تصویب رسیده است. در این مصوبات در مجموع نام 350محل عمومی شامل معابر عمومی، پردیس، بوستان،‌ مجموعه ورزشی و ایستگاه مترو، تغییر نام یا نامگذاری داشته‌اند.
نام خیابان‌ها را تغییر ندهید
شورای شهر پنجم، یکی از پرماجراترین دوره‌ها برای نامگذاری معابر شهر تهران بود که بسیاری از آنها با مخالفت فرمانداری روبه‌رو می‌شد یا بعدتر از سوی شورای ششم تغییر پیدا کرد. تغییر نام خیابان فلامک به‌نام محمدرضا شجریان یا نامگذاری معبری به‌نام فروغ فرخزاد، منوچهر آتشی و محمدعلی سپانلو. بررسی مصوبه‌های شورای شهر دوره پنجم نشان می‌دهد که 56‌مصوبه در بازه زمانی مردادماه 1397 تا مردادماه 1400 درباره تغییر نام و نامگذاری در این دوره از شورای شهر به تصویب رسیده بود و نام 872 محل عمومی شامل معابر، بوستان‌ها، میدان‌های میوه و تره‌بار، بلوارها و… تغییر داده شده است.
آغاز تغییر و تحول در نامگذاری معابر تهران پس از انقلاب به دوره انتقالی یعنـی به اردیبهشت‌ماه 1358 و مصادف با تشکیل شورای نامگذاری شهرداری در دولت موقـت بازمی‌گردد که تا اواخر سال‌1359 ادامه پیدا کرد و طی آن 500‌نام از میان اسامی خیابان‌هـای تهران تغییر پیدا کردند و در این میان تنها تعداد معدودی خیابان از معابر اصلی مانند کـریمخان زند، دماوند، بهارستان، راه‌آهن بر همان نام‌های سابق باقی ماندنـد. پـس از پایان جنـگ هـم بخشی از خیابان‌های شهر تهران به‌نام شهدا ثبت شـد و بـه ایـن ترتیـب تحول بزرگ دیگری رقم خورد که نام خیابان‌های شهر را بیش از پیش یکسان می‌کرد. تا پیش از بـه‌رسـمیت شـناختن شـوراهای شـهر، تغییر و نامگذاری خیابان‌ها از هیچ مصوبه و آیین‌نامه‌ای پیروی نمی‌کرد اما بعدها بـا تثبیـت موقعیت شورای شهر، کمیسیون‌های مختلف این شورا اقـدام بـه شناسـایی معابر تهران کردند تا پی ببرند که اسامی آنها براساس چه هـویتی انتخـاب شـده‌اند.
در پژوهشی که سال 1388 درباره گفتمان نامگذاری خیابان‌های تهران پس از انقلاب اسلامی توسط مرجان بدیعی، استادیار جغرافیای سیاسی دانشگاه تهران انجام شده بود، اطلاعاتی از این موضوع به دست آمد که طبق آن پس از وقوع انقلاب اسلامی، تلاش زیادی برای ایجاد جلوه‌ها و نمادهای نظام سیاسی تازه در تهران صورت گرفت تا تغییـر شـکل ساختار قدرت سیاسی جدید، در مکان‌های عمومی مانند خیابان‌ها به نمـایش گذاشته شود.
طبق این پژوهش 43/18درصد از خیابان‌ها به‌نام شهدای ناشی از جنگ تحمیلی و در مواردی ناشی از ترورهای داخلی نامگذاری شدند که بیانگر همسویی نامگذاری‌ها با تغییرات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی بوده است و از سوی دیگر تغییرات آن‌دسته از اسامی که به زبان،‌ تاریخ، فرهنگ، ‌ارزش‌ها و مفاهیم ملی بازمی‌گشت، باعث نوعی گسست هویتی در تهران شده بود چون ساختار ذهنی شهروندان را با برخی ارزش‌ها و معانی قطع می‌کرد. طبق این پژوهش،‌ عواملی مانند ایدئولوژی‌های دینی و مذهبی،‌ جنگ و ترور، تغییرات در فرهنگ و تاریخ، رقابت‌ها و کشمکش‌های سیاسی و تفکرات انقلابی و حمایت از گروه‌های مبارز
غیر ایرانی و قطع روابط سیاسی با کشورها منجر به تغییر اسامی برخی خیابان‌های پایتخت شده بود.