از دست رفتن شانس ثبت جهانی ماسوله

صدای میراث- شانس ثبت جهانی ماسوله از دست رفت و ایکوموس جهانی پیشنهاد رد ثبت جهانی ماسوله را به دبیرخانه ثبت جهانی یونسکو و کشورهای عضو از جمله ایران ارسال کرد.
شورای جهانی بافت‌ها و بناهای تاریخی (ایکوموس) بازوی مشورتی یونسکو در پرونده‌های ثبت جهانی میراث فرهنگی و طبیعی جهان، با ارسال گزارشی به کارشناسان یونسکو، دبیرخانه ثبت جهانی یونسکو، کشورهای عضو و وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی ایران، مخالفت قطعی خود را با ثبت جهانی پرونده «منظر فرهنگی ماسوله» به دلیل ایرادات زیاد در نوشتن پرونده و مغایرت پرونده با شاخص‌های ثبت جهانی یونسکو اعلام کرد.
ایکوموس جهانی در گزارش خود تاکید کرده است که ماسوله ظرفیت ثبت جهانی دارد، اما پرونده تدوین‌شده آن که سال ۲۰۲۱ میلادی تحویل یونسکو شد، حاوی ایرادات اساسی است و به همین دلیل، ایکوموس درخواست رد پرونده ثبت جهانی ماسوله را دارد.
پرونده ثبت جهانی ماسوله در سال ۲۰۰۷ میلادی در فهرست موقت یونسکو ثبت شد و تا همین امروز تلاش‌ها و هزینه زیادی برای رفع نواقص و تدوین پرونده نهایی و ارسال آن به یونسکو با همکاری مردم و مسوولان محلی و وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی انجام شد. اما در نهایت این پرونده قربانی لجاجت شد و با تدوین پراشتباه و غلط پرونده، شانس ایران برای ثبت جهانی ماسوله در اجلاس این ماه یونسکو که قرار است در شهر ریاض عربستان برگزار شود، سوخته است.
پرونده ثبت جهانی ماسوله چگونه سوخت؟
سال ۲۰۲۲ میلادی، ارزیاب یونسکو برای بررسی و ارزیابی پرونده ثبت جهانی ماسوله به ایران سفر کرد و سال ۲۰۲۳ میلادی تا چند هفته دیگر قرار بر به رای گذاشتن این پرونده برای ثبت جهانی در یونسکو بود. اما حالا، گزارش ایکوموس جهانی مشخص کرده است که پرونده ثبت جهانی ماسوله پس از این همه سال تلاش و هزینه بر باد رفته است و امکان طرح در اجلاس میراث جهانی یونسکو را ندارد.
ماجرای تدوین پراشتباه پرونده ثبت جهانی ماسوله به زمانی بازمی‌گردد که مدیرکل وقت دفتر ثبت آثار تاریخی در وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، دفتر ثبت جهانی آثار ایران در یونسکو را منحل اعلام کرد و خود تدوین پرونده ثبت جهانی ماسوله را برعهده گرفت.
مصطفی‌ پورعلی که زمانی رییس پایگاه میراث فرهنگی ماسوله بود، پس از برعهده گرفتن مدیریت دفتر ثبت آثار تاریخی، در گام نخست، دفتر ثبت جهانی آثار تاریخی ایران را که کارشناسان آن تجربه بسیاری در تدوین پرونده‌های موفق ثبت جهانی داشتند، منحل کرد و چون مدتی مدیریت پایگاه میراث‌فرهنگی ماسوله را در اختیار داشت، تصمیم به تدوین صفر تا صد پرونده ثبت جهانی ماسوله گرفت. همین اشتباه مدیریتی منجر شد که پرونده ثبت جهانی ماسوله با ایرادات اساسی و مملو از اشتباه تدوین و به یونسکو ارسال شود.
تاکید ایکوموس بر رد پرونده ثبت جهانی ماسوله
حالا ایکوموس جهانی اعلام کرده که پرونده ثبت جهانی منظر فرهنگی ماسوله نه‌تنها قابلیت رفع ایراد (ریفر) با قابلیت بررسی بدون نوبت ندارد، بلکه حتی قابلیت رفع نواقص (دیفر) و تکمیل شدن هم برای ارائه در اجلاس بعدی یونسکو را ندارد و نظر ایکوموس آن است که پرونده ثبت جهانی ماسوله باید از نو تدوین و نوشته و به یونسکو ارسال شود.
این اعلام به معنای آن است که سال‌ها تلاش برای ثبت جهانی ماسوله با منحل کردن دفتر ثبت آثار تاریخی و تلاش فردی برای تدوین پرونده ثبت جهانی اثری مهم که به اذعان یونسکو همچنان قابلیت ثبت جهانی دارد، آن هم با اصرار بر بی‌نیاز بودن از گرفتن نظر مشورتی از کارشناسان سابق دفتر ثبت جهانی که پیشتر زیرمجموعه دفتر ثبت آثار تاریخی بود، از بین رفته است و حالا باید پرونده‌ای دیگر نوشته شود و مسیر ثبت جهانی ماسوله از نو طی شود.
شانس ایران برای گرفتن نظر مثبت نمایندگان کشورهای عضو در یونسکو برای کنار گذاشتن گزارش ایکوموس جهانی که مرجع موثر ثبت جهانی آثار تاریخی کشورهای جهان است، به شدت پایین است.
بررسی جزئیات گزارش ایکوموس جهانی برای رد پرونده ثبت جهانی ماسوله که قرار است تا چند هفته دیگر در اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو در عربستان بررسی شود، بیانگر آن است که دردسر بزرگی برای وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی ایجاد شده و شانس جهانی شدن یک اثر مهم تاریخی و طبیعی کشور از دست رفته است.
منظر فرهنگی ماسوله و کاروانسراهای ایرانی قرار است در اجلاس شهریورماه جاری یونسکو در عربستان به رای گذاشته شوند. اما از همین حالا ایکوموس جهانی با ارسال گزارش نهایی خود به کارشناسان یونسکو، کشورهای عضو از جمله ایران اعلام کرده که ماسوله به‌رغم آنکه همچنان قابلیت ثبت جهانی دارد، به دلیل ایرادات بسیار موجود در پرونده تدوین‌شده امکان ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو را ندارد، اما امیدها برای ثبت جهانی کاروانسراهای ایرانی که پرونده آن پیش از انحلال دفتر میراث جهانی تدوین و به یونسکو ارسال شده بود وجود دارد.
مهم‌ترین ایراد گرفته‌شده در پرونده ثبت جهانی ماسوله به ملاک‌هایی است که برای ثبت جهانی یک اثر در پرونده آثار ارائه‌شده به یونسکو درج شده است. ایکوموس جهانی به عنوان بازوی اصلی مشورتی یونسکو که گزارش‌هایش تعیین‌کننده ثبت یا رد یک اثر در فرآیند ثبت جهانی است و تاثیر بسیاری بر آرای کشورهای عضو دارد، معتقد است ملاک‌های درج‌شده در پرونده ثبت جهانی ماسوله با واقعیات این سایت تاریخی و طبیعی کشور مطابقت ندارد.