از تشدید خشکسالی تا آلودگی هوا

تهران آلوده شد اما تعطیل نشد

«جهان‌صنعت»- یکشنبه‌شب گذشته برای اولین روز از سال جاری تهران هوای بسیار ناسالمی را تجربه کرد. طبق شاخص‌های آلودگی هوا تهران تا پیش از بامداد دوشنبه ۲۴۲ بود اما در بامداد پنجم شهریور، شاخص آلودگی هوای تهران به عدد خطرناک ٣۵۵ رسیده بود. با این تفاسیر طبق مصوبه هیات وزیران در صورتی‌ که میانگین شاخص کیفیت هوای تهران به بالاتر از ۲۰۰ برسد و کمیته اضطرار تعطیلی ادارات استان تهران را تصویب کند؛ پس از تایید رییس‌جمهوری یا معاون اول رییس‌جمهوری، ادارات استان تهران باید تعطیل می‌شد، اما چنین نشد. تا لحظه نگارش این گزارش هم شاخص آلودگی هوا ۱۸۰ و ناسالم بود. این در حالی است که از ابتدای سال تاکنون تهران تنها ۸ روز هوای پاک داشته است. اگرچه «زهره عبادتی» معاون محیط‌زیست انسانی اداره‌کل محیط‌زیست استان تهران از منشاء آلودگی هوای یکشنبه شب گذشته را استان البرز معرفی کرده است، اما عمده گردوغباری که از استان البرز بلند می‌شود از بستر خشک تالاب صالحیه است. تالاب صالحیه در نظرآباد استان البرز و بخشی از آن نیز در استان قزوین قرار دارد. وسعت تالاب صالحیه با احتساب باتلاق‌های اطراف ۱۰ هزار هکتار است و آب این تالاب از رودخانه کردان تامین می‌شود. این تالاب در فصل گرما به دلیل بارش کم و نیاز کشاورزان منطقه به آب، بسیار کم‌آب و خشک می‌شود. از طرفی این آلودگی هوا مختص به تهران نبود، بلکه البرز، گرگان، سیستان‌و‌بلوچستان، مشهد و دیگر شهرها نیز درگیر هستند. در حالی قانون هوای پاک در حال خاک خوردن است که هنوز به گفته رییس کمیسیون محیط‌زیست مجلس هنوز بودجه‌ای برای آن درنظر گرفته نشده است و گویی این قانون به فراموشی سپرده شده است. این در حالی است که آسیب تنفس در هوای آلوده برای شهروندان خطر مرگ دارد. حال تصاویر ترسناکی که از استان گلستان در فضای مجازی منتشر شده است، نشان از وضعیت وخیم هوا در سراسر ایران دارد. زیرا در این تصاویر هیچ چیز دیده نمی‌شد، نه تنها آسمان بلکه فضای اطراف دوربین گوشی نیز قابل دیدن نبود. ریزگرد و گرد و خاک که تا سال‌ها اسمش با مناطق جنوبی و مرکزی ایران گره خورده بود، حالا به شمال کشور هم سرایت کرده است. مدیرکل هواشناسی مازندران درباره این مشکل گفته که گرد و غبار از صحرای قره‌قوم ترکمنستان وارد کشور شده و مناطق مرکزی و شرقی استان را تحت تاثیر قرار داده است. به‌طورکلی تنفس در هوای آلوده تاثیر مخربی بر سلامت جسم و روح انسان وارد می‌کند.
خطر سقط جنین
خطر حقیقی در مورد اثرات زیانبار به شرایط سلامتی فعلی شهروندان بر‌می‌گردد، اما به‌طور کلی افرادی که بیش از بقیه در معرض هوای آلوده قرار داشته باشند، دچار بیماری‌هایی از جمله بیماری‌های قلبی و تنفسی شدید، سرعت بخشیدن بر پیری ریه‌ها، از دست دادن ظرفیت ریه‌ها و کاهش عملکرد آنها، پیشرفت بیماری‌هایی مانند آسم، برونشیت، آمفزیم (نوعی بیماری ریوی) و حتی سرطان که در نهایت به مرگ زودرس منجر می‌شود، اما باید بدانید سرب علاوه‌بر تاثیری که بر سلامت افراد دارد، باعث ابتلا به سرطان و سقط جنین و بیماری‌های روانی نیز می‌شود. به‌طورمثال با تاثیر منفی بر عملکرد سیستم عصبی باعث بروز سردردهای شدید و کم شدن حافظه می‌شود. آلودگی هوا به ویژه سربی که به علت سوخت نامناسب خودروها به وجود می‌آید، احتمال تولد کودکان مبتلا به نقص عضو، اوتیسم و بیش‌فعالی را افزایش می‌دهد. همچنین مسمومیت ناشی از سرب باعث افزایش اختلالات ذهنی، فراموشی‌های دائم، بیماری‌های لرزشی و جنون می‌شود. یکی دیگر از آثار آلودگی هوا کمبود اکسیژن است که باعث بی‌حوصلگی و عدم‌کنترل خشم می‌شود همچنین آلودگی هوا با کاهش انرژی و ایجاد خواب‌آلودگی می‌تواند باعث پرخاشگری افراد شود. اختلالاتی مانند پرخاشگری و افسردگی، اختلال در تمرکز و کند‌شدن عملکرد ذهنی در نتیجه کاهش اکسیژن‌رسانی به مغز اتفاق می‌افتد که همه این عوامل سبب به‌وجود آمدن مشکل در موقعیت‌های اجتماعی و شغلی می‌شوند.
هوای آلوده و بیماری‌های چشم
چشم‌ها ازجمله اندام‌های خارجی بدن هستند که در زمان آلودگی هوا در معرض مستقیم با ذرات آلاینده قرار می‌گیرند و دچار مشکلات زیادی همچون سوزش و آبریزش می‌شوند. البته آلودگی هوا عارضه خطرناکی برای اجزای داخلی چشم‌ها ندارد ولی سطح چشم در ناحیه قرنیه و پلک‌ها را ملتهب می‌کند و سبب سوزش، آبریزش و قرمزی چشم‌ها می‌شود. همچنین آلودگی هوا به ویژه ذرات معلق منجر به تولید ماده‌ای می‌شود که برای چشم افراد به ویژه افراد میانسال و کهنسال خطرناک است.
هوای آلوده و مشکلات پوستی
هوای آلوده دارای ذرات هیدروکربن، گوگرد و ذرات معلق است که پوست به ویژه پوست کودکان و افراد مسن را تحریک می‌کند و در این میان قسمت‌هایی مانند پوست سر، دست‌ها و صورت به ویژه دور چشم‌ها بیشتر از سایر نقاط بدن آسیب می‌بیند. تیرگی و بسته شدن روزنه‌های سطح پوست، خشکی پوست، خارش، اگزمای دست و صورت، اگزمای پلک، کهیر، تشدید جوش‌های آکنه‌ای صورت، خشکی حاشیه لب‌ها و بینی و نمایان شدن لکه‌های تیره در سطح پوست از جمله مشکلاتی است که در شرایط آلودگی هوا بروز بیشتری پیدا می‌کند. همچنین بروز چین و چروک و پیری زودرس پوست به دلیل تولید رادیکال‌های آزاد در هوای آلوده و ریزش مو از دیگر عوارض ناشی از آلودگی هوا به شمار می‌رود.
هوای آلوده و ابتلا به سرطان
افرادی که در مناطق دارای آلودگی هوا زندگی می‌کنند، حدود ۲۰ درصد بیشتر از افرادی که در هوای پاک زندگی می‌کنند با احتمال ابتلا به سرطان ریه مواجه هستند. ذرات ریز ناشی از آلودگی هوا که باعث تحریک ریه‎ها و التهاب آنها می‌شود، یک عامل خطر‌ساز برای بروز سرطان ریه است. به‌علاوه شواهد بسیاری وجود دارد که قرار گرفتن در معرض ذرات ریز هوا می‌تواند سبب التهاب ریه‌ها و آسیب زدن به DNA افراد شود.
در نهایت بیشترین آسیب آلودگی هوا به افرادی است که در گروه پرخطر مانند زنان باردار، کارگرانی که در محیط باز کار می‌کنند، سالمندان، کودکان زیر ۱۴ سال، ورزشکارانی که در فضای باز تمرین می‌کنند، قرار دارند. این افراد حتی با تماس کمتر با هوای آلوده مشکلات سلامتی را تجربه می‌کنند یا ممکن است شدت مشکلات در آنها بیشتر و شدیدتر باشد.
احیای دوباره تالاب‌ها
«محسن ‌هاشمی» کارشناس آلودگی هوا درخصوص وضعیت وخیم کشور به «جهان صنعت» گفت: به دلیل تغییرات اقلیمی امسال تابستان گرمی داشتیم. به همین خاطر آب‌های زیرزمینی به شدت تبخیر شدند و به گونه‌ای از بین رفتند. البته نباید فراموش کرد که ایران سال‌هاست درگیر معضل خشکسالی است. احداث سدهای غیرکارشناسی نیز بر خشکسالی کشور تاثیر داشته است. در حال حاضر ۹۰ درصد تالاب‌های سراسر ایران خشک شدند. این در حالی است که منشأ ریزگردها و آلودگی هوای این روزها به تالاب‌های خشک برمی‌گردد. آلودگی هوای پریشب تهران نیز از بستر خشک تالاب صالحیه نشات گرفته است. به خاطر عقب‌نشینی آب دریای خزر در کشورهای آسیای میانی، فضا و کانونی از ریزگرد تشکیل شده است که احتمال می‌رود با افزایش پدیده ریزگرد در مناطق شمالی کشور روبه‌رو شویم. این اولین بار نیست که استان‌های شمالی با پدیده ریزگرد مانند استان‌های جنوبی و مرکزی کشور روبه‌رو می‌شوند و پیش از این نیز در گیلان، شرق و غرب استان مازندران و گلستان نیز شاهد گرد و خاک و ریزگرد بودیم.
وی افزود: اساسا منبع و منشأ ریزگردها در کشور ما مدیریت بد است،‌ متاسفانه چه در حوزه سیاست داخلی و چه در حوزه سیاست خارجی خودمان را درگیر موضوعات و مسائلی کرده‌ایم که اولا ملی نیستند، ثانیا اساسا حل آن مسائل از توان و اراده ما خارج است. چه بسا در تیر سال ۱۳۹۶ کنفرانس بین‌المللی مقابله با گرد و خاک و ریزگرد در کشور با حضور رییس‌جمهوری وقت و رییس سازمان محیط‌زیست برگزار شد و اتفاقا از «ان‌جی‌اُ»ها هم دعوت شد و ما هم حضور داشتیم، خب نتیجه‌اش چه شد؟ چه تاثیری در کاهش ریزگردها داشت؟ هیچ‌کس پاسخ این سوال را نمی‌داند، دولت فعلی هم همین‌طور. اگر سوال کنید متوجه می‌شوید که هیچ کار دقیق و مشخصی برای حل چنین مشکل بزرگی در کشور انجام نشده یا در دست اقدام نیست.
هاشمی با بیان اینکه ریشه و عامل بسیاری از ریزگردها هم منبع داخلی دارد و هم منبع خارجی، در بحث منابع خارجی باید دولت و وزارت خارجه برای حل مشکل اقدام کنند،‌ ادامه داد: در مناقشه ایران و افغانستان درباره حق‌آبه هیرمند می‌بینیم که علی‌رغم اینکه سد کجکی پر از آب است، اما رایزنی‌ها به سرانجام نرسیده تا حق‌آبه هیرمند را بدهند، در حالی که ریزگردها و کمبود آب از مسائل مهم محیط‌زیستی در سیستان و بلوچستان است. در بحث ریزگردهای استان گلستان هم اینکه بگوییم منبع آن صرفا از ترکمنستان است، بیشتر به فرافکنی شبیه است، چرا‌که قبلا آب رودخانه اترک از خراسان به سمت استان گلستان سرازیر می‌شد و تالاب‌های آلاگل، آلماگل و آجی‌گل را سیراب می‌کرد، در حالی که بعد از احداث سد شیرین‌دره روی رودخانه اترک باعث شدیم ۹۰ درصد از تالاب‌های گفته شده، خشک شوند. در شهرستان گالیکش با احداث کارخانه سیمان، باعث نابودی جنگل‌های هیرکانی و آسیب شدید به محیط‌زیست منطقه شده‌ایم.
این کارشناس محیط‌زیست اظهار کرد: مشکلات محیط‌زیستی در کشور ما جدی‌تر از آن است که بخواهیم مسائل را صرفا به خارج از مرزها نسبت دهیم و فرافکنی بکنیم، همین امروز قرار است در هیات دولت دوباره درباره پتروشیمی میانکاله تصمیم گرفته شود، در حالی که پیش از این در فروردین ۱۴۰۱ راه‌اندازی پتروشیمی میانکاله در هیات دولت رد و به دستور دادستانی متوقف شد،‌ همین‌ها نشان می‌دهد که مشکلات اصلی محیط‌زیست کشور از خودمان است.