«ازون» قاتل خاموش

«جهان‌صنعت»- تغییرات اقلیمی با افزایش دما، آلودگی اُزون را تشدید و واکنش‌های شیمیایی تولید اُزون را تسریع می‌کند. اگرچه وجود گاز اُزون در ترازهای فوقانی جو مفید است زیرا از تابش اشعه فرابنفش جلوگیری می‌کند و حتی سطح آن را کاهش می‌دهد اما در سطح زمین اُزون یک آلاینده است و صدمات ناشی از این آلایندگی، سلامتِ انسان و محیط‌زیست را به شدت تحت تاثیر قرار می‌دهد. نتایج تحقیقات بین‌المللی تخمین می‌زند که بین ۵تا ۱۳‌میلیون نفر دیگر نیز تا سال ۲۰۵۰ ممکن است در معرض سطوح بالا و خطرناک اُزون قرار گیرند. این پیش‌بینی باید برای مسوولان و سیاستگذاران، به‌ویژه کسانی که در بررسی مداوم استانداردهای کیفیت هوا و حفاظت از سلامت شهری و محیط‌زیست نقش دارند، بسیار حائز‌اهمیت باشد. طبق جدولی که اخیرا در رسانه‌ها منتشر شده است، تهران از ابتدای تابستان جاری تاکنون تنها پنج روز پاک را پشت سر گذاشته و دو روز ناسالم را در کارنامه خود داشته است. این در حالی است که تابستان سال گذشته، ساکنان پایتخت ۱۱ روز با هوای پاک و سالم را تجربه کرده‌اند و خوشبختانه شاخص آلاینده اُزون در این بازه زمانی منجر به ایجاد آب و هوای ناسالم در شهر نشده است. ضمن اینکه طی ۱۰سال گذشته، رتبه بهترین شاخص کیفیت آب و هوای تهران (از منظر آلاینده اُزون)، به ترتیب متعلق به تابستان سال‌های ۱۳۹۳ و ۱۳۹۴ با تعداد ۷۵ و ۵۳ روز پاک است. همچنین، آب و هوای پایتخت در تابستان دو سال گذشته (۱۴۰۰) صرفا برای یک روز به طور کامل پاکیزه بوده که بدترین آمار در سال‌های اخیر است. میانگین روزهای تابستانی پاک در تهران طی این مدت، حدود ۲۱ روز است که چنین رقمی در یک بازه زمانی ۱۰ساله بسیار اسفبار است. با یک نگاه اجمالی به جدول، شاهد تفاوت معناداری در شاخص کیفیت آب‌وهوای تهران خواهیم بود که بر افزایش تدریجی سطح آلودگی در فصل تابستان طی یک دهه اخیر تاکید می‌کند. این در حالی است که بهره‌مندی از هوای پاک و سالم، جزو حقوق اولیه شهروندی است اما با این وجود معضل «آلودگی هوا» از مشکلات رایج در جوامع است. در کلانشهر تهران نیز روزانه حیات میلیون‌ها نفر در اثر آلودگی هوا تهدید می‌شود. در فصل تابستان نیز به دلیل افزایش دما و تابش شدید خورشید، به‌ویژه با افزایش غلظت گاز اُزون، دوچندان شاهد این آلودگی هستیم. از سویی به عقیده برخی کارشناسان آلودگی شهری رایج در فصل تابستان، ناشی از آلاینده «اُزون» است و از آن به‌عنوان آلودگی ثانویه یاد می‌شود یعنی به طور مستقیم از هیچ منبعی منتشر نمی‌شود و صرفا از واکنش شیمیایی میان آلاینده‌های اولیه در جو، مانند اکسیدهای نیتروژن و ترکیبات آلی فرار، به وجود می‌آید. دو عامل «گرمای هوا» و «تابش نور خورشید» در این واکنش شیمیایی، حکم انرژی اولیه را ایفا می‌کنند و نقش بسزایی در تسریع و افزایش آلایندگی دارند. در واقع برای همین است که ما در تابستان بیشتر شاهد وجود آلاینده اُزون هستیم و در زمستان به صورت جدی خبری از آلاینده اُزون نیست. در تابستان جاری روزهای آلوده‌ای را پشت سر گذاشتیم که شاخص کیفیت هوا به لحاظ آلایندگی اُزون در این ایام بالای ۱۵۰ بوده و حتی در برخی نقاط تهران، شاخص آلایندگی به بالای ۲۰۰ هم رسیده که این نشان می‌دهد شدت این آلودگی نسبت به سال‌های گذشته تاحدودی افزایش داشته است.
دلیل اصلی آلودگی هوای تهران
داریوش گل‌علیزاده، رییس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط‌زیست درخصوص دلیل اصلی آلودگی هوای این روزهای تهران به «جهان‌صنعت» گفت: در چند روز گذشته هوای شهر تهران در شرایط مناسبی قرار نداشت و دلیل آن ذرات معلق با منشأ معدنی و ذرات گردوغبار و کانون‌های اطراف شهر تهران بود. شرایط کیفیت هوا به گونه‌ای است که باید وابستگی به سوخت‌های فسیلی را به حداقل برسانیم و در این زمنیه وزارت نیرو باید برنامه‌ای ارائه دهد تا بدانیم در برابر ناترازی چه اقداماتی انجام خواهیم داد.
وی با اشاره به اینکه استان‌های اصفهان، سیستان‌و‌بلوچستان، مرکزی و یزد نیز در شرایط مشابه قرار داشتند، افزود: البته منشأ آلودگی در این شهرها قدری متفاوت است. به عنوان مثال در شهر یزد اراضی تخریب شده پیرامون شهر و فعالیت صنعتی در این امر دخیل است.
گل‌علیزاده میزان مصرف برق به‌صورت میانگین در کشور را در حال حاضر ۷۹‌هزار مگاوات ذکر کرد و تصریح کرد: این میزان نسبت به مدت مشابه سال قبل 6000 مگاوات افزایش داشته یعنی مصرف سوخت نیروگاه‌ها نیز افزایش یافته است و این باعث می‌شود تا ناکس تبدیل به ذرات معلق ثانویه شود. شدت مصرف انرژی در کشور نشان می‌دهد که ما جزو سه کشور بالا هستیم و این با درآمد ناخالص ملی مطابقت ندارد. بیش از ۹۴‌درصد تامین انرژی کل کشور از محل انرژی‌های فسیلی است و ما باید وابستگی به انرژی‌های فسیلی را در کشور کاهش دهیم تا آلودگی هوا
کمتر شود.
رییس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط‌زیست تشکیل آلاینده ثانویه اُزون را از جمله دغدغه‌های مهم در این ایام دانست و بیان کرد: اُزون جو پایین آلاینده بسیار خطرناک است و با توجه به وجود اکسیدهای نیتروژن و آلاینده‌های فرّار که در حضور نور خورشید تبدیل به اُزون می‌شوند، نگرانی‌ها در این زمینه بسیار افزایش یافته است.
او ادامه داد: دلیل اصلی آلودگی شهر تهران ذرات معلق با منشأ معدنی و ذرات گردوغبار و کانون‌های اطراف شهر هستند. وزارت نیرو باید گام‌های مشخص با زمانبندی و هزینه مشخص در این زمینه بردارد و در این زمینه شاخص ارزیابی نیز مشخص باشد، در غیراین صورت هزینه اصلاح این روند در آینده بسیار بیشتر از امروز خواهد بود.
آلودگی هوا، قاتل تدریجی انسان
محمد‌هاشمی، کارشناس محیط‌زیست با اشاره به اینکه آلودگی هوا قاتل تدریجی انسان است به «جهان‌صنعت» گفت: وجود گاز اُزون در ترازهای فوقانی جو مفید است زیرا از تابش اشعه فرابنفش جلوگیری می‌کند و حتی سطح آن را کاهش می‌دهد اما در سطح زمین ازون یک آلاینده است و صدمات ناشی از این آلایندگی، بیشتر متوجه سلامتِ انسان است که به تدریج منجر به انواع بیماری‌های موقت و بلندمدت می‌شود.
وی افزود: تحقیقات مختلف در این زمینه نشان می‌دهد سرطان ریه، آسم، برونشیت و بیماری‌های قلبی عروقی جزو اثرات بلندمدت آلودگی هوا هستند و این موضوع بسیار حائز‌اهمیت است. از اثرات کوتاه‌مدت گازهای آلاینده هم می‌توان به مشکلات پوستی، تنفسی یا سایر حساسیت‌ها اشاره کرد. مواقعی که غلظت گازهای آلاینده‌ای چون اُزون در فصل تابستان به اوج خود برسد، اگر به خیابان بروید و قدم بزنید، شاهد تغییرات واضحی در وضعیت سلامتی خود خواهید بود؛ علائمی مانند سوزش گلو، احساس خفگی و موارد مشابه از اثرات موقت این آلاینده هستند. افزون بر این، آلودگی و افزایش آلاینده‌های موجود در هوا بر محیط‌زیست و کشاورزی نیز قطعا تاثیر مخربی دارد.
به گفته هاشمی به منظور کاهش اثرات زیانبار گازهای آلاینده، به‌ویژه اُزون توصیه می‌شود در ساعات اوج ترافیک یا اواسط روز که دمای هوا بالاست، از تردد غیرضروری پرهیز کرده و سایر فعالیت‌های روزمره را به ساعات دیگری از روز موکول کنیم.او ادامه داد: برای در امان ماندن از آلودگی تابستانی بهتر است از ساعت ۱۰ صبح تا حدود 4 بعدازظهر که تابش اشعه خورشید شدید است، در خانه یا فضای بسته بمانیم. همچنین از ورزش و فعالیت‌های پرتحرک اجتناب کنیم تا تنفس عمیقی نداشته باشیم و مشکلی برای دستگاه تنفسی‌مان ایجاد نشود.
عامل دیگری که در کاهش آلودگی تابستانی می‌تواند موثر واقع شود، به حداقل رساندن تولید اکسیدهای نیتروژن یا ناکس است که در تولید آلاینده اُزون نقش دارند. برای دستیابی به این مهم، باید خودروی کمتری در سطح شهر تردد کند و این مساله زمانی محقق می‌شود که حمل‌و‌نقل عمومی بهتری داشته باشیم. متاسفانه به علت نامساعد بودن شرایط حمل‌و‌نقل شهری، به‌لحاظ کمبود یا فرسودگی وسایل نقلیه عمومی و سیستم تهویه نامناسب، مردم بیشتر تمایل دارند از خودروهای شخصی استفاده کنند. تکثر وسایل نقلیه شخصی در سطح شهر، سهم عظیمی در آلودگی هوای تهران خصوصا در تابستان دارد.
آلودگی هوا یک مساله قابل حل است و نیاز به اقدامات عجیب و غریبی هم ندارد. هر وقت ما توانستیم سیستم حمل‌و‌نقل عمومی را ارتقا ببخشیم، می‌توانیم راجع به دیگر راهکارهای کاهش آلودگی هوا هم بیشتر صحبت کنیم. در کلانشهری چون تهران که تردد زیادی وجود دارد، ناکس بیشتری هم تولید می‌شود و همین موضوع، هوای شهر را در معرض آلودگی مضاعفی قرار می‌دهد.