اروپا در دوراهی سرنوشت‌ساز

محمدرضا ستاری- در حالی حدود 40روز به برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا زمان باقی مانده که از همان ابتدای معرفی ترامپ به عنوان نامزد نهایی جمهوریخواهان، بسیاری از تحلیلگران غربی معتقدند که پیروزی او در انتخابات، می‌تواند به کابوسی سیاسی، اقتصادی و امنیتی برای اروپا تبدیل شود.
در واقع دولت دوم ترامپ می‌تواند با کاهش کمک‌های نظامی ایالات متحده به اوکراین و ناتو و اعمال تعرفه‌های گمرکی بر کالاهای اروپایی، نه‌تنها روابط فرآتلانتیکی میان آمریکا و اروپا را متشنج می‌کند، بلکه قادر است یک جنگ تجاری نیز با اروپایی‌ها را کلید بزند. با این حال تحلیل‌هایی متفاوت از کابوس اروپایی از روی کار آمدن ترامپ نیز وجود دارد؛ تحلیل‌هایی که معتقدند پیروزی ترامپ در انتخابات آبان‌ماه امسال قابلیت این را داراست که اروپا را به سمت استقلال دفاعی و اقتصادی سوق دهد.
چالش‌های فعلی اروپا
آنچه درخصوص وضعیت فعلی کشورهای اروپایی مشخص است، آنها بیش از حد به امنیت و بازارهای آمریکایی وابسته بوده و همزمان با چالش پیری جمعیت و کند شدن رشد اقتصادی و فناوری مواجه هستند. از سوی دیگر در شرایطی نفوذ جهانی اروپا کاهش یافته که تقویت ملی‌گرایی در سایر نقاط جهان، الگویی کاملا مخالف اتحادیه اروپا را به تصویر می‌کشد.
از سوی دیگر اروپایی‌ها در حالی درگیر جنگ اوکراین هستند که هم از لحاظ نظامی دست پایین‌تر را در مقابل روسیه داشته و هم برای ادامه رقابت با مسکو، نیازمند کمک‌های مالی و نظامی ایالات متحده هستند. در نتیجه اروپا در شرایطی امنیت و اعتبار خود را روی جنگ اوکراین و شکست روسیه قمار کرده که فرد پیروز در انتخابات آمریکا، می‌تواند معادلات آنها را به میزان زیادی در این جنگ تغییر دهد زیرا اگر ترامپ در انتخابات 15 آبان پیروز شود با توجه به شعارهایی که درخصوص پایان جنگ سر می‌دهد، ممکن است با پایان دادن کمک‌ها به اوکراین، چالشی جدی و حیاتی برای اروپایی‌ها رقم بزند.در همین رابطه و طبق گزارشی که متیو باروز، مدیر برنامه مرکز آینده‌اندیشی استراتژیک آمریکا در نشنال اینترست منتشر کرده، توافق احتمالی ترامپ با پوتین نه‌تنها تمامیت ارضی اوکراین را تهدید می‌کند، بلکه با توجه به مخالفت وی با گسترش ناتو به سمت مرزهای روسیه، برای اروپایی‌ها نیز مشکل‌زا خواهد شد.در این میان حتی شکست در مذاکرات میان ترامپ و پوتین نیز پیامدهای خاص خود را خواهد داشت زیرا مطابق با الگوی مذاکره میان ترامپ و کیم جونگ اون، رهبر کره‌شمالی هم که نتیجه خاصی در بر نداشت، قادر است اروپایی‌ها را در موقعیت دشواری قرار دهد به گونه‌ای که براساس تحلیل الگوی رفتاری ترامپ، وی ممکن است در صورت عدم موفقیت در مذاکره با پوتین، اروپا را با معضل اوکراین رها کرده و امنیت کی‌یف و اتحادیه اروپا را دچار تهدید کند.
چشم‌انداز غم‌انگیز ناتو
از سوی دیگر در حالی که ترامپ بارها تهدید کرده که در صورت عدم تقبل هزینه‌های دفاعی از سوی اروپایی‌ها، ایالات متحده ممکن است از ناتو خارج شود، چنین مساله‌ای یک هشدار اساسی برای کشورهای اروپایی عضو ناتو خواهد بود. به طوری که حتی اگر ترامپ ناتو را ترک هم نکند، میزان حمایت دولت او از اعضای اروپایی ناتو دورنمای روشنی ندارد. در واقع او ممکن است بودجه و نیروهای آمریکایی برای ناتو را کاهش دهد که این امر نه‌تنها به اختلافات دامن می‌زند، بلکه در شرایط دشوار امنیتی کنونی، خبر بسیار دردناکی برای اروپایی‌ها محسوب خواهد شد.
این موضوع از آنجا حائز‌اهمیت است که مشکلات فعلی اروپایی‌ها، بسیار فراتر از روابط فراآتلانتیکی با ایالات متحده است. مطابق با آمارها، قاره سبز بیش از دو دهه است که با رکود نسبی اقتصادی دست و پنجه نرم می‌کند. همچنین در حالی از سال 2000 به این سو درآمد سرانه آمریکا نسبت به اروپا تقریبا دو‌برابر افزایش یافته که با کاهش رشد بهره‌وری، امروز تنها 4 شرکت از 50 شرکت برتر فناوری در جهان متعلق به اروپایی‌هاست.علاوه بر این پیری و کاهش رشد جمعیت و نیز کاهش نیروی کار به میزان قابل ملاحظه‌ای روی رشد اقتصادی اروپا تاثیر منفی خواهد داشت به طوری که اخیرا ماریو دراگی، نخست‌وزیر سابق ایتالیا و رییس بانک مرکزی اروپا در گزارشی درخصوص رقابت‌پذیری اروپا با ایالات متحده و چین اعلام کرده که اگر اروپایی بخواهند به سمت فناوری‌های نوین، کاهش وابستگی به انرژی‌های فسیلی، تداوم برنامه‌های رفاه اجتماعی و افزایش توانایی‌های دفاعی حرکت کنند باید حداقل سالانه 750 تا 800‌میلیارد یورو نسبت به این دو کشور بیشتر هزینه کنند. ارقامی که حدود 7/4‌ درصد تولید ناخالص داخلی کل اتحادیه اروپا را تشکیل می‌دهند.
اروپا بر سر دوراهی
به همین دلیل است که کارشناسان معتقدند اروپایی‌ها امروز بر سر یک دوراهی سرنوشت‌ساز قرار دارند یعنی یا رو به زوال می‌روند یا اینکه می‌توانند قدرت بین‌المللی خود را بازیابی کنند. در این رابطه یکی از بزرگ‌ترین موانع اروپایی‌ها برای بازیابی موقعیت گذشته، متقاعد کردن کشورهای عضو اتحادیه برای مقابله با چالش‌های کنونی است به طوری که هر‌چند برخی از مقامات و کشورهای اروپایی از افزایش بودجه اتحادیه برای سرمایه‌گذاری‌های بزرگ و اصلاحات اساسی حمایت می‌کنند، برخی کشورها نظیر فرانسه، آلمان و هلند در مورد پذیرش بدهی‌های بیشتر برای اتحادیه اروپا محتاطانه برخورد می‌کنند.همچنین برنامه‌های پیشنهادی برای احیای مجدد اقتصاد اروپا، می‌تواند برای مردم این قاره زندگی دشوارتری را رقم بزند. به عنوان مثال اصلاحات در قانون بازنشستگی در فرانسه آنچنان در این کشور چالش ایجاد کرده که عملا دولت ماکرون را از کار انداخته است. از سوی دیگر جریان‌های ناسیونالیست و راست‌گرا در حالی در کشورهای اروپایی نظیر آلمان، فرانسه، هلند و سایر اعضای اتحادیه اروپا به طور بی‌سابقه‌ای تقویت شده‌اند که به طور قطع سیاست‌های ریاضتی اقتصادی، حمایت عمومی از پوپولیست‌های ضداتحادیه را افزایش خواهد داد.
این موضوع از آنجا اهمیت دارد که برای افراد و مقاماتی که خواهان اصلاحات بنیادین در اروپا هستند، بحران اقتصادی در این قاره به آرامی عمیق‌تر می‌شود. در نتیجه قدرت تصمیم‌گیری برای عبور از این بحران برای آنها به مراتب دشوارتر می‌شود. به عنوان مثال درخصوص بحران شدید قطع جریان گاز روسیه به اروپا، مقامات این قاره توانستند به سرعت منابع انرژی خود را جایگزین کنند اما وقتی مشکلات و بحران‌ها به صورت آرام و پیوسته رخ می‌دهند، هماهنگی برای عبور از چنین وضعیتی برای آنها به طور قطع دشوارتر
خواهد شد.
شاید ترامپ برای اروپا نعمت باشد!
در چنین شرایطی برخی از کارشناسان معتقدند وضعیت دشوار اروپایی با روی کار آمدن ترامپ در حالی بدتر می‌شود که ممکن است این موضوع در بلندمدت برای آنها بهتر باشد. در واقع این کارشناسان تاکید دارند که روی کار آمدن ترامپ می‌تواند انگیزه‌ای برای رهبران اروپایی جهت اصلاحات اساسی و خروج از زیر سایه اقتصادی و امنیتی آمریکا باشد.به گفته آنها بدون چالشی به نام ترامپ، رهبران اروپایی به خصوص در کشورهای قدرتمند این قاره نظیر آلمان و فرانسه ممکن است هیچ فوریتی جهت ایجاد تغییرات اساسی احساس نکنند.از سوی دیگر این نکته نیز وجود دارد که اروپای ضعیف در نهایت به نفع ایالات متحده آمریکا نخواهد بود زیرا از یکسو مطمئنا دولت دوم ترامپ برای مقابله با چین نیاز به اروپایی‌ها دارد و از طرف دیگر واشنگتن برای حفظ نظم کنونی در مقابله با قدرت‌های نوظهور نیازمند شریکی قدرتمند به نام اروپا خواهد بود. در نتیجه با‌وجود ضررهای اقتصادی و مشکلات سیاسی و امنیتی که ممکن است پیروزی مجدد ترامپ ایجاد کند، چنین امری می‌تواند در صورت درک درست رهبران اروپایی از امر واقع، برای آنها در بلندمدت جهت عبور از بحران اقتصادی و امنیتی کارکردی مثبت به همراه داشته باشد.