ارتباط خوشبینی یا بدبینی با رکود اقتصادی

مرکز پژوهش‌های مجلس – امروزه مطالعه روی شاخص‌های پیش‌نگر اقتصادی از اهمیت فراوانی برخوردار است. این شاخص‌ها، به دولت و تصمیم‌گیرندگان بخش‌خصوصی کمک می‌کند تا بهتر بتوانند به ارزیابی عملکرد خود پرداخته و در جهت فعالیت‌های آینده برنامه‌ریزی کنند.
با توجه به این مساله، در سال‌های اخیر برخی کشورها برای بهبود سیستم شاخص‌های اقتصادی خود به شاخص‌سازی با استفاده از افكارسنجی روی آورده‌اند. ازجمله این شاخص‌ها، شاخص اعتماد مصرف‌کننده (CCI) است که میزان خوشبینی مصرف‌کنندگان را نسبت به وضعیت کلی اقتصاد و وضعیت مالی شخصی آنها اندازه‌گیری می‌کند.
این شاخص که میانگینی از شاخص وضعیت فعلی اقتصاد و شاخص انتظارات مصرف‌کننده است براساس افكارسنجی از مصرف‌کنندگان به دست می‌آید. نظرات در مورد شرایط فعلی ۴۰‌درصد و انتظارات از شرایط آتی ۶۰‌درصد باقیمانده شاخص را تشکیل می‌دهند.
شاخص اعتماد مصرف‌کننده بر این مفهوم استوار است که وقتی مصرف‌کنندگان به آینده خوشبین هستند، احتمالا در حال حاضر بیشتر هزینه کرده و اقتصاد را تحریک می‌کنند اما اگر مصرف‌کنندگان نسبت به آینده بدبین باشند، احتمالا در زمان حال پس‌انداز بیشتری خواهند داشت و ازاین‌رو می‌توانند منجر به رکود شوند. علاوه بر این، شاخص اعتماد مصرف‌کننده نه‌تنها به تفسیر نظر خانوار در مورد شرایط اقتصادی آینده کمک می‌کند بلکه به تولیدکنندگان، سرمایه‌گذاران و سیاستگذاران کمک می‌کند تا تغییرات در الگوهای مصرف و پس‌انداز آتی خانوار را تحت تاثیر قرار دهند و با آن سازگار شوند. اين شاخص در حال حاضر در اكثر كشورهای دنيا محاسبه و منتشر می‌شود.
با توجه به اهمیت و کاربرد فراوان شاخص اعتماد مصرف‌کننده، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی از پاییز 1400 اقدام به انجام افكارسنجی شاخص‌های اقتصادی جهت محاسبه اين شاخص در ايران کرده است.
پیش‌بینی عادات خرج کردن افراد در آینده
مخارج مصرفی محرک اصلی فعالیت‌های اقتصادی در اکثر کشورها هستند و می‌توانند بین 40 تا 75درصد تولید ناخالص داخلی را تشکیل دهند. به همین دلیل برای سیاستگذاران و بنگاه‌های تجاری، پیش‌بینی تحولات تقاضای خانوار از اهمیت زیادی برخوردار است.
با این حال هراندازه که اندازه‌گیری مخارج مصرفی گذشته خانوار براساس داده‌های بودجه خانوار امری ساده است، پیش‌بینی عادات خرج کردن افراد در آینده به دلایل مختلف دشوار است. اقتصاددانان برای حل این چالش، شاخص اعتماد مصرف‌کننده را که فهرستی از نظرسنجی‌ها و سوالات برای مصرف‌کنندگان است توسعه داده‌اند.
برای محاسبه شاخص اعتماد مصرف‌کننده به این صورت عمل می‌شود که بعد از انجام نظرسنجی، نتایج حاصل که نشان‌دهنده اعتماد مصرف‌کننده نسبت به شرایط اقتصادی فعلی و آینده است با سال پایه مقایسه و تفسیر می‌شود.
به این ترتیب که شاخص‌های بالاتر از سال پایه نشان‌دهنده افزایش اعتماد مصرف‌کنندگان نسبت به وضعیت اقتصادی آینده است درنتیجه مصرف‌کنندگان کمتر مستعد پس‌انداز هستند و تمایل بیشتری به خرج کردن برای خریدهای عمده در ماه‌های آینده دارند اما شاخص‌های پایین‌تر از سال پایه نشان‌دهنده نگرش بدبینانه نسبت به تحولات آتی در اقتصاد است که احتمالا منجر به پس‌انداز بیشتر و مصرف کمتر می‌شود. این شاخص توسط سرمایه‌گذاران، تولیدکنندگان، خرده‌فروشان، بانک‌ها، سازمان‌های دولتی و‌… استفاده می‌شود تا بهتر بتوانند برای اقدامات فعلی و آینده برنامه‌ریزی کنند. درنتیجه با توجه به اهمیت و کاربرد فراوان شاخص اعتماد مصرف‌کننده، نهادهای مختلفی در بسیاری از کشورها به محاسبه و بررسی آن می‌پردازند.
عوامل موثر بر اعتماد مصرف‌کننده
درک مصرف‌کنندگان در مورد وضعیت اقتصاد به‌‍‌طور مداوم در حال تغییر است و درنتیجه اعتماد آنها نیز تغییر می‌کند. این تغییرات در اعتماد، ناشی از دلایل مختلفی است و زمانی مشاهده می‌شود که گروه بزرگی از مصرف‌کنندگان به‌طور همزمان اعتماد به اقتصاد را به‌ دست می‌آورند یا از دست می‌دهند.
محققان چهار متغیر اصلی زیر را شناسایی کردند که بر ارزیابی و ادراک مصرف‌کنندگان در رابطه با وضعیت اقتصاد تاثیر می‌گذارد:
1- شرایط مالی شخصی
2- عضویت در گروه‌ها
3- تغییرات محیط سیاسی
4- اطلاعات