اختیار در سودآوری

دیبا حاجیها- در ماه‌های اخیر، بازار آپشن‌ها در ایران رشد قابل‌توجهی را تجربه کرده که این موضوع توجه بسیاری از فعالان بازار سرمایه، به‌ویژه سرمایه‌گذاران حرفه‌ای و علاقه‌مندان به ابزارهای مشتقه را به خود جلب کرده است. آپشن‌ها به عنوان یکی از مهم‌ترین ابزارهای مالی مشتقه، به سرمایه‌گذاران این امکان را می‌دهند که در شرایط مختلف بازار به فرصت‌های سودآوری دست پیدا کنند. این ابزارها در بازارهای مالی پیشرفته دنیا به‌‌طور گسترده‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرند و می‌توانند راهکارهای متنوعی برای پوشش ریسک، یا کسب سود از نوسانات قیمت ارائه دهند. با این حال، یکی از نکات مهمی که در پی رشد بازار آپشن‌ها در ایران باید به آن توجه کرد، ورود سرمایه‌گذاران بدون دانش و تجربه کافی به این بازار است. برای استفاده بهینه از آپشن‌ها و مدیریت ریسک‌های آن، به درک دقیق و تخصصی از نحوه عملکرد این ابزارها و شرایط بازار نیاز است. بسیاری از افراد بدون آنکه آگاهی کافی از پیچیدگی‌ها و ریسک‌های موجود داشته باشند با انگیزه کسب سود سریع وارد این بازار می‌شوند. این روند، اگرچه می‌تواند به رشد کوتاه‌مدت بازار منجر شود اما در بلندمدت، خطراتی را به‌‌دنبال دارد. ورود سرمایه‌گذاران بدون آگاهی می‌تواند منجر به ضررهای سنگین برای این افراد و حتی نوسانات شدید در بازار شود. همچنین در صورت عدم آشنایی کافی با تحلیل‌های فنی و بنیادی، احتمال تصمیم‌گیری‌های اشتباه درخصوص خرید و فروش آپشن‌ها وجود دارد که می‌تواند به از دست رفتن سرمایه منجر شود. بنابراین توجه به آموزش و آگاهی‌بخشی به سرمایه‌گذاران تازه‌وارد و همچنین افزایش شفافیت و نظارت بر فعالیت‌های معاملاتی در این زمینه ضروری به نظر می‌رسد.
سودهای بزرگ یا ریسک‌های عظیم؟
در هفته‌های اخیر، به‌ویژه از ابتدای آبان‌ماه1403، بازار آپشن‌ها در بورس تهران شاهد رشد چشمگیری بوده است. طبق گزارش‌های منتشرشده از بورس تهران، حجم معاملات آپشن‌ها در این مدت بیش از 150‌درصد نسبت به ماه‌های قبل افزایش یافته است که نشان‌دهنده توجه روزافزون سرمایه‌گذاران به این ابزار مالی است. به‌ویژه در روزهای اخیر، تعداد قراردادهای آپشن‌های خرید (Call) و فروش (Put) سهام به حدود 5میلیون قرارداد در روز رسیده است که نسبت به ماه‌های گذشته که به‌طور میانگین کمتر از دو میلیون قرارداد بود، جهش قابل‌توجهی را نشان می‌دهد. این رشد قابل‌توجه در بازار آپشن‌ها همزمان با رونق کلی بازار سهام و افزایش شاخص کل بورس تهران (حدود 10 درصد در 30‌روز گذشته) رخ داده است و به‌نوعی نشان‌دهنده خوش‌بینی و اطمینان بیشتر سرمایه‌گذاران به آینده بازار است. از سوی دیگر، اخبار مثبت از بازارهای جهانی، همچون افزایش قیمت نفت و فلزات گرانبها و رشد شاخص‌های بورس‌های جهانی باعث شده که جذابیت بازارهای مالی به‌ویژه در بخش آپشن‌ها بیشتر شود. این شرایط فرصت‌های زیادی را برای سرمایه‌گذاران در بازار آپشن‌ها ایجاد کرده است و این خود عاملی دیگر برای جذب افراد تازه‌وارد به این بازار به‌شمار می‌رود. این هیجان و افزایش حجم معاملات، اگرچه ممکن است در کوتاه‌مدت به سودآوری برخی سرمایه‌گذاران منجر شود اما ریسک‌های خاص خود را دارد که می‌تواند در صورت بی‌توجهی به تحلیل‌های دقیق، به ضررهای بزرگی منتهی شود.
چرا سرمایه‌گذاران از بازار آپشن دست نمی‌کشند؟
بازار آپشن‌ها به‌دلیل ویژگی‌های خاص خود، از جمله استفاده از اهرم مالی و امکان سودآوری در شرایط نزولی بازار، به یکی از گزینه‌های جذاب برای سرمایه‌گذاران تبدیل شده است. به‌ طور ساده، با خرید یک آپشن، سرمایه‌گذار قادر است موقعیت‌های بزرگ‌تری نسبت به میزان واقعی سرمایه‌گذاری خود ایجاد کند. این بدان معنا است که حتی اگر به‌ طور مستقیم سهام را خریداری نکرده باشد می‌تواند از نوسانات قیمت سهام یا دارایی‌های دیگر بهره‌برداری کند. به عنوان مثال، اگر سرمایه‌گذار یک آپشن خرید یا آپشن فروش برای یک سهم خریداری کند، در واقع موقعیتی را در اختیار می‌گیرد که به‌‌طور غیرمستقیم از تغییرات قیمت آن سهم بهره‌برداری می‌کند. یکی از جذاب‌ترین ویژگی‌های بازار آپشن‌ها برای سرمایه‌گذاران، اهرم مالی است که در آن می‌توان با پرداخت مبلغ کمی به عنوان حق امتیاز (Premium)، در موقعیتی مشابه با خرید و فروش حجم زیادی از سهام (مثلا 100 سهم) قرار گرفت. این به معنای آن است که سرمایه‌گذار بدون اینکه مجبور باشد کل مبلغ خرید سهام را به‌‌طور مستقیم پرداخت کند می‌تواند از تغییرات قیمتی بزرگ بهره‌مند شود. در حقیقت، خرید یک آپشن شبیه به خرید یک قرارداد است که به سرمایه‌گذار اجازه می‌دهد تا بدون آن‌که نیاز باشد بخش بزرگی از سرمایه خود را درگیر کند به سودهای بالاتری برسد. به‌عنوان مثال، یک آپشن خرید روی سهام یک شرکت ممکن است با هزینه‌ای کمتر از یک میلیون تومان خریداری شود، درحالی‌که افزایش 10درصدی قیمت سهام می‌تواند سودی به مراتب بیشتر از آنچه در خرید مستقیم سهام به دست می‌آید، نصیب سرمایه‌گذار کند. این تفاوت در سودآوری به‌دلیل استفاده از اهرم مالی است که موجب می‌شود تغییرات کوچک در قیمت دارایی‌های زیرین، تاثیرات بزرگی بر ارزش آپشن داشته باشد. دارایی‌های زیرین (Underlying assets) به دارایی‌هایی گفته می‌شود که آپشن یا قرارداد مشتقه براساس آنها ایجاد می‌شود. برای مثال، اگر یک آپشن روی سهام یک شرکت باشد، آن سهام دارایی زیرین این آپشن است. به عبارت دیگر، تغییرات قیمت دارایی زیرین (مثل سهام، کالا، ارز یا شاخص‌های بورس) مستقیما بر ارزش و قیمت آپشن تاثیر می‌گذارد. این قابلیت‌های بازار آپشن‌ها موجب می‌شود که سرمایه‌گذاران بتوانند در شرایط مختلف بازار، حتی در بازارهای نزولی، از ابزارهای پوششی (Hedging) برای کاهش ریسک، یا از فرصت‌های سودآوری استفاده کنند. این ویژگی‌ها در کنار مزایای دیگر، باعث شده‌اند که آپشن‌ها به یکی از جذاب‌ترین ابزارهای مالی برای کسانی که قصد دارند از نوسانات بازار بهره‌برداری کنند، تبدیل شوند. با این حال، استفاده از این ابزارها نیازمند دانش و تجربه کافی است چراکه ریسک‌های بزرگی نیز به همراه دارند که می‌تواند منجر به ضررهای سنگین برای سرمایه‌گذاران بی‌تجربه شود.
جذابیتی پرریسک در کمین سرمایه‌گذاران ناآگاه
با وجود جذابیت‌های قابل توجه بازار آپشن‌ها، ورود افراد بدون دانش و تجربه کافی به این بازار، می‌تواند مشکلات زیادی را به همراه داشته باشد. ابزارهای مشتقه مانند آپشن‌ها برای سرمایه‌گذاران حرفه‌ای و آگاه طراحی شده‌اند که توانایی تحلیل ریسک‌ها و انتخاب استراتژی‌های مناسب را دارند. اما برای افراد ناآگاه، بازار آپشن‌ها می‌تواند به سرعت به یک دام تبدیل شود.
یکی از اشتباهات رایج سرمایه‌گذاران تازه‌وارد، عدم درک دقیق از ریسک‌های موجود در بازار آپشن‌هاست. بسیاری از افراد بدون درک کافی از مفاهیم کلیدی مانند «اثر زمان انقضا» یا «حساسیت قیمت به نوسانات» وارد معاملات می‌شوند. برای مثال، آپشن‌ها دارای تاریخ انقضا هستند و اگر قیمت دارایی پایه (سهام یا شاخص) به پیش‌بینی سرمایه‌گذار نزدیک نشود، تمام سرمایه پرداخت‌شده برای خرید آپشن از بین خواهد رفت. بسیاری از افراد بدون درک دقیق از این نکته، تنها براساس حدس و گمان وارد معاملات می‌شوند و با گذشت زمان، از دست رفتن تمام سرمایه خود را شاهد خواهند بود.
مشکل دیگر این است که سرمایه‌گذاران بی‌تجربه معمولا به‌دنبال سودهای بزرگ در کوتاه‌مدت هستند و ازاین‌رو، استراتژی‌های پرریسک مانند خرید آپشن‌های با تاریخ انقضای نزدیک یا آپشن‌های «دور از پول یا»(Out-of-the-Money) را انتخاب می‌کنند. این استراتژی‌ها ممکن است در برخی موارد سودآور باشند اما به طور کلی ریسک بالایی دارند. در حالت اول، آپشن‌های با تاریخ انقضای نزدیک به‌خاطر زمان محدود خود، معمولا نیاز به تغییرات قوی و سریع در قیمت سهم دارند تا سودآور باشند. اگر سهم موردنظر به سرعت حرکت نکند یا نوسانات پیش‌بینی‌شده اتفاق نیفتد، سرمایه‌گذار ممکن است به‌طور کامل ضرر کند.
در حالت دوم، خرید آپشن‌های «دور از پول» یعنی خرید آپشن‌هایی که قیمت اعمال آنها از قیمت فعلی سهم بسیار فاصله دارند، معمولا با هزینه کمتری انجام می‌شود اما شانس کمی برای سودآوری دارند. این نوع آپشن‌ها به دلیل اینکه باید تغییرات زیادی در قیمت سهم ایجاد شود تا به «پول» برسند، ریسک بالایی دارند. در بازار آپشن‌ها، مدیریت ریسک بسیار مهم است اما بسیاری از تازه‌واردان توانایی مدیریت ریسک‌های خود را ندارند. برای مثال، برخی افراد تمام سرمایه خود را در یک یا دو قرارداد آپشن متمرکز می‌کنند و در صورت تغییرات ناگهانی بازار، ممکن است تمام سرمایه خود را از دست بدهند.
آموزش ناکافی و تبلیغات فریبنده؛ تهدیدهای جدی بازار آپشن‌ها
با توجه به اینکه بازار آپشن‌ها در ایران هنوز در مراحل ابتدایی خود قرار دارد، نیاز به نظارت دقیق‌تر و تقویت اقدامات آموزشی از سوی نهادهای نظارتی و بورس تهران احساس می‌شود. سازمان بورس به‌تازگی برنامه‌های آموزشی بیشتری را برای سرمایه‌گذاران برگزار کرده است. این دوره‌ها بیشتر روی مباحث مرتبط با ابزارهای مشتقه، مدیریت ریسک و استراتژی‌های مختلف در بازار آپشن‌ها متمرکز است. برخی از این دوره‌ها به‌ صورت آنلاین و رایگان در دسترس عموم قرار گرفته است. از طرفی دوره‌های آموزشی رایگان و با کیفیت بسیاری در بستر اینترنت موجود است که علاقه‌مندان به بازار آپشن می‌توانند از آنها استفاده کنند. در برخی کشورها، برای جلوگیری از ورود بی‌محابا و بدون دانش به بازارهای مشتقه، محدودیت‌هایی برای معاملات در نظر گرفته شده است. این محدودیت‌ها می‌توانند شامل حداقل سرمایه لازم برای ورود به بازار یا الزامات آموزش اولیه باشند.
به نظر می‌رسد که بورس تهران می‌تواند چنین سیاست‌هایی را در آینده اعمال تا از بروز ضررهای عمده جلوگیری کند. یکی دیگر از اقدامات ضروری، نظارت بر تبلیغات مربوط به بازار آپشن‌ها است. در حال حاضر، برخی پلتفرم‌ها و کارگزاران در تبلیغات خود، سودهای بزرگ و سریع را بدون ذکر ریسک‌های موجود نشان می‌دهند.
این نوع تبلیغات می‌تواند افراد ناآگاه را به بازارهای پرریسک سوق دهد. سازمان بورس باید نظارت‌های بیشتری بر این تبلیغات انجام دهد.
بازار آپشن‌ها نیازمند چارچوب‌های قانونی و نظارتی دقیق‌تری است تا از ورود افراد بی‌تجربه به این بازار جلوگیری شود. بورس تهران باید قوانینی را جهت محدود کردن معاملات پرریسک و در عین حال، فراهم آوردن ابزارهای مناسب برای سرمایه‌گذاران تازه‌وارد، ایجاد کند. بازار آپشن‌ها در ایران در حال حاضر در مرحله رشد است و جذابیت زیادی برای سرمایه‌گذاران پیدا کرده است. اما ورود بی‌محابای افراد بدون دانش کافی می‌تواند منجربه ضررهای بزرگ و کاهش اعتماد به این بازارها شود. برای جلوگیری از این مشکلات، نیاز به اقدامات آموزشی موثر، تنظیم دقیق‌تر مقررات و نظارت‌های بیشتر بر بازار احساس می‌شود. در غیر این صورت، خطراتی مانند کاهش اعتماد عمومی به بازارهای مالی و هدررفتن سرمایه‌های خرد بیشتر خواهد شد.