12 - 01 - 2022
احیای «آهسته و پیوسته» برجام
گروه سیاسی- مذاکرات برجامی در وین طولانی شده اما پیش میرود و به گفته مسوولان همچنان «سازنده» است. همین دیروز شرکای برجام غیر از ایران با هیات مذاکرهکننده آمریکایی ملاقات کردند و آنطور که میخائیل اولیانوف نماینده روسیه در سازمانهای بینالمللی در وین در صفحه توئیترش نوشته بود، این دیدار انجام شد تا «یادداشتهایشان را مقایسه کنند.» اولیانوف البته در پیام دیگری هم از دیدار با رابرت مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران و مذاکرهکننده ارشد آمریکا در وین خبر داده و نوشت: «نشست دیگری میان روسیه و آمریکا در جریان مذاکرات وین گفتوگوی دوجانبه ما با یکی بودن هدف هدایت میشود (که احیای برجام است) و بسیار عملگرایانه است. این رویه باید به دیگر زمینههای منافع مشترکمان نیز تعمیم داده شود.» او همچنین در پیامهای دیگری به دیدار با رییس هیات مذاکرهکننده آلمان در وین، مذاکرهکننده ارشد ایران و نماینده اتحادیه اروپا در مذاکرات وین اشاره کرد که ارزیابی کلی امور و مسائل حل نشده در مذاکرات و روشهای سرعتخشی به روند مذاکرات از موضوعات این دیدارها بوده است.
این گزارشدهی لحظه به لحظه اولیانوف که تازگی هم ندارد، در حالی انجام شد که انگار امیدواریها به ثمربخشی این مذاکرات تقویت شده است. شاهد هم اظهارات امیرعبداللهیان وزیرخارجه کشورمان در گفتوگو با شبکه الجزیره. او اگرچه وضعیت فعلی را حاصل ابتکارات ایران میداند نه طرف مقابل اما مجموعا امیدوار است و میگوید: «در دور جدید مذاکرات دولت جمهوری اسلامی ایران در وین، در دو مرحله اول نیازمند زمان بودیم برای اینکه هیاتهای مختلف به یک ادبیات مشترک دست پیدا کنند. میتوانم بگویم که دور هفتم مذاکرات وین نسبتا پرچالش بود. دوره هشتم مذاکرات ما در مسیر بهتری قرار گرفت و اکنون که جناب آقای دکتر باقری و تیم کارشناسان ارشد ایرانی در وین در حال مذاکره هستند، به دلایلی که بیان خواهم کرد، برداشتمان این است که مذاکرات در مسیر درست خودش قرار دارد. اینکه در مسیر درست خودش قرار دارد، سهم اصلی آن به ابتکاراتی برمیگردد که جمهوری اسلامی ایران در میز مذاکره ارائه داده است. این امر به طرفهای مقابل کمک میکند که اگر به معنای واقعی دارای نیت و اراده جدی باشند، بتوانیم به یک توافق خوب دست پیدا کنیم. ما وقتی از توافق خوب صحبت میکنیم یعنی توافقی که همه طرفها نسبت به آن احساس رضایت کنند. ویژگی آن هم این است که همه طرفها باید به تعهدات خودشان ذیل سند برجام برگردند. در آن صورت ما از این توافق به عنوان یک توافق خوب یاد میکنیم. آیا این توافق در کوتاهمدت دستیافتنی است؟ ما معتقد هستیم اگر نیت خوب و اراده جدی در طرف غربی وجود داشته باشد و پیامهایی که آمریکاییها به ایران میدهند و مدعی هستند به دنبال بازگشت به برجام و اجرای تعهدات خود هستند، شاهد روی دادن آن در میز مذاکره همراه با سه کشور اروپایی، روسیه و چین هم باشیم، میتوانیم از رسیدن به یک توافق خوب صحبت کنیم.»
فقط هم امیر عبداللهیان نیست که از قرار داشتن مذاکرات در مسیر درست میگوید. در داخل و خارج دیگرانی هستند که بر این نکته تاکید میکنند. از مقتدایی، نایبرییس کمیسیون امنیت ملی مجلس که گفته «با وجود کندی حداقلی در روند مذاکرات، مسیر مذاکرات مطابق سلیقه تیم مذاکرهکننده ایرانی درحال پیشرفت است» تا ریابکوف معاون وزیر خارجه روسیه که معتقد است «احتمال رسیدن به راهکاری در وین برای احیای توافق هستهای افزایش یافته» و تاکید میکند: «تعیین ضربالاجلی برای تصمیمگیری در این زمینه ضرورت ندارد.»
به این ترتیب اوضاع مذاکرات خوب است و خوب پیش میرود. فقط میماند اینکه با احیای توافق برجام چقدر فاصله داریم؟ آنطور که خبرگزاری دولتی «ایرنا» نوشته بود شمارش معکوس شروع شده یا آنطور که سعید خطیبزاده در آخرین نشست خبری خود گفته است هنوز از سرعت مذاکرات راضی نیستیم؟ این ابهام همان چیزی است که تحلیلگران را از ارائه پیشبینیهای دقیقتر باز میدارد. به هر روی باید منتظر ماند و دید که تیم مذاکرهکننده کشورمان در وین چطور کار را پیش میبرد، به هرحال موضوع ساده نیست و انتظار هم نمیرود که به این سادگیها قابل حل باشد. آنچه که مهم است وجود اراده جدی طرفین برای احیای برجام است که گویا وجود دارد و همین سبب امیدواری است.
مذاکرات وین؛ بیمها و امیدها
مهدی مطهرنیا*
آنچه که هم اکنون در صحنه مذاکرات دیده میشود نشانه وجود بیم و امیدهای جدی است. از یک طرف این امید وجود دارد که جبر موجود میان پایتختهای تهران و واشنگتن برای دستیابی به یک توافق به عنوان یک امر خردورزانه به سرانجام برسد و یک توافق حداقلی در جهت عبور از این بنبست حاصل شود. از طرف دیگر نیز این بیم وجود دارد که هم واشنگتن و هم تهران درگیر سیاستها و جهتگیریهای ناموزون و ناهماهنگ با هم به سر میبرند. به بیان دیگر ایالات متحده آمریکا از دولتی لغزان برخوردار است که ساختار قدرت در آمریکا آن را حمایت نمیکند. دموکراتها و جمهوریخواهان بر سر پرونده هستهای ایران یا اساسا پرونده ایران دارای همگرایی بالا در کنگره آمریکا هستند، انتخابات میاندورهای کنگره آمریکا با توجه به نشانگان موجود با دموکراتها همراه نیست و دولت دموکرات بایدن در دو سال آینده ریاستجمهوری که منتهی به انتخابات ۲۰۲۴ ریاستجمهوری است با لغزندگی بیشتری مواجه خواهد بود.
از طرف دیگر در تهران نیاز به انجام یک توافق در حدی است که ایران مذاکره با دشمن را ناشی از عقبنشینی از مواضع تلقی نکند لذا به نظر میرسد که تهران و واشنگتن هر دو نیازمند یک توافق حداقلی هستند و این امید را اضافه میکند اما نام بردن از هم به عنوان دشمن در لایههای لغزان نگرشهای سیاسی موجود در پایتختهای هر دو کشور مذاکرات را تحتالشعاع قرار میدهد و دستیابی به یک توافق حداقلی را هم با بیم روبهرو میکند.
آنچه که مسجل است، تجربه برجام نشان داده که کشورهای متحد اروپایی ایالات متحده آمریکا و حتی رقبای همکار با واشنگتن در صحنه بینالمللی یعنی مسکو و پکن نیز در ارتباط با پرونده هستهای به گونهای همراه و همکار یکدیگر محسوب میشوند، با وجود اینکه هر کدام دنبال منافع خود هستند.
روسها به عنوان نزدیکترین کشور به ایران اکنون با آمریکا در چالش به سر میبرند و برگ ایران و پرونده هستهای ایران میتواند برایشان محل امتیازگیری خوبی باشد. درحالی که مسکو به عنوان نزدیکترین همراه ایران در ۱+۵ خود را به نمایش میگذارد به گونهای که اولیانوف نماینده روسیه در مذاکرات به عنوان یک عضو از اعضای تیم مذاکرهکننده ایران محسوب میشود. اما در همین حال نگرانیها و دلواپسیهایی در ارتباط با این جایگاه مسکو در ارتباط با مذاکرات در میان لایههای گوناگون سیاسی با توجه به اصطکاکها و گفتوگوهای موجود میان واشنگتن ، مسکو در ارتباط با اوکراین و مسائل دیگر نگرانکننده محسوب میشود.
فلذا باید گفت اینکه من یا هر تحلیلگر دیگر بگوییم این مذاکرات چه زمانی به نتیجه میرسد چندان عقلایی نخواهد بود. آنچه که مسلم است؛ پرونده هستهای ایران یک لایه از لایههای سخت مساله ایران در نظم منطقهای و نظام بینالملل است و خود این یک لایه از لایههای گوناگون دچار دهلیزهای هزارتویی از مسائل است که به راحتی حل نمیشود.
لذا پیش از آنکه در این باب به یک توافق اندیشیم باید به پیامدهای نشست و برخاستهای گوناگون و اولتیماتومهای گوناگون که از سوی آمریکا و متحدان آمریکا در ارتباط با پرونده هستهای بیان میشود، دقت کنیم.
به نظر میرسد با وجود اینکه ایران از سوی رهبر معظم نظام جمهوری اسلامی ایران مکلف شده که وارد مذاکرات فرسایشی نشود، ایالات متحده آمریکا و متحدان اروپایی آن از فرسایشی شدن مذاکرات دوری میجویند و حد نهایی را در ارتباط با نشست وین مورد نظر قرار میدهند. اینکه آنها تا چه اندازه در این زمینه جدی باشند در آینده نزدیک مشخص خواهد شد. اکنون اما میتوان گفت که هنوز دیوار بیاعتمادی در مذاکرات وین بر کورسوهای امید در جهت ایجاد اعتماد متقابل کاملا سایه افکنده و مسلط است. فروریزش این دیوار بیاعتمادی روی این حداقل مذاکره موجود میتواند پرونده هستهای را وارد مرحلهای دیگر کند. این است که تمام کنشگران و کنشورزان این صحنه، سعی دارند در محیط بازی تا سرحد ممکن این کورسوهای امید را نگاه دارند که بازتابهای رسانهای آن نیز تحت تاثیر این معنا قرار میگیرد. این است که هر روز و هر ساعت تپشهای متفاوتی با ضربان قلب گوناگون ضعیف و قوی در رسیدن به توافق به گوش میرسد و تعیینتکلیف در این زمینه سخت شده است، به گونهای که همه خبرگزاریها، خبرنگاران و ناظران این صحنه این پرسش کلیدی را دارند که آیا میتوان وقت معینی را برای پایان این دور از مذاکرات و رسیدن به یک توافق مشخص کرد؟ پاسخ به دلایلی که ذکر شد، بسیار سخت است.
* تحلیلگر مسائل بینالملل
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد