1 - 05 - 2023
«اتیوپی» جهنم فراموش شده
گروه بین‌الملل- محمدرضا ستاری
قرن بیست‌و‌یکم به خصوص در آغاز دهه دوم این قرن به واسطه بهار عربی و وقوع جنگ‌های داخلی در سوریه، یمن و لیبی یکی از پرمناقشه‌ترین دوران‌های تاریخ معاصر بوده است. این موضوع در حالی جدی‌تر می‌شود که با حمله روسیه به اوکراین یک جنگ همه‌جانبه نیز در قاره اروپا به راه افتاده که به واسطه معادلات پیچیده ژئوپلیتیکی آن مشخص نیست چه زمانی پایان خواهد یافت.
اما در میان این درگیری‌ها و تنش‌های داخلی که در اقصی‌نقاط جهان جریان داشته و در خاورمیانه به‌طور خاص رقم خورده، جنگ داخلی در اتیوپی میان دولت و نیروهای تیگری در این کشور مصیبتی بوده که میزان خسارت‌ها و تلفات سایر درگیری‌ها در مقابل آن ناچیز است. با این حال و در کمال ناباوری نه‌تنها جامعه جهانی، بلکه رسانه‌ها نیز چندان توجهی به فاجعه رقم‌خورده در تیگری نداشتند.
در این رابطه چندی قبل روزنامه اسپانیایی El País برای نخستین‌بار از ابعاد فاجعه رخ‌داده در اتیوپی پرده برداشت و پس از آن نیز روزنامه فایننشال تایمز در مصاحبه‌ای با نماینده اتحادیه آفریقا که مسوول میانجیگری میان دو طرف درگیری بوده، نشان داد که در طول دو سال جنگ داخلی میان دولت و نیروهای تیگری در اتیوپی حداقل ۶۰۰ هزار نفر از جمعیت ۶ میلیونی منطقه جان خود را از دست داده‌اند؛ یعنی از زمانی که در سال ۲۰۲۰ درگیری‌ها کلید خورده تا آبان سال گذشته بیش از ۱۰ درصد جمعیت یک منطقه کشته شده و تعداد قابل‌توجهی از افراد نیز زخمی، معلول و آواره شده‌اند. علاوه‌بر این، مطابق تحقیقاتی که برای نخستین‌بار توسط دانشگاه گنت بلژیک انجام شده، آمار و ارقام به‌گونه‌ای است که جز وحشت و تاسف عمیق برای مطالعه‌کنندگان این مقاله باقی نمی‌گذارد.
ابعاد وحشتناک فاجعه
ابعاد این فاجعه زمانی برجسته‌تر می‌شود که بدانیم علاوه‌بر خشونت، شکنجه و تجاوز جنسی نیز از سوی دوطرف جنگ به‌طور گسترده انجام شده است؛ به‌طوری که سازمان ملل در سال ۲۰۲۱ طی گزارشی اعلام کرده که نیروهای دفاع ملی اتیوپی، اعضای خانواده‌ها را مجبور به تجاوز جنسی به فرزندان و نزدیکان خود می‌کردند.
چنین جنایت‌هایی از سوی نیروهای تیگری نیز به وقوع پیوسته به‌طوری که در یکی از بدترین خشونت‌های صورت گرفته در جریان ضد حمله این گروه در سال ۲۰۲۲، حجم باورنکردنی از خشونت، کشتار، شکنجه و تجاوز گزارش شده است. همچنین گزارش‌ها نشان می‌دهد که دولت مرکزی اتیوپی برای در هم شکستن مقاومت نیروهای تیگری یک قحطی مصنوعی در منطقه ایجاد کرده و با ممانعت از رسیدن کمک‌های بشردوستانه به غیرنظامیان در حدود ۲/۵ میلیون نفر را در معرض گرسنگی و قحطی مستقیم قرار داده است. مساله زمانی پیچیده‌تر می‌شود که همزمان با نسل‌کشی و پاکسازی قومی، تیگری‌هایی که ساکن آدیس‌آبابا پایتخت اتیوپی بودند نیز به جرم حمایت از شورشیان تحت تعقیب قرار گرفته و تعداد قابل‌توجهی از آنها ناپدید شده‌اند.
سوالات مهم برای جامعه جهانی
در همین رابطه سوال مهم و اساسی این است که چه چیزی باعث بروز درگیری در این منطقه کوچک شده است، چرا دسترسی محققان و روزنامه‌نگاران به وقایع رخ داده دشوار بوده و مهم‌تر از همه اینکه جنگ تیگری برای جامعه جهانی و سکوت آن چه معنایی می‌تواند داشته باشد؟
طبق گزارشی که سایت ژئوپلیتیک در این خصوص منتشر کرده، قوم تیگری یکی از اقوام متعددی است که در اتیوپی زندگی کرده و در حدود ۶ درصد جمعیت این کشور را تشکیل می‌دهند. در سال ۱۹۹۱ میلادی که حکومت وحشت کمونیست‌ها در اتیوپی به واسطه جنگ داخلی پایان یافت، جبهه آزادی بخش خلق تیگری (TPLF) یکی از گروه‌هایی بود که در دولت اتئلافی پس از جنگ شرکت داشته و ملس زناوی نیز از این قوم به مدت ۱۷ سال مقام نخست‌وزیری را بر عهده گرفت. این خود نمونه جالبی از قبضه قدرت از سوی یک قوم اقلیت بر یک کشور بود، چراکه گروه‌های قومی اورومو و آمهارا که بیش از ۶۰ درصد جمعیت را تشکیل می‌دادند، تحت سیطره دولت زناوی قرار داشتند. دولتی که هر چند عامل اصلی رشد اقتصادی سریع اتیوپی بود، اما همزمان به واسطه سرکوب شدید مخالفان و اقتدارگرایی به شدت مورد انتقاد قرار داشت.
در ادامه وقتی ابی احمد از قوم اورومو در انتخابات پارلمانی سال ۲۰۱۸ پیروز شد، وی به عنوان سیاستمداری زیرک سعی داشت که از تسلط قدرت در میان قوم تیگری جلوگیری کند؛ امری که منجر به مجموعه‌ای از درگیری‌های سیاسی، بحران ملی و در نهایت جنگ وحشتناک داخلی در اتیوپی شد.
در واقع وقتی ابی احمد قدرت را در اتیوپی در دست گرفت در اولین اقدام خود جنگ و درگیری با اریتره را متوقف کرد. گفتنی است ارتیره سال ۱۹۹۱ و پس از سرنگونی حکومت کمونیست‌ها از اتیوپی جدا‌شده و از آن سال میان دو کشور درگیری‌ها به صورت دائمی وجود داشته است.
این اقدام احمد باعث مخالفت و انتقاد شدید اعضای TPLF شد. پس از آن وقتی ابی احمد در سال ۲۰۱۹ و در ائتلاف با یک حزب ملی‌گرای افراطی کشور میزان کرسی‌های TPLF در مجلس را محدود کرد، آنها با استقرار در منطقه خود یک درگیری تمام‌عیار با دولت را کلید زدند که در نهایت یک سال بعد به یکی از فاجعه‌بارترین جنگ‌های داخلی قرن ۲۱ تبدیل شد.
در واقع پس از کشمکش‌های سیاسی، به تعویق افتادن انتخابات به بهانه شیوع کرونا، محدود کردن بودجه منطقه و در نهایت برگزاری انتخابات توسط تیگری‌ها بدون مجوز دولت مرکزی، در نوامبر ۲۰۲۰ گروهی شبه‌نظامی از اعضای TPLF به یک پایگاه دولتی در منطقه حمله کردند که با پاسخ فوری و خشن نیروهای دفاع ملی همراه شد. مساله مهم این است که همزمان با کلید خوردن قتل‌عام غیرنظامیان که در همان هفته‌های اول درگیری و نخست از سوی تیگری‌ها آغاز شد، بازیگران خارجی بر آتش این جنگ دمیدند؛ به‌طوری که اریتره از دولت ابی احمد حمایت همه‌جانبه کرده و کشورهای سومالی، مصر، امارات و ترکیه نیز تامین‌کننده سلاح و اطلاعات برای دوطرف درگیر جنگ شدند.
دو سال جهنم روی زمین
هر چند پس از دو سال درگیری و قتل‌عام وحشتناک غیرنظامیان این جنگ سرانجام با وساطت اتحادیه آفریقا و برخی دولت‌ها نظیر کنیا و آفریقای جنوبی با توافق آتش‌بس تقریبا چند ماه است فروکش کرده و به نظر می‌رسد که ابی احمد نیز پیروز نهایی این درگیری‌ها بوده، اما سکوت رسانه‌ها و جامعه بین‌المللی در خصوص فاجعه رخ‌داده در تیگری مایه تاسف و شگفتی است.
این سکوت از همان روزهای اول درگیری رقم خورد؛ یعنی جایی که پس از ادعاهای اولیه در خصوص کشته شدن غیرنظامیان توسط نیروهای دولتی، دولت اتیوپی در نوامبر ۲۰۲۰ برق، آب، مخابرات و اینترنت کل منطقه تیگری را به‌طور کامل قطع کرده و ورود خبرنگاران را نیز ممنوع کرد. سپس شیوع همه‌گیری کرونا باعث شد تا دولت به این بهانه منطقه تیگری را کاملا محاصره کند به‌طوری که در شبکه‌های اجتماعی هیچ خبر یا پستی از جنایت‌های به وقوع پیوسته در تیگری پخش نشد.
حالا به تازگی پس از دو سال جهنم روی زمین ما می‌فهمیم که در اتیوپی و بر سر غیرنظامیان چه بلایی آمده است؛ فاجعه‌ای که با سکوت جهانی همراه بوده و نمونه‌های مشابه این سکوت شرم‌آور در میانمار، برخی نقاط دیگری نیز قابل مشاهده است؛ امری که برای نظام جهانی یک سرافکندگی و برای مردم دنیا زنگ خطری جدی محسوب می‌شود.