اتهام‌زدایی از معدنی‌ها

«جهان‌صنعت»- انتشار ویدئویی از ریزش کوه در محور هراز در روز ۱۳ فروردین گمانه‌هایی در رابطه با فعالیت معدنکاری و بی‌توجهی معدنکاران به جان مردم ایجاد کرده است. هرچند حادثه هیچ تلفاتی نداشته است اما نگرانی‌هایی را درباره عدم امنیت در محور هراز و فعالیت بی‌رویه معدنکاران به وجود آورده در حالی که به گفته کارشناسان دلیل این حادثه آتشباری معدن نبوده است.
در این ویدئو که در فضای مجازی پخش شده بخشی از کوه شروع به ریزش می‌کند و با ادامه این ریزش در دامنه کوه و رسیدن به قسمت پایینی که تجهیزات کارگاهی معدن شن و ماسه در آن وجود دارد، تصویر هولناکی شکل می‌گیرد. دلایل مختلفی از سوی کارشناسان برای این حادثه مطرح شده است. برخی به عوامل طبیعی و سبک و ریزدانه بودن خاک منطقه اشاره می‌کنند و انتظار دارند که باید راه‌سازی بهبود یابد. برخی هم باور دارند که این حادثه یک ریزش معدنی بوده که گاهی در معادن رخ می‌دهد و باز هم طبیعی بوده است. معادن این محدوده خاک و غبار زیادی دارند، به همین دلیل در چنین حوادثی توده عظیمی از غبار به چشم می‌آید.
اما چیزی که مسوولین به آن تاکید دارند محدودیت‌هایی است که منابع طبیعی ایجاد کرده است. درواقع محدودیت‌های مربوط به برداشت از معادن یکی از دلایل اصلی ریزش محسوب می‌شود. گفته می‌شود به دلیل محدودیتی که منابع طبیعی در صدور مجوز برداشت به بهره‌برداران می‌دهد، معمولا در این معادن امکان برداشت اصولی از بالا به پایین وجود ندارد و بهره‌برداران ناچار هستند که از قسمت پایینی برداشت را انجام دهند که در نهایت هم شاهد چنین ریزش‌هایی می‌شویم.
از طرف دیگر گفته شده که اداره کل راهداری استان مازندران از این بابت طرح دعوی و شکایت خود را مطرح خواهد کرد و سازمان‌هایی از جمله وزارت صمت باید پاسخگو باشند. چراکه باید امنیت جاده تامین شود و معدنی نباید در این حوزه فعالیت کند طوری که باعث ایجاد مشکل برای جاده و امنیت شهروندان شود.
در تصاویر بزرگ‌نمایی شده است
در همین رابطه برگزیده بنیاد ملی نخبگان که در هنگام وقوع حادثه از نزدیک در محل حضور داشته است به «جهان صنعت» گفت: در قسمتی از جاده که راه رفت و برگشت جدا می‌شود و نزدیک ورودی معدن است شاهد گرد و غبار زیادی بودم که گویی آتشباری در معدن اتفاق افتاده است.
امیر بیژن یثربی با اشاره به اینکه معدنکاری علت این حادثه نبوده است، ادامه داد: معدن از جاده اصلی بسیار دور بود و گرد و خاک ایجادشده به جاده وارد نشد. او با اشاره به اینکه واقعیت مساله به هولناکی تصاویر منتشر شده نبود، خاطرنشان کرد: خوشبختانه هیچ خطری جاده و جان شهروندان را تهدید نمی‌کرد.
برگزیده بنیاد ملی نخبگان در ادامه با اشاره به مشکلاتی که در این جاده وجود دارد، خاطرنشان کرد: مدت‌ها پیش ویدئویی از جاده هراز منتشر شده بود که نشان می‌داد بازشدگی‌ها خیلی زیاد شده و این مساله خطر جدی‌ای برای مردم است. با توجه به اینکه تعداد لغزش‌ها در این جاده زیاد است در نتیجه باید فکری برای جاده هراز کرد تا ریزش‌ها موجب مرگ هموطنان نشود.
او با بیان اینکه این منطقه در سال شاهد زلزله‌های مختلفی است، یادآور شد: البته ماکسیمم قدرت زلزله در این منطقه ۱/۴ بوده و کانون زلزله عمق فراوانی نسبت به سطح زمین داشته اما این دلیل نمی‌شود که منطقه را حفاظت نکنیم و جلوی جاهایی که خطر ریزش داشته باشند را نگیریم.
یثربی همچنین با اشاره به وضعیت بارندگی که در این منطقه وجود دارد، گفت: منطقه بارش‌های جوی زیادی دارد و و کوه‌ها دچار هوازدگی می‌شوند. اینها کمک می‌کند که کوه‌ها سست شوند. بنابراین حتی اگر هیچ گسلی هم وجود نداشته باشد کوه ممکن است ریزش کند. در نهایت ریزش یکی از پله‌های استخراجی مرتبط با معدن می‌تواند باعث بروز چنین حوادثی شود.
حادثه ناشی از آتشباری نیست
رییس اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های صنایع و معادن سرب و روی ایران نیز با بیان اینکه این حادثه ارتباطی به فعالیت معادن اطراف جاده ندارد به «جهان‌صنعت» گفت: در آن منطقه معدن آنچنانی وجود ندارد. بیشتر شاهد وجود تعدادی معادن پوکه و سیلیس هستیم که هر کدام سختی خاص خود را دارند. اما مساله این است که معدنکاران اجازه ندارند در تعطیلات نوروز دست به آتشباری و انفجار بزنند و در اصل معدن باید تعطیل باشد.
حسن حسینقلی با اشاره به دلایل تعطیلی معدن در ایام نوروز گفت: در این مدت تردد ماشین‌های سواری در جاده‌ها زیاد است بنابراین به کامیون‌ها و ماشین‌آلات معدنی اجازه تردد داده نمی‌شود. در این بین تنها ماشین‌هایی برای موارد ضروری از جمله تامین سوخت می‌توانند وارد جاده شوند.
رییس اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های صنایع و معادن سرب و روی ایران با اشاره به اینکه برای انفجار باید مجوزهای لازم دریافت شود و انفجار کار آسانی نیست، گفت: انبار مواد ناریه دو قفل دارد که یکی از آنها دست نیروی انتظامی است. آنها باید این کار را صورتجلسه کرده و منتظر بمانند تا آتشباری انجام شود. بنابراین روز ۱۳ فروردین چنین امکانی وجود ندارد که آتشباری انجام شده باشد.
حسینقلی با بیان اینکه این حادثه بیشتر ناشی از ریزش کوه یا رانش زمین بوده است، گفت: عوامل طبیعی علت وقوع این حادثه شده است. درنتیجه جاده هراز باید ایمن‌سازی شود. این مساله را به طور مشخص در کشورهایی از جمله ایتالیا شاهد هستیم. در این کشور جاهایی که امکان ریزش دارند را سرامیک کرده‌اند و مسوولین به طور مداوم به مشکل جاده‌ها رسیدگی می‌کنند. یعنی بعد از ساخت هم درباره نگهداری جاده حساس هستند اما این مساله کمتر در کشور ما دیده شده است.
رییس اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های صنایع و معادن سرب و روی ایران درباره احتمال اقدامات غیرقانونی از سوی معدنکار و فعالیت آتشباری نیز گفت: احتمال کار معدنکاری در این منطقه بسیار کم است اما به هر حال مردم حق دارند که نسبت به این مساله آگاه شوند. اگر معدنکاری دست به فعالیت زده باید توبیخ شود و در غیر این صورت هم باید نسبت به ایمنی‌سازی جاده‌ها اقدام کرد.
ریزش کوه در معدن بخش خصوصی
این در حالی است که رضا اکبری معاون راهداری سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای در این باره اظهار می‌کند: این گرد و خاک ناشی از ریزش کوه در معدن بخش خصوصی بود. این معدن در منطقه بلده شهرستان آمل بوده و به بخش خصوصی تعلق دارد و با توجه به این‌که در حریم جاده نیست مسوولیتی بابت آن نداشتیم.
معاون راهداری سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه آیا اجرای عملیات کارگاهی در معدن مورد نظر قانونی بوده و شکایتی از این بخش خصوصی بابت ایجاد مزاحمت برای مردم و این محور ندارید، گفت: مسلما اداره کل راهداری استان مازندران از این بابت طرح دعوی و شکایت خود را مطرح خواهد کرد چرا که حتی اگر این معدن در حریم جاده نباشد و مسوولیت آن با دستگاه دیگری مانند وزارت صنعت، معدن و تجارت باشد، در صورت اجرای عملیاتی که سبب از بین رفتن دید رانندگان در محور هراز شود، باید هماهنگی لازم با راهداری انجام می‌شد تا بتوانیم به گونه‌ای مدیریت کنیم که چنین حوادثی رخ ندهد.
کارشناسان سازمان زمین‌شناسی باور دارند که به نظر نمی‌رسد رانشی در منطقه اتفاق افتاده باشد. ضمن اینکه در رانش این حجم از خاک ایجاد نمی‌شود و صرفا لایه‌ها روی یکدیگر می‌لغزند. به این ترتیب بیشتر دخالت عوامل انسانی عامل بروز چنین گرد و غباری شده است.
در این باره عباس گل‌محمدی کارشناس معدنی به «جهان‌صنعت» گفت: این منطقه ابتدای جاده خروجی هراز به سمت بلده است. بر اساس اطلاعاتی که از چندین سال قبل تاکنون دارم واحدهای شن و ماسه زیادی در این منطقه وجود دارند. متاسفانه واریزه‌ها شیب خیلی زیادی دارند و با کوچکترین عامل می‌توانیم شاهد جابه‌جایی ذرات و قسمت پایین دست شویم. به این ترتیب پله‌های پایینی بسیار ناامن هستند. از آنجا که روز ۱۳ فروردین تردد زیاد بوده عامل محرکی شده که چنین حادثه‌ای رقم بخورد.
طبق آمارهای موجود در محدوده هراز و بلده نزدیک به ۷۰ معدن وجود دارد که نزدیک به نیمی از این معادن در حال حاضر فعال هستند. موضوع فعالیت معادن شن و ماسه در مازندران به ویژه در جاده هراز طی سال‌های اخیر بارها به محل بحث و مناقشه کنش‌گران و دوستداران محیط‌زیست و فعالان و مسوولان حوزه صنعت ساختمان تبدیل شد که این مناقشات کماکان وجود دارد.
رییس سازمان صنعت، معدن و تجارت مازندران با بیان این‌که واحد معدنی نزدیک جاده از ۲۵ اسفند تا همین امروز تعطیل است و به همین دلیل در این حادثه آسیبی به کسی وارد نشده، گفت: در برخی گروه‌های فضای مجازی عنوان شده که دلیل این ریزش انفجار بود که این موضوع صحت ندارد. چون معدن تعطیل بود و همان طور که در فیلم نیز مشخص است انفجاری رخ نداده است.
حسینقلی قوانلو اظهار کرد: دلیل این‌که حادثه مورد توجه کاربران فضای مجازی و مردم قرار گرفت حجم بسیار زیاد گرد و غباری بود که در آن دیده می‌شود. معادن این محدوده خاک و غبار زیادی دارند، به همین دلیل در چنین حوادثی توده عظیمی از غبار به چشم می‌آید که گاهی این‌طور ترسناک هم به نظر می‌رسد. حجم سنگ و خاکی که در این ریزش به پایین آمد نسبت به دو سه ریزش دیگری که در معادن محور هراز داشتیم کمتر بود‌، اما حجم غبار و خاک آن بسیار زیاد بود. به همین دلیل مورد توجه قرار گرفت.
علت ریزش
این مقام مسوول درباره دلیل وقوع این حادثه نیز اظهار کرد: ریزش کوه به ویژه در محدوده‌های معدنی عوامل متعددی دارد. ممکن است یک زلزله خفیف باعث رانش شود یا به دلیل فعالیت معدنی ریزش اتفاق بیفتد‌، اما در این مورد محدودیت‌های مربوط به برداشت از معادن یکی از دلایل اصلی ریزش محسوب می‌شود.
رییس سازمان صنعت، معدن و تجارت مازندران تصریح کرد: پروانه اکتشاف بهره‌برداران ۴۰ تا ۵۰ هکتار صادر می‌شود. وقتی قرار باشد برداشت در محدوده ۵۰ هکتاری انجام شود طبق اصول معدنی و علمی برای برداشت برنامه‌ریزی می‌شود و پله‌ها را اجرا می‌کنند اما معمولا منابع طبیعی با وجود اینکه بهره‌بردار برای ۵۰ هکتار پروانه اکتشاف دارد، برای یک مساحت محدود مثلا پنج هکتاری مجوز برداشت صادر می‌کند. در چنین شرایطی بهره‌بردار ناچار است که از قسمت‌های پایینی برداشت را آغاز کند و طبیعتا چنین حوادثی نیز در این صورت رخ می‌دهد.
معاون امور معدنی سازمان صمت مازندران نیز اظهار کرد: نکته اساسی این است که منابع طبیعی مجوز برداشت را به صورت مرحله‌ای از پاشنه کوه به بهره‌بردار می‌دهد که در طراحی برداشت از نظر دانش مهندسی معدن چالش ایجاد می‌کند. برداشت را باید از بالاترین نقطه کوه آغاز کرد. وقتی پاشنه را برداریم چنین اتفاقی می‌افتد.
عباس عبدی افزود: در تمام معادن به ویژه معادن محور هراز مشکل محدوده‌ای کم واگذار شده توسط منابع طبیعی را داریم. خوشبختانه معدنی که این حادثه در آن رخ داد تعطیل بود و هیچ تلفات و خسارتی ثبت نشد ، اما اگر این روند حل نشود باز هم شاهد بروز چنین حوادثی به ویژه در معادن محور هراز خواهیم بود.
وی درباره جزئیات حادثه و نتایج بررسی‌ها و بازدیدهای کارشناسی انجام شده از معدن پس از ریزش خاطرنشان‌ کرد: معدن دو پله عریض داشت که مقداری بار روی پله‌ها آمد و مقداری هم به رمپ آخر رسید. خوشبختانه هیچ باری وارد محوطه کارگاهی نشد و حتی یک قطعه سنگ هم به حوضچه ترسیب رودخانه نرسید. بین جاده و معدن و رودخانه هم دست‌کم ۱۵۰ متر فاصله وجود دارد و عملا آسیبی به جاده وارد نشد.
نیاز به همکاری منابع طبیعی
معاون امور معدنی سازمان صمت مازندران راه‌ جلوگیری از بروز این حوادث را صدور اصولی مجوز برای برداشت علمی و درست از معادن بیان کرد و گفت: اگر منابع طبیعی طبق اصول مهندسی برای مساحت بیشتری مجوز برداشت صادر کند، مهندسان معدن و بهره‌برداران طبق اصول علمی برای برداشت برنامه‌ریزی می‌کنند. در همین معدن هم این امکان وجود دارد که برداشت به صورت مهندسی و از بالاترین نقطه کوه به سمت پاشنه انجام شود‌، اما مستلزم همکاری‌های بیشتر از سوی منابع طبیعی است. وی با اشاره به نیاز مازندران به مصالح ساختمانی افزود: ما از طرفی می‌گوییم در استان کمبود مصالح ساختمانی به‌ویژه شن و ماسه داریم و باید تامین کنیم و قیمت‌ها را پایین بیاوریم و از طرفی مجوز برداشت در محدوده‌ها و مساحت کم، امکان رعایت نکات ایمنی را کم می‌کند و می‌تواند خطر جانی و مالی را در پی داشته باشد. این مقام مسوول خاطرنشان کرد: خواهش ما این است که همکاران ما در منابع طبیعی و محیط زیست که همواره تعامل مناسبی دارند، در این زمینه نیز همکاری بیشتری داشته باشند تا بهره‌برداران بتوانند طبق اصول مهندسی معدن از بالاترین افق فعالیت معدنی را در کل سطح طراحی و اجرا کنند. حالا که کل عرصه در اختیار گذاشته می‌شود اجازه دهند برداشت با اصول ایمنی طراحی شود تا برای برداشت مشکلات اینچنینی نداشته باشیم.
محدودیت در مساحت برای نظارت بر فعالیت بهره‌برداران
درخواست مطرح شده توسط مسوولان حوزه معادن در مازندران که طی سال‌های اخیر همواره یکی از مطالبات بهره‌برداران معادن در مازندران محسوب می‌شد و کماکان نیز مطرح است، بیش از یک سال پیش در سطح ملی مورد بررسی قرار گرفت تا عرصه فعال بهره‌برداری از معادن بیشتر شود. بهره‌برداران معادن نیز معتقدند که منابع طبیعی باید مجوزهای برداشت از معادن را در سطح بیشتری به آنها بدهد تا بتوانند بهتر و اصولی‌تر فعالیت کنند. اما مسوولان منابع طبیعی معتقدند که تصمیم‌های اتخاذ شده در این زمینه با نظر هر دو دستگاه تعیین شده و این‌طور نیست که منابع طبیعی مازندران به صورت مستقل سطح برداشت از محدوده‌های دارای پروانه اکتشاف را تعیین و ابلاغ کند. معاون حفاظت و امور اراضی اداره منابع طبیعی مازندران در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا این موضوع را تایید کرد و گفت: دلیل این‌که مجوز برداشت به صورت مرحله‌ای و در مساحت‌های محدود صادر می‌شود این است که در معادن دارای مساحت زیاد بتوانیم رصد، پایش، کنترل و نظارت بهتری بر فعالیت بهره‌بردار در عرصه داشته باشیم. هدف نهایی هم این است که برداشت و تخریب بیش از اندازه در عرصه انجام نشود و خارج از محدوده دارای پروانه اکتشاف نرود.
موسی مقیمی اظهار کرد: شاید یک دلیل ریزش کوه در محور هراز همین موضوع باشد. اما نمی‌توان گفت که تنها دلیل این ریزش صدور مجوز مرحله‌به مرحله از سوی منابع طبیعی است. دلایل متعددی در بروز چنین ریزش‌ها و رانش‌هایی می‌توانند دخیل باشند. بنابراین نباید در بیان دلیل این قبیل رخدادها بخشی‌نگری داشته باشیم.
این مسوول تصریح کرد: ما در منابع طبیعی با برداشت از نزدیک به ۲۵۰ مورد معدن موافقت کردیم که از این تعداد حدود ۵۰ درصدشان فعال هستند. در این بین تعداد معادن واریزه کوهی کمتر است. در بین همه معادن واریزه کوهی که در جاده هراز و جاده خطیرکوه سوادکوه بیشتر تعدادشان دیده می‌شود شاید سه مورد ریزش یا رانش داشتیم.