اتحاد آمریکا و ژاپن برای مقابله با چین

ناکاتانی گن، وزیر دفاع ژاپن در اولین گفت‌وگوی تلفنی خود با پیت هگست، وزیر دفاع دولت دونالد ترامپ بر سر افزایش قابلیت‌های بازدارنده ائتلاف در منطقه ایندو- پاسیفیک به توافق رسیدند و بنابر گفته طرف ژاپنی، ایالات ‌متحده در این توافق بار دیگر بر ماده پنج پیمان امنیتی فی‌مابین دو کشور مبنی بر ملزم شدن بر دفاع از سرزمین ژاپن تاکید کرده است. این حمایت از تمامیت ارضی و محدوده سرزمینی به‌خصوص در رابطه با جزایر مورد مناقشه سنکاکو است؛ جزایری که تحت کنترل ژاپن قرار دارد و چین نیز ادعای مالکیت بر آنان را داشته و آنها را با نام دیائویو به رسمیت می‌‌شناسد. باید در نظر داشت که چنین توافقی در وهله نخست اهداف خاص خود را دنبال می‌کند که ژاپن و واشنگتن در پیگیری آنها، حداقل در رابطه با اشتراکات موجود، مصمم هستند. علاوه براین، تاثیرات این توافق و روند اتخاذ شده از سوی این دو کشور، بدون شک تاثیرات حائز اهمیتی بر پویایی‌های منطقه استراتژیک ایندو- پاسیفیک خواهد داشت.
برای توکیو بسیار مهم است که بازدارندگی علیه پکن تقویت و توسعه یابد. باوجود اختلافات سرزمینی ژاپن با روسیه از زمان پایان جنگ جهانی دوم، چین بالاترین اولویت است. گفته می‌شود تجاوز به آب‌های سرزمینی ژاپن و شکست حریم هوایی این کشور برای مدت‌هاست که به عادتی برای چین تبدیل شده است. ارتش آزادیبخش خلق در چین بی‌توجه به ادعای حاکمیت سرزمینی ژاپن بر مواضع ژئوپلیتیکی و سیاسی خود اصرار دارد. از این رو افزایش سطح توانایی‌های بازدارنده در ارتش ژاپن برای این کشور در اولویت بالایی قرار دارد. در گام نخست، برای
ایالات‌ متحده نیز این پیشینه‌سازی ضریب بازدارندگی می‌تواند بخشی از تلاش‌های گسترده این کشور برای مقابله با قدرت‌نمایی چین در منطقه باشد. در راه نیل به این هدف، احتمالا دولت ترامپ سعی خواهد کرد از نقش گسترده‌تر ژاپن ذیل استراتژی امنیت ملی این کشور که در سال‌2023 اجرایی شده و مبتنی بر اجازه دادن نسبت به قابلیت‌های ضربه متقابل است، حمایت کند. در گام دوم، کاخ سفید می‌خواهد این پیام را به متحدان خویش ارسال کند که در صورتی که نسبت به رویکرد تقسیم بار مطلوب ترامپ روی خوش نشان بدهند، ایالات ‌متحده نیز از آنان حمایت لازم را خواهد داشت. این موضوع به‌خصوص بعد از وضعیت کنونی جنگ در اوکراین و صحبت‌های ترامپ مبنی بر لزوم تغییرات سرزمینی در این کشور و تمایل برای پیوستن به فدراسیون روسیه امری حیاتی به نظر می‌رسد. در کنار این مورد، خروج از افغانستان نیز به طرز مناقشه برانگیزی شیوه حمایت واشنگتن از متحدان خود را زیر سوال برده و از این جهت نیاز است که دولت جدید آمریکا رویکردی واضح‌تر و صریح‌تر اتخاذ کند. توافق میان ژاپن و آمریکا می‌تواند نقطه‌‌ای برای شروع رویکرد «سواری رایگان ممنوع» باشد و ترامپ امیدوار است به الگویی برای اروپا حول روابط فراآتلانتیک تبدیل شود. در این رابطه، ژاپن پذیرفته است سهم خود در هزینه‌های دفاعی را به 2‌درصد از تولید ناخالص ملی برساند. ترامپ نیز اخیرا اعلام کرده است که ژاپن با افزایش هزینه‌های خود موافقت کرده است پس ما نیز تمام توانایی بازدارندگی خود را برای دفاع از سرزمین آنان به کار خواهیم گرفت. وی در این رابطه استراتژی‌های مخصوص به خود را در پیش خواهد گرفت. فشار بر چین از طریق اعمال تعرفه، فشار بر متحدان جهانی و منطقه‌‌ای برای جداکردن خود از زنجیره این کشور و ارسال هشدارهای حساسیت برانگیز در رابطه با تایوان بخشی از این اقدامات خواهد بود.
از طرف دیگر این کنش بدون واکنش چین و بدون تاثیر بر پویایی‌‌های منطقه‌‌ای نخواهد ماند. اقدامات ژاپن و حضور پررنگ‌تر ایالات ‌متحده در معادلات بازدارندگی در منطقه ایندو- پاسیفیک، زمینه‌‌ساز تقویت مواضع پکن خواهد شد و در گام نخست به توسعه رقابت تسلیحاتی منجر می‌شود. شی جین‌پینگ نشان داده است که در پیگیری خط‌مشی «از ثروت به قدرت» ذره‌ای تردید نخواهد کرد و آماده است در شرایط مقتضی توسعه نظامی را در دستور کار خویش قرار بدهد. ادامه روند فعلی سبب خواهد شد که چین تمرکز بیشتری بر توسعه توانایی‌های هسته‌ای خود داشته باشد. سال‌هاست که چین بر روی موشک‌های DF-41 خود تمرکز کرده است که با قابلیت چند کلاهکی خود (MIRV)، بردی در محدوده 12 تا 15هزار کیلومتری دارند. توسعه جنگنده‌های نسل پنجم J-20 و تکمیل طرح‌های نسل ششمی نظیر جنگنده J-36 و بمب افکنی موسوم به JH-XX، که صرفا نام پروژه‌ای آن است، می‌تواند بخش دیگری از برنامه‌های چین در بخش هوافضای این کشور باشد. در دریا نیز در کنار دو ناو هواپیمابر کلاس کوزنتسوف یعنی لیائونینگ و شاندونگ، ناوهواپیمابر تمام چینی‌کلاس فوئیجان، آزمایش‌های دریایی خود را طی می‌کند و به احتمال زیاد با تایپ 003، به زودی به سومین ناوهواپیمابر فعال اژدهای سرخ مبدل خواهد شد. ناوهای جنگی کلاس 55 نیز با سرعت بالایی در حال گسترش هستند و چین در تلاش است دریای چین جنوبی و شرقی را به محلی برای جولان آنها تبدیل کند. در مقابل ژاپن در تلاش است در کنار اقدامات بازدارنده یعنی توسعه توان موشکی و نیروی هوایی این کشور، در زمینه فناوری نیز در موقعیت مناسبی قرار بگیرد تا رقیبی درخور برای رقیب پرتوان خود یعنی چین باشد. توکیو در ابتکار AUKUS فعال است و برای همکاری در زمینه هوش مصنوعی و تکنولوژی کوانتوم با غرب همکاری تنگانگی را در پیش گرفته است.
در گام دوم، رژیم‌‌های منطقه‌ای نیز تحت‌تاثیر قرار خواهند گرفت. این احتمال وجود دارد که با دوقطبی شدن فضای منطقه‌ای میان چین و بلوک وابسته به ایالات‌ متحده، سازمان‌‌های منطقه‌‌ای نظیر ASEAN نیز قطبیت بیشتری را تجربه کنند. در این رابطه بیشترین تاثیر متوجه کشورهای محافظه‌کار این سازمان منطقه‌ای خواهد شد. کشوری نظیر ویتنام که همواره تلاش کرده با دو طرف رابطه‌‌ای سازنده داشته باشد بیشتر برای انتخاب و اتخاذ موضع صریح تحت فشار قرار خواهد گرفت. چین و بلوک ایالات ‌متحده تلاش خواهند کرد طرفین را به سوی خود جذب کرده و قطب خویش را تقویت کنند. پکن در این راه تلاش خواهد کرد از مشوق‌های مبتنی بر ابتکار کمربند و جاده (BRI) برای ایجاد انشقاق در ASEAN استفاده کند.
در رابطه با چشم‌انداز منطقه‌‌ای نیز سه چشم‌انداز کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلند‌مدت قابل تصور است. در کوتاه‌مدت به احتمال زیاد منطقه شاهد افزایش سطح تنش و رویارویی خواهد بود. برنامه ترامپ در کنار ادراکات تهدیدمحور ژاپن، احتمال حصول یک توافق با چین را به طرز قابل‌توجهی کاهش داده است. از این رو دریای چین و تنگه تایوان احتمالا در چهار سال آینده محل برخی مناقشات ریزودرشت خواهد شد. در میان‌مدت اما یک ضرورت بیش از باقی موارد خودنمایی می‌‌کند. طی یک دهه آینده ژاپن لاجرم به سوی عادی‌‌سازی وضعیت دفاعی خود خواهد رفت و در کنار قابلیت‌‌های ضربه متقابل، قابلیت‌‌های تهاجمی را در سند استراتژی امنیت ملی خود می‌‌گنجاند. ترامپ نیز به این موضوع بی‌علاقه نخواهد بود و اگرچه استراتژی ایالات‌ متحده حضور فزاینده در این منطقه استراتژیک و نقطه ثقل اقتصاد جهانی است اما رییس‌جمهور جمهوریخواه ایالات‌متحده تمایل ندارد با ژاپن بسان یک وابسته صرف در برابر چین قرار بگیرد. در بلندمدت اما منطقه بیشتر از همیشه دوقطبی خواهد شد و احتمالا وابستگی متقابل حکمفرما در جنوب شرقی آسیا حتی میان ژاپن و چین نیز آن را تعدیل نخواهد کرد. در وضعیت مورد نظر یک معماری امنیتی و فناوری دو یا چندقطبی شکل خواهد گرفت که از یک طرف بلوکی به رهبری ایالات ‌متحده در کنار ژاپن قرار دارد و از طرف دیگر چین و طرح‌هایی نظیر راه ابریشم دیجیتال، ابتکار کمربند و جاده و مشارکت اوراسیا قرار دارند.