ابوموسی؛ حلوای خلیج‌فارس

احسان میراب‌زاده*
«بازدارندگی» واژه آشنای این روزهاست و «گردشگری پایدار» در سواحل بکر جزیره ابوموسی می‌تواند همان قدرت بازدارندگی نرم در خصوص جزایر ایرانی سه‌گانه باشد البته اگر به قید فوریت و در یک تصمیم ملی و الزام‌آور در سطح شورای‌عالی میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی به ریاست رییس‌جمهور و محوریت وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی و با نگاه علمی و کل‌نگر انجام شود.
مناقشه در خصوص جزایر ایرانی خلیج‌فارس (تنب بزرگ و کوچک و ابوموسی) بین ایران و بریتانیا با برکناری قاسمی‌ها از حکومت لنگه در سال 1887 شروع شده و در تمام دوران قاجار و پس از آن تا 1971 ادامه داشته است. دنیس رایت که از سال 1963 تا 1971 سفارت انگلیس در تهران را برعهده داشت این جزایر را کلا ملک ایران می‌داند و می‌گوید: «مادامی که شیوخ قاسمی به عنوان حکام لنگه عمل می‌کردند و مالیات به دولت ایران می‌پرداختند اختلافی بر سر این جزایر که کلا ملک ایران تلقی می‌شدند وجود نداشت تا آن زمان که اختلافات و کشت و کشتارهای درون قاسمی‌ها سبب شد که یک حاکم ایرانی برای لنگه منصوب شود. در سال 1904 که ایرانی‌ها خواستند در تنب و ابوموسی پست گمرکی دایر کنند و پرچم ایران را برافروزند براساس فشار انگلستان در انجام این منظور ناکام ماندند. ایرانی‌ها تا سال 1971 که نیروهای انگلستان خلیج‌فارس را تخلیه کردند نتوانستند به این جزایر بازگردند و تا آن سال، این جزایر کوچک مایه اختلافی مهم میان انگلستان و ایران بود.»
از دوم دسامبر 1971 نیز که امارات‌متحده عربی از بریتانیا اعلام استقلال کرد تاکنون، این مناقشه میان ایران و امارات‌متحده عربی هرچند با فراز و نشیب اما در جریان است. پرسش اینجاست که نظام حکمرانی جمهوری اسلامی برای این بخش از خاک ایران چه کرده است؟ در بخشی از خاطرات آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی در تاریخ 21 آذر 1371 آمده است: «شورای‌عالی امنیت ملی جلسه داشت. درباره کیفیت برخورد با مساله حقوق بشر که اهرم دشمنان شده و مساله جزیره ابوموسی که اماراتی‌ها از دبیرکل سازمان ملل خواسته‌اند که واسطه شود، بحث و تصمیم‌گیری کردیم… . قرار شد بخشی از اراضی جزایر خلیج‌فارس را برای تشویق به مسکونی شدن آنها، به افراد بفروشیم.» او در بخش دیگری از خاطرات خود در 18 تیر 1380 می‌نویسد: «عصر، دکتر [حسن] روحانی، [دبیر شورای‌عالی امنیت ملی] آمد… گفت، شیخ شارجه پیامی داده که حاضر است، با گرفتن امتیازاتی در جزیره ابوموسی، برای اهالی شارجه که آنجا هستند، توافقنامه با ایران امضا نماید و اکنون تحت بررسی است؛
با توجه به اینکه قبلا اعلام شده‌ که در اختیار ابوظبی است.»
11سال بعد، درست ساعاتی پس از آنکه محمود احمدی‌نژاد رییس‌جمهور وقت، در فروردین 1391 ناگهان در سفری پیش‌بینی نشده به جزیره ابوموسی رفت، وزير امور خارجه امارات‌متحده عربی برای نخستین‌بار با لحنی تند اين سفر را «نقض آشکار حاکميت امارات بر سرزمين خود» خواند.
علی‌اکبر صالحی در گفت‌وگویی درباره حضور احمدی‌نژاد در جزیره ابوموسی می‌گوید: «ما توافق كرده بوديم كه اين مساله را طبق پيشنهاد ايران براساس تفاهم دكتر لاريجاني و وليعهد امارات جلو ببريم. در يك مقطعي آنها براي مدتي سكوت كرده بودند و برخلاف رويه معمول موضوع جزاير را در نشست‌هاي شوراي همكاري خليج‌فارس مطرح نمي‌كردند. بيش از يك‌سال سكوت كردند، به اين اعتبار كه هر دو طرف براي مذاكرات دوجانبه اعلام آمادگي كرده بوديم اما بعد يك اتفاقي افتاد [حضور ناگهانی احمدی‌نژاد در ابوموسی] كه همه‌‌چيز را به هم ريخت… . ابوموسي سرزمين ماست اما ما داشتيم آماده مذاكره مي‌شديم كه سوءتفاهم برطرف شود و بيش از يك‌سال هم آنها ادعايشان را در شوراي همكاري و اتحاديه عرب تكرار نكردند كه يك‌باره آن اتفاق رخ داد.»
به دنبال این سفر بود که در سال 1391 «سیدحسن موسوی» معاون رییس‌جمهور و رییس سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری از مصوبه دولت برای تبدیل جزیره ابوموسی به منطقه نمونه گردشگری خبر داد و گفت: «در همین رابطه، سازمان میراث فرهنگی مشوق‌هایی را با هدف تسهیل سفر هموطنان به جزیره ابوموسی در نظر خواهد گرفت.» مهدی دریانورد، مدیرکل وقت میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان هرمزگان نیز از زمینه‌سازی برای گردشگران خارجی و توسعه گردشگری در این منطقه بر پایه فناوری‌های نوین گردشگری خبر داده بود.
12سال بعد محمدمهدی اسماعیلی، وزیر وقت فرهنگ و ارشاد اسلامی در تاریخ ۱۱ اردیبهشت 1403 در هشتصد‌ونوزدهمین جلسه شورای فرهنگ عمومی کشور اظهار داشت: «تغییر نام جزیره ابوموسی به بوموسی در دستور کار دولت
قرار دارد.»
اما در آنچه از تمام این وعده‌ها تا به امروز به ابوموسی رسیده، عمل دیده نمی‌شود. حالا پرچم ایران بر فراز کوه حلوا در جزیره بکر بوموسی این جنوبی‌ترین قطعه از خاک ایران، چشم به دریا و آسمان دوخته تا در قاب عکس یادگاری گردشگران و ایرانگردان جای بگیرد. تبدیل این جزیره به یک مقصد گردشگری نو در خلیج‌فارس می‌تواند فصل جدیدی را برای دیپلماسی گردشگری در جهان بگشاید.
* پژوهشگر میراث فرهنگی و گردشگری