آلومینیوم و فلزات در صدر صادرات

ایران و ترکیه به رغم اختلافات بر سر کریدور زنگزور، موضوع قفقاز، مساله سوریه و همچنین برخی تنش‌های آبی در حالت کلی به سبب اشتراکات فرهنگی، آیینی و هم چنین همگرایی بر سر موضوعات فلسطین و جهان اسلام همواره سعی در افزایش تعاملات اقتصادی و حتی دیپلماتیک در تمامی زمینه‌ها داشته‌اند، البته نباید فراموش کرد که ترکیه به همراه امارات در زمان تحریم‌ها همواره یکی از شریان‌های اصلی برای تجارت خارجی ایران و دور زدن تحریم‌ها بوده و است.
ایران و ترکیه با اقتصادهایی نامتقارن قادر خواهند بود گام‌هایی اساسی به سوی فراهم آوردن احتیاجات یکدیگر بردارند که می‌تواند به شکل توسعه صادرات خشکبار و میوه، محصولات پتروشیمی و پلاستیکی و فلزات، نفت، گاز و منابع معدنی از ایران به ترکیه در قبال واردات لوازم خانگی و صنعتی، تجهیزات ساختمانی، پوشاک و دارو و اقلام اساسی همچون شیرخشک و‌… تحقق پذیرد.
اگرچه ظرفیت‌های گسترده‌ای برای توسعه تجارت ایران و ترکیه وجود دارد، اما تاکنون توجه چندانی به آنها نشده و به جای تجارت ۳۰ میلیاردی هدف‌گذاری‌شده دو طرف، حجم تجارت دوجانبه به کمی بیش از ۷ میلیارد دلار خلاصه شده این در حالی است که در سال ۲۰۱۲ و پیش از تحریم‌ها این رقم ۲۲ میلیارد دلار بوده است.
به‌رغم سابقه ۴۰۰ ساله روابط سیاسی و ۵۰۰ کیلومتر مرز مشترک میان دو کشور، حجم تعاملات اقتصادی میان این دو همسایه چندان با انتظارات همخوانی ندارد و این در حالی است که ترکیه به جز پتانسیل بالای خود برای برخی کالاهای ایرانی، می‌تواند به عنوان پل ارتباطی ایران با اروپا و همچنین ‌هاب گازی برای ایران ایفای نقش کند.
در این میان یکی از راهکارهای به فعلیت درآوردن ظرفیت‌های اقتصادی دو کشور گام برداشتن در مسیر سرمایه‌گذاری‌های مشترک و صادرات کالاهای مشترک تولیدی به کشورهای ثالث است. تیرماه گذشته «نیهات تانریکولو» رییس انجمن کارآفرینی تومکیاد ترکیه در همایش تجاری دو کشور با اشاره به اینکه ترکیه می‌تواند پل ارتباطی ایران به اروپا باشد، گفته بود: به‌رغم اعمال تحریم‌ها علیه ایران و محدودیت‌هایی که به واسطه تحریم‌ها ایجاد شد، به‌دنبال آن هستیم که روابط خود را با ایران توسعه ببخشیم، در واقع ‌می‌توان با همکاری یکدیگر، محصولات جدیدی تولید به بازارهای جدید از جمله بازارهای اروپایی صادر کنیم؛ این استراتژی می‌تواند باعث رونق اقتصادی در دو کشور شود.
وضعیت نافرجام توافق تجارت ترجیحی میان دو کشور که در سال ۲۰۱۵ به امضا رسید، مسبب کاهش مبادلات تجاری میان دو طرف شده است. به عنوان مثال، درخصوص تعرفه‌های ترجیحی ایران توانست در مورد ۱۴۰ قلم کالای کشاورزی از ترکیه معافیت دریافت کند و در مقابل ایران نیز برای ۱۲۵ قلم کالای صنعتی ترکیه معافیت در نظر گرفت، اما این معافیت‌ها به مرحله عمل نرسید.
وضعیت تجارت میان ایران و ترکیه
ترکیه طی سال‌های گذشته از شرکای مهم تجاری ایران محسوب شده، به گونه‌ای که مطابق با آمار منتشرشده توسط گمرک جمهوری‌ اسلامی ایران، این کشور طی ۱۰‌سال گذشته همواره جزو ۵ کشور نخست در عمده مبادی وارداتی ایران بوده ‌است و از سال ‌۱۳۹۵ توانسته در صادرات هم جایگاه خود را به‌عنوان ۵ مقصد مهم صادراتی ایران تثبیت کند و پس از آن نیز از سال ‌۱۳۹۸ تا ۵ماهه نخست ۱۴۰۲ همواره سومین شریک تجاری ایران پس از چین و امارات‌ متحده‌ عربی باشد. با وجود اینکه طی دهه ‌اخیر ترکیه همواره از مهم‌ترین شرکای تجاری ایران بوده، تجارت با این کشور روند نزولی را در پیش گرفته ‌است.
پس از آنکه کل تجارت ایران با ترکیه در سال ‌۲۰۱۲ به حدود ۲۲‌میلیارد دلار رسید، دو کشور تصمیم گرفتند هدف‌گذاری سالانه تجارت را تا حدود ۳۰‌میلیارد دلار افزایش دهند. این در حالی است که روند تجارت دو کشور از آن زمان تاکنون نه‌تنها افزایش نیافته، بلکه به‌طور کلی روند کاهشی را در پیش گرفته و در سال‌۲۰۲۰ به پایین‌ترین میزان خود طی دهه ‌اخیر رسیده که یکی از مهم‌ترین دلایل آن همه‌گیری بحران کرونا بوده است. ظهور بازارهای جدید برای صادرات محصولات پتروشیمی ایران و همچنین به‌ وجود آمدن تغییراتی در نیازهای بازار ترکیه عمده‌ترین دلایل کاهش تجارت ایران و ترکیه طی ۱۰ سال اخیر بوده است.
مطابق با آمار منتشرشده توسط گمرک ترکیه، عمده گروه کالایی صادراتی ایران به ترکیه شامل آلومینیوم و مصنوعات از آلومینیوم، مس و مصنوعات از مس، مواد پلاستیکی به تنهایی ۶۰‌درصد از ارزش صادرات ایران به این کشور را در سال ‌۲۰۲۲ تشکیل داده‌اند. نکته قابل ‌توجه درخصوص گروه کالاهای صادراتی ایران به ترکیه سهم حدود ۳/۲ ‌درصدی صادرات سوخت‌های معدنی، روغن‌های معدنی و محصولات حاصل از تقطیر آنها به ترکیه بوده ‌است. این اتفاق در حالی رخ‌ داده که تنها طی حدود ۱۰ سال‌ سهم ایران در بازار ترکیه در این گروه کالایی از ۸۸‌ درصد در سال ‌۲۰۱۱ به این رقم در سال ‌۲۰۲۲ رسیده که نشان‌دهنده از دست‌ دادن بازار ترکیه در این گروه کالایی است. آمارهای گمرک ایران در سال ‌۱۴۰۱ نشان می‌دهد گاز طبیعی مایع‌شده مهم‌ترین کالای صادراتی ایران به ترکیه بوده و سهم حدود ۴۱‌درصدی از کل ارزش صادرات بدون‌ نفت‌خام به ترکیه را به خود اختصاص داده‌ است. پس از گاز طبیعی، آلومینیوم و اوره مهم‌ترین کالاهای صادراتی ایران به ترکیه طی بازه مذکور هستند که مجموعا حدود ۱۷‌درصد از ارزش صادرات بدون ‌نفت‌خام ایران در سال ‌۱۴۰۱ را تشکیل می‌دهند.
نکته مهم اینجاست که صادرات ایران به ترکیه طی چند سال گذشته از تنوع لازم برخوردار نبوده و ۱۰ قلم کالای عمده صادراتی ایران به این کشور حدود ۷۹‌درصد از کل ارزش صادرات کالایی آن را تشکیل می‌دهند.
براساس آمار گمرک ترکیه، عمده گروه کالایی وارداتی ایران از ترکیه را رآکتورهای هسته‌ای، دیگ‌های بخار آب گرم، الیاف سنتتیک یا مصنوعی، ماشین‌آلات و دستگاه‌های برقی تشکیل داده است که حدود ۳۰‌درصد از ارزش واردات ایران از این کشور را در سال‌۲۰۲۲ شامل می‌شود. «روغن دانه آفتابگردان، روغن گلرنگ یا زعفران کاذب» «تراکتورهای جاده‌ای برای نیمه‌تریلرها» و «ذرت دامی» نیز سایر اقلام وارداتی بوده‌‌اند.
به این ترتیب ایران و ترکیه با توجه به شاکله اقتصادی خود در صورت همکاری در حوزه‌های توانمندی دوطرف همچون‌ هاب انرژی، نساجی، خودرو، عمران و ساخت‌و‌ساز، کشاورزی فلزات، ماشین‌آلات و لوازم خانگی می‌توانند بیش از پیش سبب‌ساز توسعه تعاملات تجاری شوند.
به همین منظور مهم‌ترین موانع توسعه مناسبات تجاری دوجانبه از جمله ضعف ناوگان جاده‌ای و ریلی و فقدان کانتینرهای یخچال‌دار در ایران، نرخ بالای محاسبه حمل‌ونقل، بازرسی‌های مرزی کالا و آسیب به محموله‌ها، تشکیل صف‌های طولانی در مبادی ورودی و افزایش هزینه حمل‌ونقل به دلیل کمبود و فرسودگی شبکه حمل‌ونقل در ایران وضع مقررات سختگیرانه برای سرمایه‌گذاران ترک در کشور نیز باید هر‌چه سریع‌تر حل‌وفصل شوند.