27 - 05 - 2021
ایستگاه پایانی وین
معصومه معظمی- پس از چهار دور مذاکرات برجامی که از اواسط فروردینماه آغاز شد و اتفاقا مقامات ایرانی و طرفهای برجامی متفقالقول از روند مثبت و موفقیتآمیز بودن آن خبر دادهاند، همه چشمها به وین دوخته شده تا خبر احیای برجام در دور پنجم مذاکرات به گوش برسد؛ خبری که بیش از همه، مردم ایران به دلیل فشارهای اقتصادی و تحریمی بیامان تشنه شنیدنش هستند و بعد از آن شاید روحانی تمایل شدیدی به احیای برجام دارد تا در این روزهای پایانی دولتش از آن به عنوان دستاورد مهم هشتساله و برگ برنده دولتش نام ببرد؛ رویایی که میتواند تحقق آن خیلی دور یا خیلی نزدیک باشد!
دور پنجم مذاکرات وین روز سهشنبه هفته جاری، پس از کسب تکلیف طرفهای مذاکرهکننده از پایتختشان درباره موارد کلیدی که عراقچی گفته بود و بازگشت به وین از سرگرفته شد؛ مذاکراتی که با استناد به اظهارنظرات اخیر مذاکرهکنندگان داخلی و خارجی و مشخص شدن پیشنویس متن اصلی توافق و ضمیمههای آن، انتظار نهایی شدن گفتوگوها در دور پنجم را بالا برد. پیش از این سه کشور اروپایی در بیانیه مشترکی اعلام کردند که «در مذاکرات وین به پیشرفتهای ملموسی رسیدهایم» و این اولین نشانه رسمی از ادامه موفقیتها در دور چهارم مذاکرات بود.
آغاز گشایش در وین
اگرچه در ابتدا تصور میشد سکوت ۱۰روزه در وین به دلیل قفل شدن روند مذاکرات و به بنبست رسیدن ۱+۴ است، اما بالاخره روز آخر دور چهارم مذاکرات، عراقچی خبر از رفع شدن بخش اعظمی از گرههای تحریمی داد. پس از آن هم روحانی از رفع تحریمهای اصلی برجامی به مردم خبر داد و گفت که تنها درباره موضوعات فرعی در حال مذاکره هستیم؛ موضوعی که برخی آن را ناشی از خوشبینی مقامات ایرانی دانستند. اما علاوه بر سخنان روحانی و عراقچی مبنی بر رفع مشکلات و باقی ماندن چند نکته کلیدی، انریکه مورا، مدیر سیاسی اتحادیه اروپا در تایید سخنان عراقچی، پس از اتمام دور چهارم مذاکرات برجامی به خبرنگاران گفت که طی ده روز گذشته پیشرفت اساسی در مذاکرات بینالمللی وین در مورد بازگرداندن کامل انطباق آمریکا و ایران به توافق هستهای ۲۰۱۵ ایران صورت گرفته است. این مقام اروپایی همچنین ابراز اطمینان کرد که توافق نهایی به زودی حاصل خواهد شد.
علاوه بر آن اولیانوف، رییس تیم مذاکرهکننده روسیه در وین هم پنجشنبه شب طی توئیتی اعلام کرد: «… بازسازی یک برجام کاملا تخریب شده زمان و تلاش زیادی میبرد. با این حال، پرزحمتترین قسمت مسیر قبلا طی شده است.» او همچنین دور پنجم مذاکرات برجام را آخرین دور این گفتوگوها دانست.
عراقچی: تمام اعضای کمیسیون مشترک عزم و اراده به نتیجه رسیدن مذاکرات را دارند
اگرچه خوشبینیهایی درباره دور پنجم مذاکرات وجود دارد و برخی آن را ایستگاه پایانی مذاکرات وین میدانند اما سیدعباس عراقچی، رییس تیم مذاکرهکننده هستهای کشورمان در وین با وجودی که این احتمال را رد نمیکند و میگوید «تمام اعضای کمیسیون مشترک برجام همه عزم و ارادهشان را برای به نتیجه رساندن مذاکرات به کار بستهاند»، تاکید دارد: «موضوعاتی که برای تصمیمگیری باقی ماندهاند کماکان موضوعات مهمی هستند البته تعدادشان کمتر شده و در دورههای گذشته در نگارش متن خیلی جلو رفتیم و این دور هم میتوانیم کار بیشتری به جلو ببریم ولی همانطور که گفتم چند موضوع باقیمانده کماکان موضوعات کلیدی هستند که باید در مورد آنها تصمیمگیری شود. بنابراین باید محتاطانه در مورد اینکه این دور میتواند، دور آخر مذاکرات باشد صحبت کرد و ما امیدواریم که بتوانیم هر چه زودتر این کار را انجام دهیم.»عراقچی این سخنان را پس از برگزاری اولین نشست دور پنجم مذاکرات بیان کرد و افزود: «نمیتوانیم با اطمینان بگوییم که این دور، دور آخر خواهد بود. مسائلی باقی مانده و باید به نحوی که رضایت ما را تامین کند حل شود و این ممکن است در عرض دو، سه روز باشد یا ممکن است بیشتر باشد. ما خواستهها و مواضع خودمان را فضای زمان نمیکنیم. مهم این است که آنچه که منافع ملی ایران است تامین شود و این موضوع با دقت مورد توجه است که خواستههای ایران تامین شود.»
تشدید ملاحظه در تیم هستهای ایرانی
البته برخلاف روزهای گذشته که مقامات ایرانی بیش از سایر مسوولان کشورهای مذاکرهکننده، نگاه خوشبینانهتری به روند مذاکرات وین داشتند، به نظر میرسد در دور پنجم مذاکرات، ملاحظات بیشتری را مدنظر قرار دادهاند و هنوز دلیل این تغییر رویکرد روشن نیست.اگرچه برخی کارشناسان بر این عقیدهاند که تمدید مهلت توافق ایران و آژانس بینالمللی برای یک ماه دیگر میتواند بر روند مذاکرات وین و رسیدن به نتیجه نهایی در دور پنجم مذاکرات اثربخش باشد، اما باید منتظر بود و دید در این روزهای منتهی به انتخابات ریاستجمهوری ایران، طرفهای غربی و خصوصا آمریکا تمایل دارند تا بعد از تعیین نتیجه انتخابات تعلل کنند و با دولت جدید پای میز مذاکره بنشینند، یا قبل از اتمام دولت روحانی به توافقات لازم رسیده و همانطور که پیش از این هم اعلام شده بود، تحریمهای برجامی را برمیدارند تا گشایش نسبی ایجاد شود. سپس درباره رفع تحریمهای فرابرجامی تصمیمگیری خواهند کرد. شاید هم اتفاقاتی در حال رقم خوردن است که میتواند دلیل تغییر رویکرد دیپلماتهای کشورمان به روند مذاکرات باشد!
دور پنجم مذاکرات دور پایانی نیست
حسن بهشتیپور*
قرائن و شواهد نشان میدهد اگرچه درباره کلیات احیای برجام و رفع تحریمها چند هفته پیش طرفهای مذاکرهکننده به توافق رسیدند، اما در دور پنجم مذاکرات، هنوز گفتوگوها درباره جزئیات به نتیجه نرسیده و این روند ادامهدار خواهد بود و برخی موضوعات کلیدی همچنان طبق گفته مقامات کشورمان به قوت خود باقی است.البته تمدید یکماهه توافق با آژانس اتمی فضای مثبت و کمککنندهای در روند مذاکرات وین ایجاد کرده و اگر این توافق تمدید نمیشد قطعا میتوانست در روند مذاکرات اخلال جدی ایجاد کند. اما این توافق یکماهه شرایط مذاکرات وین را تا حدی مثبت و پیشبرنده کرده است. پس مذاکرات درباره جزئیات چگونگی بازگشت ایران به تعهدات برجامی قبل از اردیبهشت سال ۹۸ و چگونگی بازگشت آمریکا به برجام و همچنین لغو کدام سطح از تحریمها به قوت خود باقی است و مذاکره درباره آنها ادامه دارد.
اگرچه خوشبینیهایی در روند مذاکرات دیده میشود اما نیاز به توضیح است که در روند مذاکرات وقتی طرفین در کلیات به توافق میرسند، خوشبینیها آغاز میشود. تا قبل از اینکه در کلیات به توافق برسند مذاکرات را مثبت میدانند اما وقتی درباره کلیات موضوعی توافق میکنند و نقشه راهی به دست میآورند خوشبینی ایجاد میشود. درباره جزئیات توافق هم باید طرفین مذاکره به سمت یکدیگر حرکت کنند. به این معنا که از بخشی از خواستههای خود صرف نظر میکنند تا به توافق برسند. البته برخی از این خواستهها خط قرمز طرفین است که از آن عدول نمیکنند، اما درباره خواستههای قابل انعطاف صرف نظر میکنند تا به توافق برسند.
نکته دیگر اینکه در دور پنجم مذاکرات وین با وجود خوشبینیهای طرفهای اروپاییها و روسیه از روند مذاکرات، گفته میشود ایران تا حدی در بیان مواضع خود تغییر رویکرد داده است. اما دلیل آن را طبق تحلیل میتوان در تغییر رویکرد گروه ۱+۴ جستوجو کرد. ممکن است در دور پنجم مذاکرات طرفهای غربی در دادن امتیاز به ایران خست به خرج داده باشند پس طبیعی است که متناسب با آنچه آقای عراقچی در درون مذاکرات میشنود، موضعگیری کند. یعنی وقتی درون مذاکرات شاهد نوعی انعطاف باشد با خوشبینی از روند مذاکرات سخن بگوید و اگر در مذاکرات سختگیری شود، در بیرون بگوید با تعمق درباره مذاکرات پیش میرویم!
بنابراین با توجه به روند مذاکرات در چهار دور مذاکرات چنین استنباط میشود که اگر غربیها در دور پنجم مذاکرات بر مواضع غلط پیشین خود پافشاری میکنند، ایران هم متقابلا موضع صحیح بگیرد مثلا به قول آقای عراقچی بگوید: «ما هم در روند مذاکرات عجلهای نداریم. دقت و منافع کشور را فدای سرعت نمیکنیم و ملاک ما تامین منافع کشور است.»
با این حال، اگر چه تمایل به رفع تحریمها دارم و آن را به نفع ملت ایران میدانم، اما بر اساس واقعیتهای موجود، متاسفانه نمیتوان دور پنجم مذاکرات را دور پایانی دانست. مگر اینکه اتفاق دیگری در روزهای پیشرو رقم بخورد.
* تحلیلگر و کارشناس مسائل بینالملل
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد